افشین غلامی-سازمان جهانی، گردشگری را «مجموعه فعالیت‌های فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود مسافرت و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می‌کنند و هدف از مسافرت آنان نیز گذراندن اوقات فراغت است،تعریف می‌کند》.وقتی گردشگران به کشوری وارد می‌شوند الزاماً باید هزینه‌هایی را در آن کشور بپردازند مثل هزینه خوراک، محل اقامت، هتل، مهمانخانه، هزینه تفریحات، هزینه‌های حمل و نقل، هزینه گشت ها، تورها و همچنین پولی که بابت خرید سوغاتی و کالای بومی کشور میزبان می‌پردازند (هزینه ورود به موزه یا مکان دیدنی). این هزینه‌ها از طریق ارزی که وارد می‌کنند باعث رونق اقتصادی کشور میزبان می‌شوند به گردشگران صادرات نامرئی هم می‌گویند. با توسعه فعالیت‌های گردشگری زمینه برای ایجاد اشتغال فراهم می‌شود و این امر برای کشورهایی که با جمعیت جوان و متقاضی روبه رو هستند بسیار مفید است در برابر هر ده نفر گردشگر که وارد کشور میزبان می‌شوند یک فرصت شغلی ایجاد می‌گردد.با این وجود کشور ما وضعیت مناسبی از لحاظ جذب گردشگر در دنیا ندارد و با آن که از نظر آثار تاریخی و فرهنگی در میان هشت کشور مطرح جهان و از نظر جاذبه‌های اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی در میان ۵ کشور برتر دنیا قرار دارد، در میان ۱۴۱ کشور دنیا در رده ۹۷ از لحاظ جذب گردشگر قرار دارد و در این میان سهم مناطق غربی کشور از جذب گردشگر،سهم ناچیزتری است.به همین منظور گفت‌وگویی با دکتر قدرت طاهری مدیرکل سابق دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سیاست‌های کلان مرکز آمار ایران که در رابطه با آمایش سرزمین با رویکرد گردشگری در کشور مطالعه و بررسی داشته اند، انجام دادیم که در ادامه می‌آید:
کُردپرس-شما ظاهرا معتقدید گردشگری باید به عنوان یکی از محورهای آمایش سرزمینی مورد توجه قرار گیرد. در این خصوص توضیح بدهید؟
توسعه صنعت گردشگری به عنوان یک راهبرد و استراتژی به منظور کاستن از عدم توازن‌های منطقه‌ای و سرزمینی،در جهت تعدیل نابرابری‌ها از حیث فرصت‌ها،منابع و منافع ضرورتی اساسی به شمار می‌رود و باید به عنوان یکی از محورهای آمایش سرزمین مطرح و به طور همجانبه مورد اجرا و بررسی قرار گیرد. تا از منافع و مزایای این صنعت استفاده و بهره برداری لازم به عمل آید.
کُردپرس-چگونه می‌توان در کشور به این امر مهم توجه کرد؟
برای دستیابی به هدف‌های آمایش سرزمین با رویکرد صنعت گردشگری،توجه به دو رویکرد اساسی لازم است: ابتدا توسعه گردشگری با توجه به قابلیت‌های فضایی جاذبه‌ها(اعم از انسانی و طبیعی)و در نظر گرفتن پتاتسیل‌های محیطی و در نظر گرفتن عناصر عرضه در سیستم گردشگری(خدمات،تسهیلات،امکانات زیربنایی،حمل و نقل،اطلاعات،تبلیغات و بازاریابی) و دیگری توسعه گردشگری بر پایه جامعه میزبان است.
کُردپرس-وضعیت ایران از لحاظ شاخص‌های گردشگری چگونه است؟
براساس گزارش سالانه سازمان یونسکو ایران از نظر آثار تاریخی و فرهنگی در میان هشت کشور مطرح جهان و از نظر جاذبه‌های اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی در میان ۵ کشور برتر دنیا قرار دارد.صنعت گردشگری سومین پدیده اقتصادی پویا و در حال توسعه پس از صنایع نفت و خودرود در جهان به شمار می‌رود.سازمان توسعه و همکاری جهانی این صنعت را پس از بانکداری دومین بخش خدمات در تجارت بین‌المللی معرفی کرده است.کشور ایران با تمدن ده هزار ساله،سهم بسیار اندکی از اقتصاد گردشگری دارد.صنعت گردشگری می‌تواند در ابعاد مختلف از جمله افزایش تولید ناخالص ملی،اشتغالزایی و مهم‌تر ترویج فرهنگ غنی و اصیل ایرانی - اسلامی ایفای نقش نماید و بدون‌هیچ هزینه‌ای فرهنگ ایرانی را به جهان معرفی کند.
کُردپرس-با وجود قابلیت‌های فراوان گردشگری در اکثر استان‌های کشور،چرا بهره برداری لازم از آن صورت نمی گیرد؟
توسعه گردشگری نیازمند بهبود شاخص‌های اقتصادی،اجتماعی،سیاسی استانی و ملی و فراهم آوردن بسترهای لازم برای آن می‌باشد.برخی از استان‌ها با بهرمندی از قابلیت گردشگری می‌توانند بر شتاب توسعه اقتصادی-اجتماعی خود افزوده و چه بسا استان‌های کمتر برخوردار کشور از زمره این استان‌ها هستند. پیاده‌سازی اهداف در زمینه گردشگری مستلزم وجود شرایط توانمندساز در سطوح ملی و منطقه‌ای و محلی است.حتی در صورت وجود سیاستگذاری‌های منطقی،ممکن است نتایج مورد نظر به دلیل ضعف ترتیبات اجرایی،نهادی و فقدان یا نارسایی سیستم پایش و ارزیابی حاصل نشود.بنابراین پیش شرط عبور از این گسستگی ، وجود مدیریت فراگیر و همچنین نظامی است که بتواند اهداف گردشگری را به صورت شفاف و مسئولانه و با مشارکت تمام ذی نفعان در راستای دستیابی به اهداف مورد نظر هدایت کند.
کُردپرس-شرایط لازم برای توسعه گردشگری در کشور چیست؟
در واقع یکی از گام‌های مهم اما بسیار اولیه در زمینه مدیریت فراگیر گردشگری،اتخاذ رویکرد یکپارچه از سوی تمام نهادهای دولتی برای شکل‌گیری و اجرای سیاست‌های گردشگری است که مستلزم توسعه یک ساختار قوی میان نهادهای بخش خصوصی و دولتی است. از سویی برای تحقق اهداف مربوط به گردشگری،باید چالش‌های صنعت گردشگری کشور را به مرور برداریم و در این زمینه بی شک گسترش تعاملات بین‌المللی جهت استفاده از تجارب جهانی در عرصه گردشگری،استفاده از ظرفیت نیروی کار جوان،حمایت و جلب همکاری تشکل‌های فعال گردشگری و بخش خصوصی،جذب سرمایه‌ها و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آمایش گردشگری با رویکرد منطقه‌ای و عوامل بسیار دیگر، مواردی است که باید در اجرای تمامی طرح‌ها و برنامه‌های این‌حوزه لحاظ شود.
کُردپرس-سهم صنعت گردشگری ایران در جذب گردشگر خارجی به چه میزان است؟
ایران در شاخص رقابت‌پذیری گردشگری در میان ۱۴۱ کشور جهان در سال ۲۰۱۳ رتبه ۹۸ را داشته که در سال ۲۰۱۴ با یک‌پله صعود به رتبه ۹۷ رسیده است.این در حالی است که در انواع هفتگانه اصلی گردشگری، یعنی گردشگری،تفریحی،درمانی،فرهنگی،مذهبی،ورزشی،تجاری و سیاسی و شاخه‌های زیر مجموعه این گروه‌ها،ظرفیت بالایی وجود دارد. در واقع آنچه دیدنی است در کشور وجود دارد و نیازی نیست برای جذب گردشگران،جاذبه‌های دیدنی خلق کنیم،چرا که ایران با داشتن ۳۳ هزار اثر ثبت شده ملی و ۲۲ اثر ثبت جهانی و یک میلیون‌سایت تاریخی،تمدنی،گردشگری و اکوتوریسمی جزء ۱۵ کشور برتر دنیا از لحاظ جاذبه‌های تاریخی،فرهنگی،مذهبی دنیا است. براساس اطلاعات سازمان گردشگری و میراث فرهنگی کشور، تعداد گردشگران خارجی ورود ی در سال ۱۳۹۰،حدود ۳۲۹۴۱۲۶ نفر بوده که از طریق مرز هوایی ۱۹.۳۸، مرز زمینی ۷۹.۷۷ درصد و 0.85 درصد نیز از مرز آبی به کشور وارد شده‌اند.تعداد گررشگران خارجی در سال ۹۵ با 49.11 درصد افزایش به ۴۹۱۱۹۲۰ هزار نفر رسید.
کُردپرس-شما چندی پیش مقاله ایی پژوهشی در خصوص آمایش گردشگری در کشور نوشته اید.در این‌تحقیق به مسئله گردشگری در منطقه سه کشور پرداخته شده، قدری درباره این مقاله توصیح می‌دهید؟
منطقه سه کشور متشکل از استان‌های ایلام،کرمانشاه،لرستان و همدان است.جمعیت یکی از مهمترین عواملی است که در زمینه‌های مختلف اقتصادی مورد توجه قرار می‌گیرد.در سال ۱۳۹۵ جمعیت استان‌های منطقه ۳کشور،۶۰۳۱۴۷۵ نفر که در ۹۲۸۰۱ کیلومتر مربع از سرزمین سکونت داشته‌اند.به عبارت دیگر منطقه سه کشور ۵.۷ درصد مساحت و ۷.۵ جمعیت کل کشور را دارا بوده است.در سال ۱۳۹۵با توجه به جمعیت و مساحت کشور و منطقه،تراکم جمعیت در کشور و منطقه به ترتیب ۴۹.۷ و ۶۶.۹۹ نفر در کیلومتر مربع بوده است.در بین استان‌های منطقه سه،همدان ۸۹.۷۵ و ایلام ۲۸.۸۲ بیشترین و کمترین تراکم جمعیت را داشته‌اند.با توجه به مناطق گردشگری در این منطقه سهم منطقه از جذب گردشگری کافی و مناسب نیست.
کُردپرس-در مقاله به برخی مکان‌های گردشگری استان‌ایلام و کرمانشاه اشاره‌ای داشتید،می‌شود اینجا هم‌به برخی از آن‌ها اشاره کنید؟
آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری زیادی در استان ایلام وجود دارد.آثاری از قبیل شهر تاریخی گم گم شهر آسمان آباد،امامزاده میرحمزه شهر آسمان آباد،قبرستان تاریخی کل کل،تپه تاریخی کل کل ۱،تپه تاریخی کل کل ۲،تپه چغاگلان شهر آسمان آباد،منطقه تفریحی چریور و بانکول شهر آسمان‌آباد،آتشکده سیاهگل،امامزاده سیدصلاح‌الدین محمد،دریاچه دو قلو سیاه گاو،پشت قلعه آبدانان،تنگه بهرام‌چوبین،سنگ نوشته تخت خان،نقش برجسته گل گل ملکشاهی،شهر باستانی سیروان،غار طلسم خان،قلعه قیران،قلعه والی،کاخ فلاحتی،کوه قلاقیران،موزه تاریخ طبیعی ایلام،روستای کلم،تنگه ارغوان،کوه مانشت.
همچنین‌استان کرمانشاه هم در میان‌استان‌های منطقه سه دارای موقعیت ممتازی است.استان کرمانشاه هم دارای آثار و ابنیه‌ای مانند
طاق بستان،بیستون،تکیه معاون الملک،تکیه بیگلربیگی،گوردخمه اسحاق وند،گور دخمه صحنه،معبد آناهیتا،طاق گرا،مقبره احمد ابن‌اسحاق قمی،پارک‌کوهستان،سراب صحنه،غار قوری قلعه،غار پراو،سراب نیلوفر،تالاب هشیلان،موزه‌های کرمانشاه،موزه پوشاک زیورالات،موزه مردم‌شناسی،موزه پارینه سنگی زاگرس،باغ گل‌ها است که از جاذبه بسیار مهمی گردشگری کشور بشمار می‌روند.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری در استان لرستان به شرح زیر می باشند:
قلعه فلک الافلاک خرم آباد، مسجد امام بروجرد- جلوه گر معماری اسلامی در لرستان، تونل برفی ازنا، آبشار آب سفید الیگودرز، «بابا بزرگ»(برادر امام رضا(ع))،دریاچه گهر، امام زاده شاه محمد کوهدشت، آبشارچکان (سرمایه خدادادی الیگودرز)، دشت لاله های واژگون الیگودرز، سفیدکوه لرستان؛ (تنوع کم‌نظیر گونه‌های جانوری و آبشارهای فصلی)، غار وقت ساعت(پدیده نادر طبیعت)، شیرز ( آبشاری بکر در کوه کاکیزه کوهدشت)( گلدشت، دشت سیب‌های سرخ بروجرد)،
در استان همدان آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شناخته شده عبارتند از:
آرامگاه بابا طاهر، گنج نامه ، دشت میشان، شیر سنگی استان،آرامگاه ابوعلی سینا، تپه هگمتانه ، گنبد علویان ، امامزاده حسین ، سراب گیان ، کبودرآهنگ، غار علیصدر ، پل کوریجان همدان، پارک لاله ، آرامگاه حیقوق نبی ، برج قربان، مسجد جامع، آرامگاه اِستِر، بازار سنتی، حمام قلعه، موزه تاریخ طبیعی همدان
کُردپرس-چرا با توجه به این‌اهمیتی که شما می‌گویید،اما این استان‌ها سهم زیادی از توسعه صنعت گردشگری ندارند؟
استان‌های منطقه سه کشور با توجه به قرار داشتن در موقعیتی از جغرافیای کشور که مهد برخی تمدن‌های باستانی بوده، آثار تاریخی فراوانی در این استان‌ها قابل مشاهده است و از جاذبه‌های طبیعی قابل توجهی برخوردارند.بنابراین با پرداختن به صنعت گردشگری و خدمات جانبی آن،اقتصاد گردشگری را در منطقه شکوفا خواهد کرد،در این راستا میزان اشتغال در بخش‌هایی چون حمل و نقل هوایی و زمینی،صنایع دستی،هتلداری و...رونق گرفته و رشد ناخالص داخلی استان‌ها نیز افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند.برای دستیابی آنچه که گفته شد موانعی وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از
-تهیه چشم‌انداز توسعه گردشگری پایدار با تامین‌فضا ها و تجهیزات مناسب پس از انجام طرح‌های مطالعاتی سند آمایش سرزمین با رویکرد گردشگری استان‌های منطقه.
-تهیه طرح جامعه گردشگری در مناطق روستایی و شهری با توجه به توان اکولوژیکی بالای مناطق.
-برنامه‌ریزی و ایجاد کارگاه‌های آموزشی به منظور گسترش و توسعه صنعت گردشگری.
-بهره مندی از فن‌آوری اطلاعات در سرعت بخشی به صنعت گردشگری.
-فراهم‌نمودن زیرساخت‌های لازم در صنعت گردشگری و صنایع دستی و ابنیه تاریخی و عدم حضور بخش خصوصی در منطقه.
-سهم ناچیز هزینه‌های اقامتی،تورگردانی،بازدید از موزه‌ها،میراث فرهنگی و خرید سوغات و صنایع دستی در سبد مصرفی هزینه‌های خانوار.
-کمبود تشکل‌های مردم نهاد و نیز ضعف در حمایت جلب مشارکت مردمی.
-کمبود سرمایه انسانی و‌نیروی متخصص و کارآمد و ناکارامدی برنامه‌های آموزشی.
-عدم‌طراحی و بسته‌بندی صنایع دستی.
-فقدان‌برنامه جامع توسعه گردشگری در استان‌ها.
-ناکارامدی نظام اماری و اطلاع رسانی.
نظر شما