هفته گذشته در دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه با ولادمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در مسکو، پوتین موضوعی را مطرح کرد که پیش از این در عرضه تحولات منطقه ای به آن اشاره ای نشده بود. رئیس جمهور روسیه در سخنان خود با بیان این که ما نگرانی های امنیتی ترکیه را درک می کنیم خاطرنشان کرده بود «میان جمهوری ترکیه و جمهوری سوریه توافقنامه 1998 وجود دارد. این توافق بیشتر در خصوص مبارزه با ترور بوده و مطمئن هستم که این توافقنامه یک اساس برای در برگرفتن بسیاری از مسائل است». بعد از این سخنان به یک باره مقامات ترکیه که پیش از این سخنی در خصوص توافقنامه 1998 نگفته و پیرامون این موضوعی بحثی نکرده بودند، به سخن گفتن پیرامون توافقنامه 1998 آدانا روی آورده و تلاش کردند از این موضوع به نفع خود بهره برداری کنند.

قبل از هر چیز باید به این موضوع بپردازیم که توافقنامه 1998 آدانا چه بوده و چه پیامدهایی داشته است. در واقع بنیان اصلی این توافقنامه فشار ترکیه به سوریه برای اخراج عبدالله اوجالان رهبر PKK بود که در آن زمان در سوریه حضور داشت. در پی فشارها و تهدیدات ترکیه به حمله نظامی به سوریه در 1998، در شهر آدانا توافقی به امضا رسید که بر این اساس سوریه PKK را به عنوان گروه تروریستی شناخت و هر گونه فعالیت PKK در سوریه ممنوع اعلام شد. مقرر شد دو کشور برای مبارزه با تروریسم مکانیزم های همکاری را توسعه داده و در این زمینه با یکدیگر همکاری کنند. حتی در سال 2010 میلادی نیز تفاهم نامه مشترک همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم میان سوریه و ترکیه به منظور توسعه ابعاد همکاری حول محور توافقنامه 1998 آدانا به امضا رسید و این تفاهم نامه در سال 2011 میلادی از سوی پارلمان ترکیه نیز تصویب شد و به مرحله اجرا درآمد. در این توافقنامه مبارزه ترکیه و سوریه با PKK و تمام شاخه های مرتبط با آنان در نظر گرفته شده است. هر چند در آن تاریخ بحث های مختلفی در رسانه ها مطرح شد که یک ماده مخفی در توافقنامه وجود دارد مبنی بر شناخت حق مداخله نظامی ترکیه در خاک سوریه به صورت یکجانبه، اما این موضوع هم از سوی دیپلمات های ترک مرتبط با این توافقنامه و هم از سوی مقامات وقت سوریه تکذیب شد. اما اکنون با گذشت 21 سال از این توافق مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه یک بار دیگر بر وجود چنین ماده ای در توافقنامه آدانا تأکید و اعلام کرده است که در این توافقنامه به ترکیه حق مداخله نظامی داده شده است. این موضوع از سوی رئیس جمهور ترکیه نیز تکرار شد.

مسلم است که تأکید ترکیه بر این توافقنامه برای اقدام علیه YPG و نیروهای ارتش دموکراتیک سوریه در منبج و شرق فرات صورت می گیرد و در واقع ترکیه با تأکید بر ماده مبارزه مشترک با PKKو شاخه های آن در سوریه سعی در توجیه حضور نظامی خود در شمال سوریه دارد، تأکید بر این توافقنامه، علاوه بر آنچه گفته شد، پیامدهای دیگری نیز برای ترکیه دارد که مهم ترین آنان به رسمیت شناختن دولت فعلی سوریه است. ترکیه در چند سال اخیر همواره بر نامشروع بودن دولت مرکزی سوریه اصرار کرده و اقدامات زیادی برای براندازی آن کرده است ولی اکنون با تأکید بر توافقنامه آدانا در واقع به شناسایی حاکمیت دولت مرکزی سوریه بر مرزهای شمالی این کشور مهر تأیید زده و به نوعی به عادی شدن روابط ترکیه با دولت مرکزی سوریه با محوریت مبارزه با کردهای YPG اشاره دارد. یکی دیگر از پیامد های تأکید بر این توافقنامه مسئله ارتش آزاد سوریه است. دولت مرکزی سوریه ارتش آزاد سوریه را به عنوان یک گروه تروریستی قلمداد می کند و اگر قرار باشد مبارزه مشترکی با PKK و شاخه های آن در سوریه با تکیه بر این توافقنامه صورت بگیرد ترکیه باید حمایت های خود را از ارتش آزاد سوریه قطع کند. در واقع این موضوع روز گذشته نیز از سوی وزارت خارجه سوریه تأکید شده و عنوان شده است که برای اجرایی شدن توافقنامه آدانا باید حمایت ترکیه از ارتش آزاد سوریه به اتمام برسد. موضوع جالب در موضع گیری وزارت امور خارجه سوریه تأکید بر اجرایی شدن و پایبندی سوریه به این توافقنامه است. اجرای توافقنامه به معنی مبارزه مشترک با ترکیه علیه YPG و ارتش دموکراتیک سوریه در شمال این کشور است. دولت مرکزی سوریه که بعد از اعلام خروج نیروهای آمریکایی از سوریه تماس های نزدیکی با کردها داشته است گویا بعد از سفر اردوغان به مسکو و طرح توافقنامه آدانا تغییر عقیده داده و به جای مذاکره با کردها این بار در پی مبارزه با آنان، آن هم در چارچوب توافقنامه آدانا و به صورت مشترک با ترکیه است. پیام وزارت امور خارجه سوریه به ترکیه این است که اگر حمایت های خود را از ارتش آزاد سوریه قطع کنید ما نیز با شما علیه YPG و مناطق تحت کنترل آنان مبارزه خواهیم کرد و این تحولی بسیار بزرگ در جنگ داخلی سوریه است.

توافقنامه آدانا از سال 2011 میلادی عملاً متوقف شده است ولی تأکید دوباره مقامات دو کشور بر این مسئله و همچنین نظر مساعد روسیه در عملی شدن دوباره آن، ممکن است منشأ تحولات بسیار متفاوتی در منطقه باشد که می تواند به نابودی تمامی دستاوردهای کردها در چند سال اخیر که در شرایط بسیار دشواری به دست آمده است منتهی شود. ترکیه هر چه از آمریکا و عمل کردن به وعده های داده شده در خصوص تخلیه منبج و ایجاد منطقه حائل امن در شمال سوریه نا امید تر می شوند به همان اندازه به طرح جدید روسیه مبنی بر اجرای توافقنامه 1998 آدانا و همکاری با دولت مرکزی سوریه نزدیک تر می شود. ترکیه توافقنامه آدانا را که از سوی پوتین مطرح شده است به عنوان یک آلترناتیو برای طرح منطقه امن 20 مایلی آمریکا در نظر گرفته است و با توجه به ادبیاتی که این روزها مقامات این کشور در خصوص تحولات سوریه دارند، این موضوع کاملاً مشهود است. تأکید بر این که ترکیه برای عمل کردن به وعده های داده شده از سوی آمریکا در خصوص سوریه تا ابد صبر نخواهد کرد و بلافاصله بعد از آن تأکید بر توافقنامه 1998 آدانا از سوی مقامات ترکیه در سخنرانی های مختلف این هشدار را به واشنگتن می دهد که در صورت عمل نکردن به وعده های داده شده، به همکاری با خط مسکو – دمشق روی خواهند آورد.

خبرگزاری کردپرس/سرویس ترکیه/محمد شریفی کرجان