در پی هدف قرار دادن بمب افکن روسی توسط جنگنده های ارتش ترکیه در مرز سوریه – ترکیه در سال 2015، روابط ترکیه – روسیه وارد یک دوره تنش کوتاه مدت شدید شد. پس از کودتای نافرجام 15 جولای 2016 میلادی در ترکیه، روابط دو کشور به شکل برق آسایی رو به بهبود رفت، به طوری که در سال 2018 روسیه یک متفق بسیار قوی در روابط دوجانبه، منطقه ای و بین المللی برای ترکیه بوده است. چراغ سبز مسکو به حملات ارتش ترکیه به عفرین و باز گذاشتن حریم هوایی سوریه بر روی جنگنده های ارتش ترکیه، روابط فشرده ایران، ترکیه و روسیه پیرامون مذاکرات آستانه و سوچی، با هدف حل و فصل بحران سوریه، افتتاح پروژه خط لوله گاز طبیعی ترک آکیم به عنوان یکی از بزرگترین پروژه های مشترک ترکیه و روسیه که ترکیه را به بزرگترین کانال انتقال انرژی به اروپا تبدیل می کند، توافق نامه جنجالی خرید سامانه دفاع موشکی نسل جدید S-400 روسی توسط ترکیه، توافق سوچی حول محور ادلب و ایجاد منطقه حائل امنیتی میان نیروهای مخالف و ارتش سوریه و ... تنها بخش کوچکی از همکاری های نزدیک دو کشور ترکیه و روسیه بوده است که در سال 2018 شاهد آن بودیم. دیدارهای متعدد رؤسای جمهور دو کشور و هیئت های بلند پایه حکومتی دو طرف با یکدیگر و نزدیک به 20 تماس تلفنی اردوغان – پوتین تنها در سال 2018 میلادی این سال را به یکی از پربارترین سال های روابط مسکو – آنکارا تبدیل کرد. اما تحولاتی در روزهای پایانی این سال رخ دادکه به نظر می رسد سال 2019 میلادی را به یکی از سال های دشوار برای روابط ترکیه و روسیه تبدیل خواهد کرد.

یکی از بزرگترین دغدغه هایی که آمریکا همواره در منطقه خاورمیانه داشته است، نزدیکی ترکیه به روسیه بوده است. ترکیه به عنوان یکی از مهم ترین و قوی ترین کشورهای منطقه با موقعیت سیاسی، استراتژیک و ژئوپلیتیک برتر در خاورمیانه، از مهم ترین فاکتورهای موازنه در این منطقه حساس به حساب آمده و آمریکا در طول تاریخ به هیچ عنوان نتوانسته است به تمایل این وزنه به سمت روسیه رضایت دهد. از همین رو شکوفایی روابط ترکیه – روسیه در سال 2018 و نزدیکی هر چه بیشتر ترکیه به روسیه و ایران، آمریکا را با نگرانی های فزاینده ای روبه رو کرده است. از همین رو، این کشور دست به کار شده و در روزهای پایانی 2018 میلادی شرایطی را رقم زده است که آزمونی دشوار پیش روی روابط آنکارا – مسکو قرار داده است. یکی از مهمترین اقداماتی که آمریکا در این راستا انجام داده است، تصمیمی است که برای خارج کردن نیروهای نظامی خود از سوریه اتخاذ کرده است. پاسخ گویی به این سؤال که آیا خروج نیروهای آمریکایی از سوریه روابط ترکیه – روسیه را تحت تأثیر قرار خواهد داد، در ارائه پیش فرص روابط ترکیه با روسیه در سال 2019 میلادی بسیار مهم و اساسی خواهد بود. همان گونه که در یادداشت های گذشته نیز به آن اشاره کرده ام، یکی از مهم ترین پیامدهای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه تغییر در موازنه ای است که در چند سال اخیر در این کشور به وجود آمده است. ایجاد خلأ پس از خروج نیروهای آمریکایی از سوریه این سؤال را طرح می کند که چه نیرویی این خلأ را پر خواهد کرد و تأثیر این اقدام آمریکا در روابط ترکیه – روسیه نیز دقیقاً در پاسخ به این سؤال روشن می شود؛ زیرا پاسخ ترکیه و روسیه به این سؤال کاملاً مغایر و در تضاد با یکدیگر است. روسیه آشکارا از حضور دولت مرکزی سوریه با ریاست جمهوری بشار اسد در تمام مناطق سوریه حمایت می کند، چیزی که ترکیه از سال 2011 میلادی با آن مخالف است. نمونه کوچک این موضوع را در منبج مشاهده کردیم. ورود نیروهای ارتش سوریه به منبج و تأیید این اقدام توسط روسیه، ترکیه را که در آستانه حمله نظامی به این شهر بود در موضع ضعف قرار داد و حتی سفر هیئت بلند پایه ترکیه به مسکو نیز مثمر ثمر نبوده است و هنوز با گذشت چهار روز از این سفر هنوز تماس تلفنی وعده داده شده اردوغان با پوتین تحقق پیدا نکرده است. خروج نیروهای آمریکایی از سوریه به طور قطع دعوای قدرت را میان ترکیه و روسیه به وجود خواهد آورد. روسیه از حضور گسترده نیروهای نظامی ارتش ترکیه در خاک سوریه نگران است، از همین رو به هیچ عنوان نباید انتظار داشت که این کشور با ورود ترکیه به منبج و شرق فرات مانند عفرین برخورد کند. تحکیم حضور ترکیه در شهرهایی مانند جرابلس، الباب، رای، و تا حدی عفرین، مسکو را نگران خروج نیروهای ترکیه از سوریه در کوتاه مدت و یا حتی در میان مدت کرده است.

مسئله دوم، چراغ سبز آمریکا به خرید سامانه دفاع موشکی «پاتریوت» توسط ترکیه است. ترکیه پیش از آن که برای خرید سامانه دفاع موشکی S-400 از روسیه درخواست کند، از آمریکا درخواست خرید پاتریوت را کرده بود، اما در آن تاریخ کنگره آمریکا با این درخواست مخالفت کرد و ترکیه S-400 را به عنوان آلترناتیو در برابر پاتریوت انتخاب کرد. آمریکا پس از آن که متوجه شد با اعمال فشار و تهدید نخواهد توانست ترکیه را از خرید سامانه دفاع موشکی S-400 منصرف کند، به راه دیگری روی آورده و اجازه خرید پاتریوت را برای ترکیه مطرح کرد. افزایش احتمال خرید پاتریوت های آمریکایی توسط ترکیه، احتمال انصراف ترکیه از خرید S-400 را قوی تر می کند. در حالی که کمتر از 12 ماه دیگر به زمان تحویل موشک های S-400 روسی به ترکیه باقی مانده است، اکنون ترکیه با یک پیشنهاد دیگر روبه رو شده است که احتمال چرخش 180 درجه ای از این تصمیم بسیار بالا گرفته است. از همین رو اگر در سال 2019 میلادی خبر انصراف ترکیه از خریداری سامانه دفاع موشکی S-400 منتشر شود، نباید زیاد تعجب کرد. حتی در صورت خریداری این سامانه، استفاده یا عدم استفاده ارتش ترکیه از این سامانه محل تردید است.

افزایش همکاری های آمریکا با ترکیه در چارچوب پرونده جماعت گولن و سفری که قرار است مقامات آمریکایی در همین راستا تا چند روز آینده به آنکارا داشته باشند نیز در همین چارچوب قابل تحلیل و ارزیابی است.

بیشتر بخوانید:

اختصاصی کردپرس: آیا روسیه مخالف حمله نظامی جدید ترکیه به سوریه است؟/محمد شریفی کرجان

انتخاب دشوار ترکیه میان روسیه و آمریکا / بیستون عباسی