اگرچه الزاماً نمی‌توان عیناً از این تجربیات و رویکردها استفاده نمود اما توجه به آن‌ها و ”یادگیریِ“ درست نکات, باعث روشن‌شدن فضای موضوع کارآفرینی و اشتغال زایی در روستاها و تسهیل و تسریع فرآیند سیاست‌گذاری در این زمینه خواهد شد. بعلاوه می‌توان در بسیاری از موارد با بکارگیری رویکرد ”بومی‌سازی“، با استفاده از ابتکارات و دانش سایر ملل, به‌گونه‌ای اثربخش روش‌ها, طرح‌ها و برنامه‌های محلی را طراحی و اجرا نمود.

کارآفرینی روستایی چیست؟ اهمیت کارآفرینی روستایی در چیست؟ کارآفرینی چه نقشی در توسعه توسعه روستاها دارد ؟ انواع مدل های کسب و کار در روستاها کدامند ؟ بسترهای مناسب جهت ایجاد شغل در روستا کدامند؟ کارآفرینی روستایی چه مزایایی دارد؟ کارآفرینی در روستا به چه چالش هایی مواجه است ؟

کارآفرینی روستایی

کار آفرینی روستایی، اساسا تفاوتی با کارآفرینی در شهر ندارد جز اینکه باید آن را در فضای روستا تصور نمود.

می توان کارافرینی روستایی را با سه گزاره ذیل تعریف نمود:

۱- نیرویی که سایر منابع را برای پاسخگویی به یک تقاضای بی پاسخ بازار آماده می کند.

۲-توانایی خلق و ایجادچیزی از هیچی.

۳-فرایند خلق ارزش به وسیله امتزاج مجموعه واحدی از منابع در راستای بهره گیری از یک فرصت.

آنچه در مجموع میتوان برای تعریف مقوله کارآفرینی روستایی به کار برد، عبارت است از:“بکارگیری نوآورانه منابع و امکانات روستا در راستای شکار فرصت های کسب و کار”

این نوع کسب و کارها با توجه به انداه کوچک روستاه ها، در مقیاسی کوچک هستند و اغلب بین ۱۰-۲۰ نفره بوده و با توجه به غالب بودن فعالیت های کشاورزی و کارگاهی از کارایی خاصی برخوردارند .با توجه به تغییرات عصر کنونی و ورود به جامعه اطلاعاتی، کسب و کارهای روستایی نیز در نوع خود دچار تغییر و تحول شده اند. و انواع کسب و کارهای خدماتی؛ تولیدی و صنعتی و فناوری اطلاعات در آن دیده می شود.

اهمیت کارآفرینی روستایی

بر اساس آمار های گرفته شده در سرشماری های عمومی کشور، نرخ بیکاری روستاییان رو به افزایش است. با توجه به ورود نیروی کار روستایی به شهر و ایجاد مشکلات متنوع، ضرورت و اهمیت کارآفرینی در روستا مشخص می شود. کارآفرینی در روستا ها با توسعه بخش های کشاورزی، صنایع دستی و دام و طیور همراه است و می تواند علاوه بر خود کفایی کشور، زمینه صادرات و پیشرفت استارتاپ های این حوزه را نیز ایجاد کند.

نقش کارآفرینی در توسعه اقتصادی روستاها

توسعه کارآفرینی تنها استراتژی مناسب برای توسعه اقتصادی روستاها نیست، اما نسبت به سایر استراتژیها هزینه کمتری دارد و برای محیط روستایی مناسب‌تر است. با توسعه کارآفرینی و ایجاد شرکتهای کوچک کارآفرین، روستاییان به کالاها و خدمات مورد نیاز خود دست می‌یابند و این امر تاثیر زیادی در رشد اقتصادی روستاها و کاهش پدیده مهاجرت به شهرها دارد. روستاها نیز همچون شهرها، مملو از فرصت های جدید و کشف‌نشده هستند که کشف و بهره‌برداری به‌موقع از این فرصت‌ها و ایجاد کسب‌وکارهای جدید و رقابت‌پذیر بر مبنای آن، می‌تواند مزایای اقتصادی چشمگیری برای روستاییان به همراه آورد.دست اندرکاران توسعه کارآفرینی در روستاها بر دو فعالیت اصلی تاکید دارند:

– تشویق و حمایت از کارآفرینان روستایی برای ایجاد کسب‌وکارهای جدید
– تشویق کسب ‌و کارهای موجود به توسعه فعالیت‌ها و حرکت به سمت تحقق ایده‌های جدید و کارآمد

توسعه کارآفرینی در روستاها نیز همچون شهرها مستلزم تاکید بر پیش‌نیاز اساسی است. توسعه فرهنگ کار آفرینی نوعی فرهنگ اجتماعی است که رفتار کارآفرینانه را تشویق و حمایت می‌کند.

در توسعه فرهنگ کارآفرینی چند هدف اساسی دنبال می‌شود:

ـ ایجاد بستر لازم برای تربیت کارآفرینان روستایی

ـ تشویق روستاییان به مشارکت فعالانه در طرحهای کارآفرینی روستایی
ـ تشویق سازمانهای دولتی و غیردولتی به حمایت از فعالیت های کارآفرینی در روستاها.

مدل ‌های کسب ‌و ‌کار روستایی

کسب و کارهای روستایی برای موفقیت باید از ۵ اصل مهم برخوردار باشند که عبارتند از:

۱- ارایه محصولات و خدمات مختلف (مدل کسب و کار چند منظوره)

۲- انعطاف‌پذیری در ارایه محصولات و خدمات

۳- اقدام مبتنی بر تقاضای محلی

۴- آموزش و پشتیبانی مستمر کارکنان

۵- زیرساخت های تکنولوژیکی مناسب

۱- مدل کسب و کار چند منظوره

برای کسب وکارهای روستایی دشوار است که تنها با ارایه یک خدمت بتوانند زنده و پایدار بمانند. کسب‌وکارها باید روی طیف وسیعی از خدمات سوار شوند. بنابراین، کارآفرینان باید سعی کنند طیف متنوعی از خدمات را از طریق کسب‌وکارشان ارائه دهند.

دیده شده است که ساکنان روستا ترجیح می‌دهند بیشتر نیازهای‌شان را از سوی یک تامین‌کننده دریافت کنند تا اینکه بخواهند به درگاه‌ها یا تامین‌کنندگان مختلف رجوع کنند. به همین دلیل مطمئنا مدل کسب و کاری چند منظوره برایکسب وکارهای روستایی می‌تواند امتیاز و مزیتی بزرگ باشد.

۲-انعطاف‌پذیری در ارائه محصولات و خدمات برای پایداری بیشتر

کسب وکارهای که در مناطق روستایی قرار دارند باید هنگام ارایه محصولات و خدمات‌شان انعطاف‌پذیر باشند به طوری‌که همزمان و مطابق با تقاضای بازار، بتوانند خدمات جدیدی را به لیست خدمات‌شان اضافه و ارایه کنند. با‌توجه به این که روستاها به‌سرعت در‌حال تغییر است، مخصوصا در حوزه فناوری، انعطاف‌پذیری می‌تواند به کسب‌وکارهای روستایی کمک کند تا سودآور باقی بمانند.

به‌ علاوه، کسب وکارهای روستایی با توجه به واقعیت‌های موجود باید از نظر سفارشی‌سازی مدل کسب‌و‌کارشان انعطاف‌پذیر باشند. الزاما اجرای یک مدل کسب و کار موفقیت آمیز در شهر، به معنای موفقیت آمیز بودن آن در مناطق روستایی نیست. واقعا اهمیتی ندارد که مدل کسب و کار تا چه اندازه به زندگی شهری نزدیک و با معیارهای شهرنشینی مطابقت داشته باشد.

برای مثال، شرکتی با فعالیت آموزشی در مناطق شهری ممکن است با برگزاری دوره‌های «انیمیشن» یا «طراحی» موفقیت آمیز عمل کند، اما اگر گروه هدفش مخاطبان روستایی باشند، باید برای پایه‌گذاری دوره‌های خود در زمینه «انرژی‌های تجدید پذیر» یا «کشاورزی» کاملا انعطاف‌پذیر عمل کند.

۳-اهرم زبان و فرهنگ محلی

در کنار زبان انگلیسی و فارسی، کسب‌وکارها باید ارایه خدمات خود را به زبان‌های رایج در آن منطقه‌ مجهز کنند تا بتوانند با مردم بومی بهتر ارتباط برقرار کنند. اگر خودتان بومی روستایی نیستید که در آن کسب و کارتان را راه‌اندازی کردید، بهره‌گیری از نیروی کار بومی، مزیت خوبی برای رونق کسب و کارتان است؛ زیرا به کار گماردن این افراد به درک تقاضای بازار محلی و فرهنگ بومی کمک می‌کند.

همچنین، بهره‌گیری از نیروی کار محلی که اهالی روستا آنها را از نزدیک می‌شناسند، باعث می‌شود کسب و کارتان به‌سرعت در‌میان روستاییان اعتبار کسب کند.

۴-آموزش و پشتیبانی مستمر نیروی کار

نیروی کار روستایی بسیار سخت کوشند، اما به دلیل فقدان زیرساخت‌های مناسب برای آموزش و ارتقای مهارت‌ها در این مناطق معمولا دریافتی‌های‌شان همراه با کاستی و تاخیر است. کسب وکارهای روستایی باید این شکاف‌ها را در مهارت‌های نیروی کار خود تشخیص دهند و سعی کنند خلاء‌های موجود را از طریق آموزش‌های لازم پر کنند.

با توجه به اینکه اکثر کارگران روستایی تجربیات‌شان را در بخش غیررسمی و غیرسازمانی کسب می‌کنند، شرکت‌ها باید تجربه‌های غیرسازمانی و درعین‌حال مفید آنها را تشخیص دهند و از استخدام نامزدهای استخدامی که اغلب نیروی کار شایسته‌ای هستند، استقبال کنند.

جدا از این، کارکنان باید تشویق شوند با بازارشان به صورت حرفه‌ای معامله کنند. بدین منظور برای ارتقاء مداوم دانش صنعتی که کسب و کار در آن فعالیت می‌کند -با توجه به آخرین گرایش‌های آن صنعت و تجارب سایر کسب وکارها به اشتراک گذاری دانش را درون شرکت تسهیل کنند.

۵- زیرساخت مبتنی بر فناوری

در دنیای به سرعت در حال تغییر امروز، زیرساخت فناوری شرط لازم و ضروری حتی برای کسب و کارهای روستایی است تا زنده بمانند و رشد کنند. زیرساخت‌های فناورانه، کسب و کارها را قادر می سازد تا مجموعه ای از خدمات را در یک ساختار سازمان یافته به صورت یکپارچه ردیابی، ثبت، سازماندهی و ارایه کنند.

بسترهای مناسب جهت ایجاد شغل در روستا

کسب ‌و کارهای روستایی را می‌توان به‌ کارگیری نوآورانه منابع و امکانات روستا در راستای شکار فرصت‌های کسب ‌و کار تعریف کرد. این نوع کسب‌ و کارها با توجه به‌ اندازه کوچک روستاها، در مقیاسی کوچک هستند و اغلب بین ۱۰-۲۰ نفر بوده و با توجه به غالب بودن فعالیت‌های کشاورزی و کارگاهی از کارایی خاصی برخوردارند.

با توجه به تغییرات عصر کنونی و ورود به جامعه اطلاعاتی، کسب‌وکارهای روستایی نیز در نوع خود دچار تغییر و تحول شده‌اند و انواع کسب‌ وکارهای خدماتی، تولیدی، صنعتی و فناوری اطلاعات در آن دیده می‌شود. با توجه به امکانات و پتانسیل‌های روستایی زمینه ایجاد شغل در روستا و راه‌اندازی بهترین کسب‌وکار در روستا با مناطق شهری متفاوت است.

مزایای راه‌اندازی کسب‌وکار در روستا

راه‌اندازی کسب ‌و کار در روستا، نکات مثبت خودش را دارد. اول آن‌که سرمایه کمتر و هزینه‌های سربار کمتری برای شروع کسب‌وکار لازم است. دوم، سازمان‌دهی کسب ‌وکار در روستا، که مردم همدیگر را در آن می‌شناسند، آسان‌تر است. در مناطق شهری زیرساخت و تجهیزات بهتری نسبت به مناطق روستایی ارائه می‌شود.

مزیت های استان کوردستان

استان کوردستان به مرکزیت شهر سنندج در غرب کشور واقع شده‌است.مساحت این استان ۲۸٬۲۰۰ کیلومتر مربع معادل ۷/۱ درصد مساحت کل کشور وسعت دارد.این استان در دامنه‌ها و دشت‌های پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته است. استان کوردستان براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰ دارای ۱۰ شهرستان، ۲۹شهر ،۳۱ بخش، ۸۶ دهستان و ۱۶۹۷ روستای دارای سکنه و ۱۸۷ روستای خالی از سکنه بوده‌است.

درغرب استان میزان بارش ها بیشتر از سایر نقاط است. فصل تابستان کمترین بارش ها را دارد. هوای استان در تابستان گرم و زمستان آن سرد می‌باشد. کردستان به دلیل آب وهوای منحصر به فردش پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر دارد. آب وهوای خاص کوردستان باعث وجود و مهاجرت انواع پرندگان به آن شده به علاوه به دلیل وجود کوهستان و هوای کوهستانی آن برای پرورش زنبور عسل مناسب می‌باشد. از شمال به استان های آذربایجان غربی و زنجان، از جنوب به کرمانشاه و از شرق به همدان محدود شده است. این استان با مرز مشترک ۲۲۷ کیلومتری با عراق، قابلیت دسترسی سریع به بازارهای دیگر از جمله سوریه، ترکیه، اردن و کوتاه ترین مسیر تا دریای مدیترانه راداراست. سه بازارچه فعال مرزی و مرز رسمی باشماق، مریوان و سیران بند بانه جهت صادرات و واردات کالا از کردستان عراق (با جمعیتی بالغ بر ۵ میلیون نفر)،موقعیت اقتصادی مناسبی را برای این استان ایجاد کرده است.

کارآفرینی وگردشگری در روستاهای کردستان

گردشگری و کارآفرینی از جمله موضوعات نوپا در نوشتارهای علمی جهان محسوب می شوند. بدون شک تلفیق مناسب و دقیق گردشگری و کارآفرینی می تواند ضمن پاسخگویی به نیازهای روستاییان، متضمن گردشی ایمن و مطلوب برای گردشگران باشد. نکته اساسی در تحقق و فعالیت کارآفرینانه در سطح اجتماع، فراهم بودن زمینه ها در جامعه، یا در واقع چیزی است که امروزه از آن با عنوان “فضای کارآفرینی” یاد می شود.

استان کوردستان دارای روستاها و مناطق گردشگری بسیاری است که اگر بصورت اصولی و کارآفرینانه مد نظر قرار گیرد . دارای درآمد زایی بسیار خوبی برای روستاییان وفعالان عرصه گردشگری خواهد بود. “آب و هوا ، طبیعت بکر، کوه ها، دریاچه ها، مناطق و روستاهای دیدنی و گردشگری، اماکن باستانی ، آیین ها و مراسم های دینی و بومی” عوامل و دلایلی هستند که لزوم توجه به آموزش های کارآفرینی در زمینه گردشگری را دارای اهمیت می کند.

به عنوان نمونه به تعدادی از آنها اشاره می گردد:

دریاچه زریبار – پارک جنگلی آبیدر – منطقه اورامان – روستای پلکانی پالنگان- رودخانه سقز (چم سقز) – کوه آربابا بانه – چشمۀ آب معدنی باباگرگر (قروه)- آبشار و چشمه بل – کوه چهل‌چشمه – سراب قروه – آبشارکویله – غار کرفتو – تپه باستانی زیویه (دژ) – قلعه قمچقای – روستای اورامان تخت – قرآن نگل – خانه کرد – زیارتگاه حضرت عکاشه – مسجد دارالاحسان – موزه سنندج – عمارت خسروآباد – مسجد دو مناره سقز – کتیبه تنگی ور – بازار سنندج – پل قشلاق – روستای گردشگری صلوات‌آباد (سنندج) – پارسانیان – مولان آباد و …

کارآفرینی و کشاورزی در روستاهای کوردستان

در کوردستان محصولات کشاورزی و باغی بسیارمرغوب و ارگانیکی تولید می شود. که متاسفانه به علت عدم شناخت تولید کنندگان با روش های صنعتی و علمی یا عدم سرمایه گذاری ، سرمایه گذاران بصورت سنتی تولید می گردد که باعث کاهش تولید شده و یا بشکل خام و با حد اقل قیمت به بازار عرضه می شود. که با آموزشهای کارآفرینانه ( کارفرینی – تخصصی و علمی) می تواند به یک منبع درآ مد عالی برای روستاییان و عامل مهاجرت معکوس گردد.

به عنوان نمونه توت فرنگی کوردستان که می توان به عنوان بهترین نوع توت فرنگی کشور از آن نام برد.

کارآفرینی ودامداری در روستاهای کوردستان

محصولات دامی بسیارمرغوب و ارگانیکی در روستا های کردستان تولید می شود . که به علت عدم شناخت تولید کنندگان با روشهای صنعتی وعلمی یا عدم سرمایه گذاری ، سرمایه گذاران بصورت سنتی تولید می گردد که باعث کاهش تولید وعدم مقبولیت از جانب مشتریان شده و یا بشکل خام و با حداقل قیمت به بازار عرضه روستاهای می شود. که با آموزش های کارآفرینانه (کارفرینی – تخصصی و علمی) می تواند به یک منبع درآمد عالی برای روستاییان و عامل مهاجرت معکوس گردد.

به عنوان نمونه چرم و محصولات لبنی کوردستان را می توان نام برد.

کارآفرینی و زنان در روستاهای کوردستان

با توجه به اینکه زنان به عنوان نیمی از منابع انسانی جهان، برای برخورداری از حقوق انسانی باید در برنامه های توسعه به ویژه توسعه روستایی مشارکت داشته باشند تا از نتایج آن نیز بهره مند شوند؛ وبا علم به اینکه اغلب صنایع دستی مناطق روستایی کردستان تولید زنان روستاها است و با وجود مشارکت در بسیاری از فعالیت ها در سطح روستا، از جایگاه و رتبه خاص اجتماعی برخوردار هستند و همین امر لزوم آموزش زنان روستایی وآشنایی آنها را با علوم جدید و روش های کارآفرینانه را تعیین می نماید.

*مربی کارآفرینی مرکز آموزش فنی و حرفه ای شماره ۵ سقز