کردپرس: تیر ماه‌ سال جاری (1398) پایان ماموریت چهار ساله‌ "مرتضی عبادی" به‌ عنوان سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در اربیل مرکز اقلیم کردستان عراق بود.

عراق به‌ دلایل مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود و در این میان؛ اقلیم کردستان به‌ عنوان بخشی از این کشور، جایگاه‌ ویژه‌ ای در سیاست خارجی تهران دارد.

شرایط حاکم بر مرزهای ایران و اقلیم کردستان، وضعیت خاص سیاسی اقلیم کردستان و شکنندگی ثبات موجود در منطقه، وجوب همکاری دوجانبه در حوزه‌ های مختلف و تعمیق روابط همه‌ جانبه‌ دو سوی مرز را بیش از پیش عیان می سازد و ماموریت اصلی این مهم بر عهده‌ نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در اقلیم کردستان است.

دوره‌ ای که‌ "مرتضی عبادی" به‌ عنوان سرکنسول ایران در اربیل فعالیت داشت یکی از حساس ترین دوره‌ ها در روابط ایران و کردستان عراق و تغییر و تحولات سیاسی در منطقه‌ و به‌ ویژه‌ عراق بود. رویدادهایی چون؛ جنگ با داعش، برگزاری رفراندوم استقلال در اقلیم کردستان، اوج گیری تنش ها میان اربیل و بغداد به‌ عنوان دو متحد و دوست ایران، موج جدید تهدیدات آمریکا علیه‌ ایران و تلاش برای همراه‌ ساختن اقلیم کردستان در این راه،‌ دشواری ماموریت سرکنسول ایران در اربیل را نمایان می سازد.

خبرگزاری کردپرس به‌ بهانه‌ پایان ماموریت مرتضی عبادی به‌ عنوان سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در اربیل مصاحبه‌ ای تفصیلی با وی ترتیب داده است که‌ در ادامه‌ می خوانید:

روند دموکراسی در اقلیم کردستان؛ جایگزینی رقابت انتخاباتی به جای نبردهای نظامی

کردپرس: اقلیم کردستان عراق طی سه دهه اخیر فراز و فرودهای بسیاری در رقابت های میان احزاب به خود دید و در مقطعی به برخوردهای سخت و جنگ داخلی کشیده شد. پس از سال ها فعالیت در اقلیم کردستان به عنوان سرکنسول، ارزیابی شما از روند تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی در ارتباط با پیشرفت مردمسالاری چیست؟

مرتضی عبادی: احزاب و گروه های مختلف در کردستان عراق با توجه به تجربیات گذشته پی بردند که حذف و کاهش سلطه سرزمینی رقبا کار آسانی نیست و باید همزیستی و رقابت توام با رفاقت را سرلوحه امورشان قرار دهند از این رو جایگزینی رقابت انتخاباتی به جای نبردهای نظامی گام مهمی است که در کردستان عراق برداشته شد و اگر دموکراسی بجای صفر و صد، از صفر تا صد شمارش شود به طور طبیعی برگزاری انتخابات پارلمانی و شوراهای استانی و ایجاد زمینه حضور شهروندان در پای صندوق های رای برای بیان مسالمت آمیز مطالبات و جلوگیری از بروز خشونت همچنین پذیرش اپوزیسیون، بخشی از دموکراسی است.

چرخشی توافقی از نظام ریاستی به نظام پارلمانی در کردستان عراق

کردپرس: یکی از مسائل و موضوعاتی که طی سالیان اخیر در اقلیم کردستان همیشه محل مناقشه بوده است، نظام سیاسی این اقلیم می باشد. مناقشه ای جدی بر سر اجرای نظام پارلمانی و چند و چون آن و فاصله گرفتن از نظام ریاستی وجود دارد. وضعیت کنونی نظامی سیاسی اقلیم کردستان را چگونه تحلیل می کنید و با توجه به واقعیات و برنامه های هر یک از احزاب، پیش بینی شما از آینده این موضوع چیست؟

مرتضی عبادی: همانگونه که اشاره شد تعیین نوع نظام از جمله موضوعات اختلافی در میان احزاب کردستان عراق بود و هر یک از مدافعان نظریه ریاستی و پارلمانی دلایل خاص خود را در رابطه با نوع نظام اقامه می کردند؛ محق دانستن مردم در انتخاب بی واسطه رییس منطقه از مهمترین دلایل جانبداران نظام ریاستی بود و طرفداران نظام پارلمانی مغایرت نوع نظام (ریاستی) با قانون اساسی جمهوری عراق و ضرورت پاسخگو بودن رییس منطقه به پارلمان را مبنای مخالفت خود قلمداد می کردند .

به هرحال انتخاب ریاست جدید اقلیم در پارلمان محلی را می توان چرخشی توافقی از نظام ریاستی به نظام پارلمانی در کردستان عراق تلقی و آن را با توجه به تفاوت بین نسل دوم با نسل اول که قدرت کاریزماتیک داشت، نظام پارلمانی را چشم انداز نظام آتی در کردستان عراق تلقی کرد.

قوام و توسعه روابط برادرانه ایران و احزاب اقلیم کردستان در کمال احترام متقابل و حسن اعتماد

کردپرس: روابط احزاب مختلف در اقلیم کردستان – حاکم و اپوزیسیون – با جمهوری اسلامی ایران چگونه، دارای چه ماهیتی و بر چه اساسی است؟

مرتضی عبادی: ارتباط چهل ساله ای با احزاب و گروه های مختلف کرد عراقی تجربه شد و به اتفاق، دوران سخت تنهایی و مظلومیت را به ویژه در دوران دشوار جنگ تحمیلی صدام پشت سر نهادیم و رخدادهای تلخ و شیرین آن ایام بخشی از خاطرات مشترک را رقم زد. از این منظر طبیعی است که ارتباط برادرانه و خیرخواهانه ای که در طول ایام شکل گرفت روز بروز قوام و توسعه یافت و امروز نیز احزاب حاکم و اپوزیسیون از همان بدنه اصلی نشات گرفتند، فلذا روابط فی مابین در کمال احترام متقابل و حسن اعتماد برادرانه و در حال رشد است.

اهمیت جایگاه اقلیم کردستان نزد جمهوری اسلامی ایران

کردپرس: اقلیم کردستان دارای چه اهمیت و جایگاهی نزد جمهوری اسلامی ایران است؟

مرتضی عبادی: اقلیم کردستان عراق با توجه به اشتراکات تاریخی، فرهنگی و تمدنی و مرز و منافع و مصالح مشترک با کشورمان اهمیت زیادی دارد و سفرهای متعدد مقامات طرفین از جمله سفرهای ریاست مجلس شورای اسلامی، وزیر امور خارجه، مقامات عالی امنیتی، وزیر صنعت و معدن و تجارت، معاونین وزارتخانه های امورخارجه، علوم وتحقیات، آموزش و پرورش و... به اربیل خود نشانی از اهتمام کشورمان به اقلیم کردستان است.

پیام روشن اقلیم کردستان برای اعتماد سازی و نمایش اراده جدی اداره اختلافات با بغداد

کردپرس: ارزیابی شما از روابط اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق و وجود پرونده های مورد اختلاف فی مابین از جمله نفت، مناطق مورد مناقشه، کنترل مرزها، درآمدهای نفتی و غیرنفتی در مقطع کنونی چیست؟

مرتضی عبادی: امروزه مواضع اربیل و بغداد بیش از هر زمان دیگری به هم نزدیک تر و قابل درک تر است. درخواست ها زمینی و قابل شمارش و مصادیق آن قابل طرح و پیگیری است و مقامات دو طرف نیز واقع گرا و بر تعهدات مشترک بر مبنای قانون اساسی جمهوری عراق توافق دارند. از این رو سفرهای جداگانه ریاست جدید اقلیم و نخست وزیر جدید اقلیم در بدو تصدی مسئولیت به بغداد، پیام روشنی برای اعتماد سازی و نمایش اراده جدی برای اداره اختلافات است. تبعا کسی انتظار ندارد جمیع اختلافات در مدت کوتاهی حل و فصل گردد، اما مهم اینکه اراده حاکم بر دو طرف نشان می دهد که مشکلات در مسیر حل و فصل قرار خواهند گرفت. البته تعهدات اربیل و بغداد برابر قانون اساسی و مصوبات پارلمانی عراق طرفینی است و به نظر می رسد نخست وزیران عراق و اقلیم به حل آن توجه دارند.

موانع حصول توافق میان اربیل و بغداد و موضع ایران

کردپرس: علیرغم رویکرد جدید اربیل و بغداد برای حل و فصل مسائل مورد اختلاف، به عقیده شما موانع و مسائل اصلی بر سر راه تحقق این هدف چیست؟

مرتضی عبادی: تفاسیر مختلف از قانون اساسی، نبود قانون نفت و گاز، مناطق مورد مناقشه و بی اعتمادی گذشته از موانع اصلی بود، ولی ترمیم اعتماد و اراده جدی طرفین مسیر را برای حل و فصل بخشی از اختلافات هموارتر کرده است.

کردپرس: موضع جمهوری اسلامی ایران در مسائل مورد اختلاف و تنش زا میان اقلیم کردستان و عراق چیست و چه نقشی برای ایجاد توافق میان آن ها دارد؟

مرتضی عبادی: محورقرار دادن قانون اساسی جهموری عراق برای پیگیری مطالبات و احترام به حقوق مصوبه، توصیه برادرانه جمهوری اسلامی ایران است .

حضور رو به رشد و قابل دفاع ایران در بازار اقلیم کردستان

کردپرس: روابط اقتصادی و مراودات تجاری میان جمهوری اسلامی ایران و اقلیم کردستان عراق هم اکنون در چه سطحی است و ایران چه رتبه و جایگاهی در بازار اقتصادی اقلیم دارد؟

مرتضی عبادی: اقلیم کردستان عراق در حوزه تجاری و بازرگانی دارای دو کارکرد بازار مصرف بیش از پنج میلیونی و خط ارتباطی با استان های میانی عراق و برخی از کشورهاست. از سویی نظر به آشنایی مردم اقلیم با تولیدات جمهوری اسلامی ایران و ذائقه مشترک موجب شد تا طرفین به مراودات تجاری و بازرگانی مشترک توجه نمایند. جمهوری اسلامی ایران با هفت گذرگاه بین المللی و بازارچه مرزی با اقلیم کردستان عراق توجه ویژه ای به مبادلات اقتصادی با اقلیم نشان داد و بر این اساس حجم بالایی از صادرات کشورمان به مقصد عراق از طریق گذرگاه های مشترک با اقلیم صورت می گیرد. حضور ایران در بازار اقلیم قابل دفاع و رو به افزایش است البته با توجه به سوال مطرح شده به دلیل عدم وجود اطلاع کافی از مقاصد کالاهای ورودی از طریق گذرگاه های مشترک به اقلیم، نمی توان به درستی رتبه حضور کالایی را معین کرد. البته مقامات اقلیم حضور کالاهای ایرانی در بازار کردستان عراق را در رتبه دوم محاسبه کردند و بر این اساس، ترکیه در جایگاه اول قرار دارد. همانگونه که در مقدمه ذکر شد باید به بازار مصرف توجه داشت. برخی از کارشناسان محترم در نقد و بررسی خود با اتکا به آمار صادرات جمهوری ترکیه از گذرگاه ابراهیم خلیل، حجم و ارزش کالای صادراتی را با حجم و ارزش کالای صادراتی ایران از طریق گذرگاه های مشترک با اقلیم مقایسه می کنند در حالی که مرز ابراهیم خلیل تنها گذرگاه صادراتی ترکیه به عراق است و بطور طبیعی بخشی از صادرات حدود هشت میلیارد دلاری آن کشور به مقصد مرکز و جنوب عراق از این معبر می گذرد، اما بازار اقلیم با توجه به معابر متعدد ایران با مرکز و جنوب و شمال، مقصد صادرات بیش از چهار میلیاردی ایران است. از این رو برای حصول نتیجه ای قابل اتکا باید به این امر مهم توجه داشت. بنابراین رقابت تنگاتنگی درمیان کالاهای ایرانی و ترکی در بازار اقلیم وجود دارد که نمی توان جایگاه ها را بطور دقیق رتبه بندی کرد.

موانع گسترش روابط تجاری میان ایران و اقلیم کردستان

کردپرس: چه موانع و مشکلاتی بر سر توسعه و گسترش روابط تجاری میان ایران و اقلیم کردستان و تحقق اهداف تعیین شده وجود دارد و طی چند سال اخیر چه اقداماتی برای رفع آن ها انجام شده است؟

مرتضی عبادی: عدم توجه به توانایی داخلی یا واسطه ای عراق برای صادرات به ایران (مجوز واردات تنها چند قلم کالا از عراق به گمرکات ابلاغ شد در حالی که عراق قابلیت خوبی برای صادرات کالای واسطه ای به ایران دارد) اعمال ممنوعیت ها در صادرات برخی از انواع کالاها، واسطه گرایی برخی از مراکز تولید، عدم کنترل دقیق ناظرین بر کیفیت کالای صادراتی، ناتوانی گذرگاه به لحاظ توان مدیریتی و نیرو و امکانات در اجرای اهداف بالادستی، تعطیلی های بی ضابطه، عدم توجه به شبانه روزی کردن گذرگاه، عدم اهتمام به تبلیغات در معرفی کالا از طرف ایران و نبود ناوگان قابل اعتماد برای جابجایی کالا، نبود حمل یکسره کالا، عدم عضویت در ترانزیت کالا، هزینه بالای حمل و نقل از طرف عراق از جمله موانع موجود است. البته در چند سال گذشته تلاش های خوبی در ساماندهی بازارچه های مشترک و برگزاری همایش های اقتصادی جداگانه ای که با مشارکت مقامات و تجار و بازرگانان دو طرف با حضور وزیران صنعت ایران و عراق و نخست وزیر اقلیم کردستان وهمچنین همایش اقتصادی جداگانه ای که با حضور وزیر امور خارجه کشورمان و مقامات اقتصادی طرفین در اربیل برگزار شد هماهنگی ها افزایش یافت و با برگزاری نمایشگاه معرفی توانمندی تولیدی ایران در اربیل تلاش گردید ارتباط بی واسطه بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان در اقلیم تقویت گردد. اما باید اذعان داشت که ظرفیت طرفین برای گسترش مراودات اقتصادی مشترک به مراتب بیش از وضع موجود است لذا باید به رفع موانع ریز و درشت آن که در رونق اقتصادی کشور و ایجاد اشتغال تاثیر بسزایی دارد توجه کرد.

موضوع دیگری که در سوال باید به آن پرداخت، توجه به رویکرد عراق برای ایجاد اشتغال و تولید داخلی است، از این منظر نیز باید موضوع سرمایه گذاری و تولید مشترک به منظور قوام و گسترش روابط اقتصادی مورد توجه قرار گیرید.

جایگاه گردشگری و توریسم درمانی در روابط ایران و اقلیم کردستان

کردپرس: گردشگری چه جایگاهی در روابط فی مابین دارد و برای رونق این حوزه و افزایش درآمدهای حاصل از آن چه تصمیماتی اتخاذ و چه اقداماتی انجام شده است؟

مرتضی عبادی: امروزه از گردشگری به عنوان صنعت سالم نام برده می شود و کشورهای مختلف با اهتمام به این صنعت بخش قابل توجهی از بودجه کشور را تامین می کنند. جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن ظرفیت های فراوان زیارتی، درمانی و جاذبه های تاریخی و جغرافیایی می تواند از مقاصد جدی گردشگران به ویژه همسایگان باشد. در این رهگذر هماهنگی خوبی با مقامات اقلیم صورت گرفت و از سویی حذف هزینه روادید و ایجاد تسهیلات برای دریافت آسان روادید موجب افزایش قابل قبول تعداد گردشگران شد. در حال حاضر به طور متوسط پنج هزار نفر از شهروندان اقلیم کردستان عراق با هدف بازدید از اماکن تاریخی، جاذبه های متنوع جغرافیایی، درمانی، زیارتی همچنین علمی - آموزشی و تجاری از نمایندگی های کشورمان در اقلیم کردستان مجوز سفر به ایران را دریافت می کنند و انتظار می رود با توجه به شکل گیری وزارت گردشگری و میراث فرهنگی در کشورمان این امر بیش از قبل سامان یابد.

کردپرس: توریسم درمانی یکی از حوزه های مهم در بحث گردشگری است. این حوزه هم اکنون چه جایگاهی در روابط میان ایران و اقلیم کردستان عراق دارد و چه اقداماتی برای بهره بردای حداکثری در این حوزه انجام شده است؟

مرتضی عبادی: مردم اقلیم کردستان به توانمندی پزشکی ایران واقفند و بر این اساس سفرهای درمانی به ایران از جمله اهداف مسافرین عراقی به جمهوری ایران است. دسترسی آسان، هزینه پایین، وجود پزشکان حاذق باعث شد اهالی اقلیم توجه ویژه ای به پیگیری مسایل درمانی خود در ایران داشته باشند به نحوی که هم اکنون قریب به اتقاق مجروحین شیمیایی شمال عراق به ویژه حلبچه مسایل درمانی خود را در ایران دنبال می کنند. بخشی از مراکز درمانی ایران که برای پذیرش بیماران خارجی هدفگذاری و تسهیلات ویژه ای را در این امور تعهد کردند به مراکز مختلف اقلیم معرفی شدند و ارتباطی بین شرکت های توریسم درمانی و بیمارستان های ایرانی با مراکز متعدد اقلیم از جمله شرکت های گردشگری طرف هماهنگی با نمایندگی ها معرفی شدند و تسهیلاتی همچون افزایش مدت اقامت یا اعطا روادید متعدد برای بیماران اعمال می گردد. البته با توجه به تفاوت بیماری ها و همچنین قابلیت بیمارستان ها ضرورت دارد استان های مرزی به ویژه آذربایجان غربی و شرقی، کردستان و کرمانشاه بخش های خاصی را که توانمندی بیشتری در آن نهفته است را به عنوان قطب درمانی معرفی و بیماران را به دور از دسترس واسطه های غیر موجه پذیرش نمایند.

امنیت مرزهای ایران و اقلیم کردستان و فعالیت کمیته امنیتی مشترک

کردپرس: تامین امنیت مرزهای مشترک همیشه یکی از اولویات طرفین بوده است. هم اکنون وضعیت امنیت مرزها را با توجه به حضور برخی گروه های مسلح مخالف در خاک اقلیم و تحرکات آن ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

مرتضی عبادی: حضور گروهک های تروریستی ایرانی در اقلیم کردستان عراق میراثی از رژیم صدام است که در دوران جنگ تحمیلی در کنار وی با دولت و ملت ایران درگیر شده و در اوایل انقلاب بسیاری از مردم ما در شهرهای مرزی را به کانون مرگ برده و موجب ایجاد وقفه در جبران بی توجهی های رژیم ستم شاهی به آن مناطق شدند. این عده که دستشان به خون بی گناهان زیادی از مردم عادی و شخصیت ها همچون شهیدان ماموستا شیخ الاسلام و ماموستا عظیمی و شهادت دوازده زن و کودک در واقعه 31 شهریور مهاباد آغشته است در دوران درگیری داعش و نیروهای پیشمرگه اقلیم کردستان با غفلت برخی از مسئولین امنیتی اقلیم با هدف خروج از بن بست و انزوا و انجام تحرکات ایذایی در روستاهای مرزی کشورمان به منظور جلب حمایت خارجی، اعلام حیات و حفظ روحیه، اندک مزدوران باقی مانده در گروهک ها فعالیت هایی انجام دادند. البته آمادگی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در پاسداری از مرزها موجب شد تیم های اعزامی اشرار با برجا گذاشتن تلفات بسیار به اهداف خود دست نیابند. به هرحال راهزنی آنها از معابر قاچاق، استفاده ابزاری برخی از کشور ها از این عده معدود نمی تواند مانع از مرگ تدریجی آنها شود. لذا با توجه به آمادگی کامل نیروهای مسلح کشورمان، امنیت خاک ایران خدشه ناپذیر است.

کردپرس: طی چند سال اخیر شاهد تلاش ها و اقدامات مشترکی برای تامین و ثبات در مرزها و جلوگیری از اقدامات ضد امنیتی میان ایران و اقلیم کردستان بودیم و یکی از آن ها تشکیل کمیته مشترک بود. این اقدامات مشترک هم اکنون در چه وضعیتی است و آیا کمیته مشترک هنوز هم فعالیت دارد؟

مرتضی عبادی: امنیت مقوله ای مشترک است و طرفین باید برای حفظ آن تلاش کنیم. مقامات اقلیم کردستان عراق نیز به این امر واقفند و بر این اساس کمیته امنیتی فی مابین شکل گرفت و توافقات خوبی را حاصل نمود. این کمیته همچنان فعال و با توجه به شکل گیری کابینه تازه در اقلیم به محض انجام جابجایی های معمول و استقرار کامل کابینه جدید، تشکیل جلسه خواهند داد.

توجه ویژه مسرور بارزانی به رفع نگرانی های امنیتی ایران

کردپرس: اخیر دیدارهایی با مقامات اقلیم کردستان به ویژه مسرور بارزانی نخست وزیر جدید اقلیم کردستان داشتید. در این دیدار بر سر چه مسائلی گفتگو شد و نگاه دولت جدید اقلیم کردستان به روابط با جمهوری اسلامی ایران چیست؟

مرتضی عبادی: دیدار با جناب مسرور بارزانی به منظور تبریک تصدی پست نخست وزیری و ابلاغ مراتب تبریک مقامات کشورمان انجام شد در این دیدار روابط دیرینه ایران با مردم کردستان عراق و سطح روابط موجود و چشم انداز آینده روابط مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و آقای نخست وزیر نیز از رفع موانع افزایش مراودات اقتصادی و گسترش روابط همه جانبه به ویژه تبادل اقتصادی و بازرگانی استقبال کردند. نخست وزیر اقلیم همچنین برای صادرات برخی از کالاهای مورد نیاز کشورمان از تولیدات داخلی اقلیم یا کالاهای واسطه ای استقبال کرد .

کردپرس: پاسخ نخست وزیر جدید اقلیم کردستان به دغدغه ها و نگرانی های ایران در خصوص امنیت مرزها و فعالیت گروه های مسلح علیه منافع کشور از خاک اقلیم کردستان چه بود و انتظارات شما از طرف کردستانی چیست؟

مرتضی عبادی: نخست وزیر اقلیم کردستان عراق که مدتی از عمر خود را در ایران سپری کردە و شناخت خوبی نسبت به کشورمان دارد توجه ویژه ای به رفع نگرانی های امنیتی دارد و استفاده از خاک اقلیم کردستان بر علیه همسایگان را غیرقابل پذیرش دانسته و اعلام کردند تحت هیچ شرایطی اجازه سو استفاده از خاک اقلیم بر علیه همسایگان را نخواهند داد. تحویل یا اخراج اشرار مسلح ایرانی که در شمال عراق استقرار یافته و گاها موجبات ایجاد ناامنی در نوار مرزی را فراهم می آورند حداقل انتظار ما از عراق و اقلیم است.

البته برخی از رسانه های ضد انقلاب در صدد مظلوم نمایی گروهک های تروریستی بوده و آنان را پناهنده می خوانند در حالی که پناهندگی در مقررات بین المللی تعاریف خاصی دارد و در هیچ یک از قوانین بین المللی حضور و فعالیت مسلحانه و اعمال تروریستی و تشکیل پادگان و پایگاه های نظامی برای آنان مجاز شمرده نشد.