مهدی زارع در گفتگو با خبرنگار کردپرس در خصوص زلزله ٥ ریشتری روز گذشته شهرستان نقده بیان می کند: خشک شدن دریاچه ارومیه طی ۲۵ سال گذشته آثاری را از لحاظ جابجایی و تحریک گسل های حساس در منطقه شکل داده و برخی نظریات در زمین شناسی نشان می دهد که احتمال این اثرات بعید نیست.

او با رد تاثیر عملیات حفر تونل انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه در وقوع زلزله دیروز اضافه می کند: ادله فیزیکی در خصوص ارتباط بین عملیات اجرایی حفر تونل و زلزله دیروز وجود ندارد. چرا که هنوزعملیات اجرایی آن ادامه دارد و به پایان نرسیده است از سوی دیگر انتقال آب هم در این تونل انجام نگرفته، حتی اگر انتقال آب نیز در این زمینه انجام می گرفت باز هم به نظر نمی رسد که زلزله دیروز ارتباطی با این مسئله داشته باشد.

عضو هیئت مدیره انجمن ژئوفیزیک ایران ادامه می دهد: اما باید توجه داشت که ۲۰ میلیارد متر مکعب آب دریاچه ارومیه طی ٢٥ سال گذشته از دست رفته و در طی چهار یا پنج سال گذشته نیز سعی شده تا ۳ میلیارد آب دوباره به این دریاچه بازگردانده شود، این تغییرات محیطی به لحاظ فیزیکی ممکن است، منجر به تغییرات استرس در آن ناحیه و اثر سوء گسلها شود.

زارع می گوید: با توجه به موقعیت و کانون زلزله دیروز نقده و پس لرزه های آن، این مورد قابل بررسی است. البته باید دقت کرد هر زلزله ایی در منطقه را نمی توان به مورد نسبت داد و در خصوص زلزله دیروز هم می‌توان این احتمال را در نظر داشت ولی علت دقیق زلزله واینکه دقیقاً این زلزله چقدر از خشک سالی دریاچه تاثیر پذیرفته است را باید با اعداد و ارقام بررسی کرد و نمی‌توان بدون بررسی تغییرات استرس و میزان آن بر روی لرزه خیزی گسل ها در خصوص آن بحث کرد.

او تاکید می کند: اما بر اساس برآوردهای قبلی که از این محدوده داریم که گسل روز گذشته در آن فعال شد، می توان گفت که تغییرات استرس پیرامون دریاچه ارومیه در اثر حذف شدن ۲۰ میلیارد متر مکعب آب و فعالیت هایی که در زمینه برای احیای دریاچه ارومیه انجام شده، رخ داده است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ادامه می دهد: در محیطی دریاچه میزان عظیمی از حجم آب از بین رفته و دوباره تلاش می شود تا حجمی از آب به محیط باز ‌گردد همچنین تغییراتی که توسط عامل انسانی در محیط انجام شده و در کل نتیجه این اقدامات در این زلزله ها تاثیر گذار است.

زارع می گوید: آب های زیرزمینی که در این سال‌ها حذف شدند، تجدید پذیر نیستند و نقش عامل انسانی در خشکسالی دریاچه ارومیه هم بسیار پررنگ بوده است. حفر چاه های عمیق، احداث ۲۷ سد در منطقه و ... سبب خشک شدن دریاچه ارومیه شده در این مدت تغییرات اقلیمی نیز مانند گرم تر شدن هوا و کمبود بارندگی نیز در خشکسالی دریاچه ارومیه موثر بوده است اما به هرحال عامل انسانی در این خشکسالی موث تر است.

او اضافه می کند: حذف آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی حوضه دریاچه ارومیه شرایطی را ایجاد کرده است که دریاچه از نظر زیست محیطی آسیب ببیند و همانطور که می بینید احتمال خشکسالی دریاچه ارومیه بر لرزه خیزی گسل های اطراف نیز موثر بوده است است و همچنان هم این مورد می تواند در گسل های لرزه خیز اطراف دریاچه تاثیرگذار باشد.

عضو هیئت مدیره انجمن مخاطره شناسی ایران با اشاره به تحقیقات علمی که در سال ۹۳ در این زمینه انجام داده است، می گوید: مقاله لرزه خیزی پیرامون دریاچه ارومیه به این موضوع می پردازد که خشک شدن دریاچه ارومیه روی تحریک گسل ها می تواند می‌تواند اثرگذار باشد و از لحاظ فیزیکی هم از دست رفتن این حجم از آب در یک دریاچه در تحریک گسل ها موثر است.

او در ادامه با اشاره به رانش منطقه جلدیان در پیرانشهر نیز بیان می کند: با توجه به وجود گسل پیرانشهر زمانی که زلزله اتفاق می‌افتد، زمین لغزش هم در دامنه طبیعی است. در این دره قبلاً هم رانش های متعدد و زلزله اتفاق افتاده است. گسل پیرانشهر یکی از گسل های فعال ایران است و اتفاقاً از معدود گسل هایی است که کششی است. سایر گسل های ایران معمولا فشاری نامیده می‌شوند، اما گسل پیرانشهر ساز و کار کششی دارد یعنی بخشی از روی سطح گسل به سمت پایین حرکت می کند که در موارد قبلی نیز این حرکت را نشان داده است.

زارع در خصوص شاخص لرزه خیزی در این منطقه نیز می گوید: زلزله با بزرگای پنج و نیم در سال ۱۹۷۴ با ساز و کار کششی در آن منطقه رخ داده است. بنده سال ۱۳۶۹ و ۷۰ و ۷۱ روی گسل پیرانشهر کار کردم اما گمان نمی رود زلزله دیروز ارتباطی با این گسل داشته باشد. زیرا کانون زلزله بسیار به دریاچه ارومیه نزدیک بوده و شاید خود گسل ارومیه و یا روند جنوب دریاچه ارومیه در این زمینه موثر بوده باشد.

عضو هیئت مدیره انجمن مخاطره شناسی ایران تاکید می کند: به هر حال هرچه کانون زلزله به دریاچه ارومیه نزدیک تر باشد، احتمال اینکه تحت تاثیر تخلیه و خشک شدن دریاچه ارومیه و تغییرات بعدی آن رخ داده باشد، بیشتر است.

او با اشاره به ضریب بالای لرزه‌خیزی در این منطقه بیان می کند: ۱۹۳۰ زلزله بزرگ سلماس با بزرگای ٧.٣ یکی از بزرگترین زلزله های تاریخ زلزله ایران بوده که در منطقه دریاچه ارومیه اتفاق افتاده و این منطقه به عنوان یکی از مناطق زلزله خیز ایران شناخته می شود. در واقع مداخلات انسانی در طبیعت بر لرزه خیزی طبیعت بسیار تاثیرگذار است.

عضو هیئت مدیره انجمن ژئوفیزیک ایران با تاکید بر اینکه تغییر الگوی کشت یکی از ضرورت های این منطقه است، می گوید: تغییر نوع کشت در منطقه باید انجام شود و منطقه از تولید محصولات پر آب بر به کم آب بر حرکت کند. زیرا سوء استفاده وسیع از آب های سطحی و زیرزمینی آسیب جدی به منطقه وارد کرده هر چند تا حدودی در سالهای اخیر با آن مقابله شده است اما کافی نیست و تا زمانی که مشارکت مردم در این زمینه وجود نداشته باشد عملاً این خطرات متوقف نخواهد شد و تاراج ثروت ملی که مهمترین آن آب زیرزمینی است، ادامه خواهد داشت.

زارع ادامه می دهد: در شکل های دیگر همچون مهار آب های سطحی، سدسازی بر روی سرشاخه های ورودی دریاچه ارومیه اقدامات اقدامات اشتباهی بوده که در گذشته انجام شده و اکنون باید رفع شوند، چرا که ادامه این وضعیت منجر به آسیب های جدی خواهد شد/.

گفت و گو/ تانیا شعفی