کردپرس: ایران به عنوان یکی از قدرت های منطقه ای و بازیگری تاثیرگذار در معادلات و تحولات بین المللی، دارای روابط دیرینه ای با کردهای منطقه به ویژه اقلیم کردستان عراق می باشد. این روابط در مقاطع مختلف فراز و نشیب های بسیاری به خود دیده؛ اما آن چه همیشه بدون تغییر باقی مانده است "به رسمیت شناختن کیان فدرالی اقلیم کردستان در چارچوب عراق" و به اذعان مقامات و شخصیت های سیاسی و دینی اقلیم، "حمایت و پشتیبانی های همیشگی جمهوری اسلامی از کردها در مقاطع حساس و تاریخی" بوده است.
در تحلیل روابط جمهوری اسلامی ایران و اقلیم کردستان عراق باید فاکتورها و عوامل بسیاری را مد نظر قرار داد؛ مسائل فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و بالاخص امنیتی هر یک به نوبه خود و در مقاطع مختلف تاثیرات مستقیمی و غیرمستقیمی بر این روابط داشته و دارند.
کردپرس درباره ابعاد و ماهیت این روابط در حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، منافع مشترک میان ایران و اقلیم کردستان، تاثیر عوامل بیرونی به ویژه کشورهای دیگر بر این روابط و نگرانی های امنیتی از حضور نظامی کشورهای غربی در اقلیم کردستان مصاحبه ای را با "بهروز جعفر" رئیس موسسه مطالعات منطقه ای مدیترانه و دانشجوی مقطع دکترای اقتصاد بین الملل در دانشگاه بین المللی قبرس که دارای 12 سال کار حرفه ای در حوزه رسانه و مطالعات منطقه ای است انجام داده که در ادامه می خوانید.
کردپرس : ایران به عنوان یکی از کشورهای تاثیرگذار در معادلات و تحولات منطقه ای و دارای جایگاه ویژه در خاورمیانه ، اشتراک تاریخی و فراوانی با تمامی جمعیت کردی در منطقه دارد، ارزیابی شما از ابعاد این رابطه چیست و به عقیده شما روابط میان ایران و کردها باید چگونه باشد؟
بهروز جعفر: کُرد و فارس در منطقه دارای روابط تاریخی و ریشه داری هستند. روابط هیچ یک از ملت های منطقه همچون روابط این دو ملت، عمیق و ریشه دار نیست و سابقه آن به پیش از ظهور اسلام و حتی پیش از امپراطوری ساسانی و تشکیل تمدن و امپراطورهای قدرتمند در سرزمین ایران بازمی گردد. اردشیر بابک مؤسس سلسلهٔ ساسانیان از مادر کُرد و پدری فارس بود و برخی از منابع تاریخی پدر وی را کُرد و مادرش را فارس می دانند. در داستان های اساطیری همچون رستم و سهراب نیز ریشه کُرد و فارس به هم می رسند و دارای روابط عمیقی بوده اند. بنابر این، اساس و زمینه مشترک تاریخی وجود دارد. در تاریخ معاصر نیز هیچ گاه ایران دشمن کُردها نبوده است. حکومت ایران هیچ گاه کُردها را بمباران شیمیایی و انفال نکرده است. به یاد داریم که در سال 1991 ایران به صدها هزار آواره کُرد عراقی پناه داد و تمام و کمال به آن ها خدمات شایانی ارائه داد. سال 1992 و زمانی که در اقلیم کردستان، پارلمان و دولت تشکیل شد ایران آن را به رسمیت شناخت و هیچ گاه با اقلیم کردستان دشمنی نورزید. در این دهه، آن چه به کردها در عراق ضربه زد جنگ داخلی میان آن ها بود که خودشان مسبب این جنگ ویرانگر بودند. پس از سقوط صدام حسین نقش ایران در عراق برجسته شد. جمهوری اسلامی ایران هیچ گاه مخالف حقوق حقه و سهم کُردها در حاکمیت عراق نبوده است و طی این مدت بیشترین دوستی و نزدیکی میان جلال طالبانی رئیس جمهور کُرد عراق با ایران بود.
کردپرس: بر این اساس ارزیابی شما از روابط میان جمهوری اسلامی ایران و دولت اقلیم کردستان چیست و این روابط باید بر چه اساس و اصولی باشد؟
بهروز جعفر: روابط میان جمهوری اسلامی ایران و اقلیم کردستان عراق دارای ابعاد فرهنگی است و ریشه های تاریخی دارد. ایران و کُردها باید همیشه در کنار هم باشند. شاهد آمار بالای ازدواج و وصلت های خانوادگی میان فارس و کُرد بوده ایم. نام من بهروز است یک نام فارسی. در بخش ترک نشین قبرس در مقطع دکترا استادی با نام آرش شرگی داشتم. برای اولین بار ایده تأسیس مرکز مطالعات منطقه ای مدیترانه در آن جا شکل گرفت. دریای مدیترانه در انگلیسیMediterranean Sea می باشد اما ما در تأسیس مرکز مطالعاتی آن را به "مدیتریانه" تغییر دادیم. از لحاظ امنیتی، روابط میان اقلیم کردستان عراق و جمهوری اسلامی ایران از اهمیت بسزایی برخوردار است به ویژه برای ایران. ایران بخشی از امنیت عراق و اقلیم کردستان است، در مقابل نیز عراق و اقلیم کردستان از لحاظ امنیتی دارای اهمیت استراتژیک برای ایران هستند. هیچ یک از طرف های سیاسی در عراق نباید هیچ گاه به روابط با دشمنان همسایگانش در راستای خصومت ورزی با آن ها بیندیشند. مراودات و روابط با آمریکا، ترکیه و سعودی و هر کشور و نظام دیگری برای کردها در عراق امری معمولی است، اما اگر این روابط بر اساس دشمنی با ایران به عنوان یک کشور تاثیرگذار همسایه باشد و موجب خشم این کشور باشد ناپسند و غیر قابل قبول است.
کردپرس: پیش از پرداخت به روابط اقتصادی میان ایران و اقلیم کردستان، روابط سیاسی میان ایران و احزاب و جریان های سیاسی اقلیم کردستان را چگونه ارزیابی می کنید؟
بهروز جعفر: روابط سیاسی میان ایران و اقلیم کردستان دارای ابعاد و جوانب مختلفی است و با برخی مسائل روبرو است و طرف ایرانی به خوبی به این مسائل واقف است. ایران دارای 1458 کیلومتر مرز مشترک با عراق است و بیشتر این مرز با اقلیم کردستان می باشد و در این میان، بیشترین مرز مشترک با مناطقی است که تحت حاکمیت اتحادیه میهنی کردستان (یکیتی) است. هر چند دارای مرز مشترک با حزب دمکرات کردستان (پارتی) نیز هست اما نسبت به مرزها با یکیتی بسیار کمتر است. مسئله جدی که مشاهده می شود وجود جناح ها و جریان ها و گروه های با گرایش های متفاوت سیاسی در اتحادیه میهنی است. ایران بسیاری اوقات در روابط با یکیتی و این که کدام یک از جناح های داخلی این حزب را مخاطب قرار دهد دچار سردرگمی می شود. این وضعیت پس از وفات جلال طالبانی مؤسس و رهبر حزب به وجود آمد و پس از وی، اتحادیه میهنی دارای مرکز تصمیم گیری واحد و یک موضع مشترک نیست و این نیز موجب ایجاد بی اعتمادی نزد عراق، ایران و ترکیه و دیگر طرف های خارجی به آن ها شده و اعتماد به این حزب را تقلیل داده. هر یک از جناح ها و جریان های داخلی یکیتی برای در دست گرفتن رهبری حزب به نزاع با دیگر جناح ها و طرف ها می پردازد. به عقیده من هم اکنون افکار عمومی اقلیم کردستان و برخی جریان های داخلی یکیتی منتقد رئیس جمهور کُرد عراق هستند و وی را مسئول انشقاق داخلی این حزب و عراقی ها می دانند و تبعات این مسئله نیز متوجه آرامش اجتماعی و سیاسی منطقه است. جلال طالبانی هنگامی که در قید حیات و در منصب ریاست جمهوری بود، مورد اعتماد همگان و عامل اتحاد بود. وی اعتماد همگان را جلب کرده بود و تصمیمات صحیح را اتخاذ می کرد. مشکلی که اکنون یکیتی از آن رنج می برد؛ وجود صداها و تصمیمات مختلف و متناقض است و از سوی دیگر هر یک از جناح ها علیه دیگری موضع گیری می کنند. حتی دکتر برهم احمد صالح به عنوان معاون دبیر کل حزب یکیتی موجب ایجاد اختلافات و نزاع داخلی شده است.
کردپرس: بر این اساس شما بر این عقیده اید که عواملی موجب ایجاد مشکل و خلل در منافع مشترک میان ایران و اقلیم کردستان عراق شده اند؟
بهروز جعفر: تحت عنوان مشکل از این موضوع یاد نمی کنم و دلیل این امر نیز، اراده مستحکم جمهوری اسلامی ایران می باشد که اجازه نمی دهد شخصیتی در یک حزب سیاسی کردی یا عراقی و سوری در روابط این کشور با اقلیم کردستان و عراق مشکل آفرینی کند و این موضوع به خوبی نمایان است. برای اثبات این موضوع ما دارای ده ها مورد پس از وقوع تحولات جهان عرب تحت عنوان بهار عربی هستم. مشکل زمانی ایجاد می شود که سه نهاد حاکمیتی دولت، پارلمان و ریاست جمهوری عراق در مقطع کنونی کارنامه موفقی ارائه ندهند و در چنین حالتی باید ریاست این نهادها تغییر کنند و شخصیت های جدیدی در این مناصب قرار گیرند. همان گونه که شاهدیم آن ها عملکرد ضعیفی داشته اند و تاکنون از تأمین مطالبات اولیه مردم عاجز مانده اند و در این میان می توان به اعتراض 4 میلیون ساکن استان بصره به وضعیت بد آب آشامیدنی اشاره کرد و دولت بغداد ناتوان از حل این مسئله است. همین وضعیت در استان نینوا حاکم است. شاهد اعتراضات ساکنان موصل در سفر رئیس جمهور به این شهر بودیم، مردم عصبانی و خشمگین از مسائل و مشکلات و ناتوانی حاکمیت در رفع آن ها، اقدام به اعتراض و حتی سنگ پراکنی به سوی رئیس جمهور کردند. استان کرکوک نیز همین وضعیت را دارد. در روابط میان دولت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق نیز شاهد مشکلات و مسائل اساسی هستیم. در وضعیت آشفته کنونی در عراق، ایران این حق را برای خود قائل است که در راستای تأمین امنیت خود در عراق حضور داشته باشد.
کردپرس: در مجموع، نگاه کُردهای منطقه و به ویژه کُردها در عراق به ایران را چگونه می بینید؟
بهروز جعفر: کُرد در خاورمیانه دارای تاریخ، فرهنگ، زبان و رسم و رسوم ویژه و مستقل است. به عقیده من ایران نیز در حق کُردها ظلمی روا نداشته است تا به نگاه و نظر و اعتماد کُردهای منطقه به ایران خدشه ای وارد آید. ایران جغرافیای بزرگی دارد بیش از یک کشور به دلیل ویژگی هایی که دارد، خود یک قاره است. آن چه هم اکنون برای ایران در اولویت است اطمینان یافتن از حفظ ثبات و امنیت این کشور است. من حیث المجموع کُردها نیز نباید دست به اقداماتی بزنند که امنیت و ثبات ایران را تهدید کنند.
کردپرس: شاهد وجود تلاش هایی از سوی قدرت های خارجی برای فاصله انداختن میان ایران و کُردهای عراق هستیم. ارزیابی شما از این مسئله چیست و به عقیده شما کدام کشورها نگران تعمیق و گسترش روابط میان ایران و اقلیم کردستان هستند و دلیل این نگرانی چیست؟
بهروز جعفر: مسائل و موضوعاتی وجود دارند که غیر قابل تغییر هستند. ایران و اقلیم کردستان عراق همسایه هستند و دارای تاریخ، زبان، فرهنگ، مرزهای مشترک و امنیت و منافع مشترک هستند. منطق حکم می کند که طرفین این اشتراکات را در راستای تأمین منافع به کار گیرند. البته باید به این نکته اشاره کرد که این گفته بدین معنی نیست که ایران تمام سیاست ها و استراتژی خود را با عراق و کُردها در عراق هماهنگ کند و از سوی دیگر نیز کُردها در عراق روابط خود با تمامی کشورها را قطع کنند. روابط کُردها در عراق با همه کشورها و ملت های جهان امری عادی است. من در دانشگاهی مشغول تحصیلم که دانشجویانی از 92 ملیت در آن جا مشغول تحصیل هستند. دانشجوی فلسطینی، یهودی، کُرد، ترک و آفریقایی در کنار هم در یک کلاس حضور می یابند و هیچ کس قادر به مقاومت در مقابل جهانی شدن و روابط میان ملت ها نیست.
کردپرس: به موضوع اقتصاد بپردازیم، تحریم های آمریکا علیه ایران چگونه می تواند بر صادرات نفت عراق تأثیر بگذارد و این تأثیرات چگونه خواهد بود؟
بهروز جعفر: ثامر غضبان، وزیر نفت عراق در آغاز تصدی این منصب اعلام کرد که عراق برای افزایش تولید نفت به 6 میلیون بشکه در روز برای سال آینده برنامه ریزی کرده است و این نیز عراق را در جایگاه دوم در میان کشورهای عضو اوپک قرار می دهد. در دیداری که با دکتر ابراهیم بحرالعلوم وزیر پیشین نفت و شخصیت برجسته عراقی داشتیم بر این امر تأکید شد که سیاست های عراق در حوزه انرژی و تولید برق و صادرات نفت و حل و فصل مشکلات آبی با ترکیه، موفقیت آمیز نخواهند بود، زیرا مقامات عراقی همیشه راه حل های فنی را در پیش می گیرند و این حوزه نیز زمینه مناسبی برای ایجاد فساد اقتصادی است.
در ارتباط با تحریم های آمریکا علیه ایران، بدون شک بر صادرات نفت عراق تاثیرگذار خواهد بود. تصور کنید که مشکل و مسئله ای در خلیج فارس و بندر بصره ایجاد شود، عراق هیچ کانال دیگری برای صادرات نفت نخواهد داشت. تحریم های آمریکا تأثیرات مخربی بر اقتصاد ایران و به ویژه زندگی مردم داشته است. ایران در ماه آوریل 2018 روزانه 2 میلیون و 500 هزار بشکه نفت صادر می کرد، این میزان هم اکنون به 500 تا 650 هزار بشکه کاهش یافته است. امیدوارم وضعیت در منطقه بدون تنش باشد و آرامش بر آن سایه افکند، زیرا باید صلح و ثبات برای همه کشورها باشد نه این که فقط یک کشور از آن برخوردار باشد.
کردپرس: مبادلات تجاری عراق و اقلیم کردستان با ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟
بهروز جعفر: حجم مبادلات تجاری میان ایران و عراق در سال 2018 فقط 15 میلیارد دلار بود. بر اساس اعلام اتاق بازرگانی تهران در کنفرانسی که در اربیل برگزار شد، برنامه دو کشور، افزایش حجم مبادلات بازرگانی به 20 میلیارد دلار در سال است. از سوی دیگر در روابط اقتصادی با ایران، اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق در حوزه های مختلف دارای اشتراکات و پیوند هستند.
کردپرس: طی سالیان اخیر شاهد تلاش هایی در اقلیم کردستان تحت عناوین مختلف از جمله حمایت و پشتیبانی از یهودیان برای تحریف افکار عمومی و برای پیگیری اهداف اعلام نشده هستیم، ارزیابی شما از این مسئله چیست؟
بهروز جعفر: امروز اسرائیل به عنوان یک دولت دینی از سوی برخی کشورهای عضو سازمان ملل به رسمیت شناخته شده و از حمایت و پشتیبانی آمریکا و عربستان برخوردار است. یهودیان به عنوان مردمی کهن همچون دیگر ملل دارای حق زندگی هستند، اما حق اشغالگری و برهم زدن امنیت و ثبات در منطقه و ایجاد تهدید برای منطقه را ندارند. پشتیبانی رسمی از اسرائیل در اقلیم کردستان مشاهده نمی شود. وجود برخی فعالیت ها امری معمول است. مسئله این است که تصمیم گیرندگان در اقلیم کردستان باید به این موضوع بیندیشند که چه نفعی از به خشم آوردن شیعیان در ایران و منطقه و صدها میلیون مسلمان دیگر برای موضوعی چون روابط با اسرائیل عاید آن ها خواهد شد؟ آیا چنین چیزی لازم است؟ چنین اقدامی با سیاست حکیمانه نمی گنجد.
کردپرس: یکی از مسائلی که موجب نگرانی کشورهای منطقه و در این میان ایران است، افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه و به ویژه در عراق اقلیم کردستان می باشد. شاهد احداث پایگاه های نظامی و اطلاعاتی آمریکا و استقرار نیروی نظامی برخی کشورهای اروپایی تحت عناوین مختلف در خاک اقلیم کردستان طی سالیان اخیر هستیم، این موضوع چه تأثیراتی بر ثابت و آرامش منطقه خواهد داشت؟
بهروز جعفر: آمریکا فقط در اقلیم کردستان دارای پایگاه های نظامی و نمایندگی نیست. در 132 کشور جهان 750 پایگاه آمریکایی وجود دارد. اقلیم کردستان نیز در منطقه ای مهم و حساس قرار گرفته است و دارای جایگاه ویژه استراتژیک است. تداوم حیات کیان کُردی در عراق و دولت اقلیم کردستان و توسعه آن برای همگان از جمله عراق، ایران، آمریکا، ترکیه و دیگر کشورها دارای اهمیت است. در این میان باید توازن در روابط حفظ شود. کسب قدرت در روابط بسیار حائز اهمیت است. آمریکا در سقوط رژیم دیکتاتوری بعث در سال 2003 نقش آفرینی کرد و این نیز به نفع کُردها در این کشور بود. این رژیم دشمن کُردها بود. در ارتباط با ایران نیز سقوط حکومت بعث در چارچوب منافع این کشور جای داشت و هژمونی و نفوذ ایران در عراق بسیار بیشتر از گذشته شد. آن چه هم اکنون از اهمیت برخوردار است نقش سازنده ایران در ثبات و امنیت عراق و اقلیم کردستان و اثبات این نقش می باشد.
در مقطع کنونی که آمریکا و همپیمان های این کشور سیاست مجازات و تحریم ایران را در پیش گرفته اند، برخی جریان های کُردی بدون تأمل، سقوط جمهوری اسلامی ایران را در سر می پرورانند. سوال این است که کُردها چه نفعی از چنین چیزی خواهند داشت؟ با قاطعیت و اطمینان خاطر می گویم، هیچ. هر حاکمیتی در ایران به دنبال تأمین منافع و امنیت ملی است و بهترین مکانیسم، زندگی مسالمت آمیز و کم کردن فاصله ها است.
سخن پایانی شما
بهروز جعفر: سپاس از انجام این مصاحبه. امیدوارم خبرگزاری کردپرس به روند کنونی یعنی فعالیت حرفه ای ادامه دهد و آرزوی صلح و ثبات و رفاه برای همه ملل منطقه را دارم.
مصاحبه : حسن صالحی سرویس عراق واقلیم کردستان خبرگزاری کردپرس
نظر شما