هدف کمینۀ ترکیه جلوگیری از تشکیل یک موجودیت کردی به هم پیوسته در امتداد مرزهای جنوبی این کشور است. در حقیقت، ترکیه تلاش می کند وضعیت را به حالت سابق باز گرداند، یعنی به پیش از جنگ محوری کوبانی در سال 2014 که به نقطۀ عطفی در نبرد با دولت اسلامی عراق و شام (داعش) تبدیل شد اما به روابط ترکیه و ایالات متحده آسیب وارد کرد. وقتی داعش به کوبانی حمله کرد، ایالات متحده با گروه کرد یگان های مدافع خلق (YPG) به عنوان ابزاری برای شکست داعش وارد همکاری شد، صرف نظر از این که این گروه به حزب کارگران کردستان (PKK) وابسته است، گروهی که ایالات متحده آن را تروریستی می داند. از نظر ترکیه، کمک نظامی ایالات متحده به YPG تکالیف و تعهدات آمریکا را به عنوان یکی از متحدان ناتو تحت الشعاع قرار داده است.

YPG در بهار 2015 با حمایت هوایی و تسلیحاتی ایالات متحده داعش را در کوبانی شکست داد. YPG که با حمایت یک ابر قدرت تقویت شده بود، به نبرد ادامه داد و در ژوئن 2015 شهر استراتژیک گری سپی (تل ابیض) را از اشغال داعش آزاد کرد و به تدریج یک کریدور به هم پیوسته را در امتداد مرزهای ترکیه در شرق رودخانۀ فرات به کنترل خود در آورد.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای جلوگیری از گسترش کریدور مذکور توسط YPG به سمت غرب فرات تا منطقۀ کردنشین عفرین، به جامعۀ بین المللی هشدار داد. اردوغان روز 26 ژوئن 2015 اعلام کرد: «خطاب من به همۀ جهان است. ما هرگز اجازه نخواهیم داد یک دولت در شمال سوریه در جنوب مرزهایمان تشکیل شود.»

ترکیه برای تحقق هدف کمینۀ خود خواستار حضور دائم در برخی نقاط شمال سوریه بود که دامنۀ آن 20 مایل به سمت جنوب ادامه داشت تا بزرگراه M-4 را که شاهراه تجاری منطقه بود قطع کند. ترکیه با کنترل بخش هایی از این بزرگراه توانست کانتون های کردی را بدون حمله به مراکز عمدۀ جمعیتی از هم جدا کند.

هدف میانۀ ترکیه جلوگیری از تثبیت کنترل کردها بر مناطق شرق کوبانی است که به واسطۀ کنترل شهر عمدتاً عرب نشین گری سپی، ممکن شده است. اگر چه YPG در چارچوب طرح منطقۀ امن از کوبانی و گری سپی عقب نشینی کرده است، اما آنکارا فراتر از آن در پی اسکان پناه جویان عرب سوری در این شهرها و مناطق اطراف آنها است. ترکیه برای این کار به عملیاتی نیاز داشت مشابه عملیات شاخۀ زیتون در سال 2018 که حدود 300 هزار کرد ساکن عفرین را آواره کرد و چنان که گفته می شود ترکیه آوارگان عرب سایر بخش های سوریه را در املاک تخلیه شدۀ کردها اسکان داد.

هدف بیشینۀ ترکیه پیشگیری از احتمال خودمختاری کردها در شمال سوریه با از بین بردن کامل اکثریت کردها در این مناطق است. ترکیه میزبان 3.6 میلیون پناهجوی ثبت شدۀ سوری است که در جامعۀ این کشور به شدت مورد نفرت واقع شده اند. با توجه به این که نظرسنجی ها نشان داده اند اکثریت قریب به 80 درصدی مردم ترکیه خواستار بازگرداندن پناهجویان هستند، این موضوع به مسئولیتی سیاسی برای اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) تبدیل شده است.

حکومت AKP با تکرار تجربۀ عفرین در مقیاسی وسیع تر، می تواند محبوبیت خود را در میان رأی دهندگان احیا کند و علاوه بر این بافت دموگرافیک شمال سوریه به زیان کردها تغییر دهد. گزارش ها از طرح ترکیه برای اسکان 700 هزار پناهجوی سوری در مناطق شمال سوریه پرده برداشته اند. هم اینک نیز بازگشت اجباری پناهجویان به طرز بی سابقه ای افزایش یافته است.

***

روز 1 اوت پیش از آغاز مذاکرات ترکیه با ایالات متحده، اردوغان برای نخستین بار پس از انتخاب مجددش به عنوان رئیس جمهور در سیستم ریاستی پس از انتخابات 24 ژوئن 2018، جلسۀ شورای عالی نظامی را تشکیل داد. ارتقا و بازنشستگی فرماندهان نظامی در نشست شورای عالی نظامی نشانۀ تغییراتی بود که رئیس جمهور و وزیر دفاع ترکیه در چینش افسران ارشد به عمل آوردند تا یک تیم عالی رتبۀ نظامی تشکیل دهند که برای همکاری با ایالت متحده آمادگی بیشتری داشته باشد.

پس از سه روز مذاکرۀ فشرده میان ارتش های ایالات متحده و ترکیه در آنکارا، وزارت دفاع ایالات متحده اعلام کرد دو متحد ناتو برای اجرای سریع «مقدمات اولیۀ رفع نگرانی های امنیتی ترکیه و ایجاد یک مرکز عملیات مشترک در ترکیه به منظور مدیریت ایجاد یک منطقۀ امن در شمال سوریه» به توافق رسیده اند. بیانیۀ پنتاگون با استفاده از حسن تعبیر به کار رفته در اظهارات آنکارا توضیح می داد که «منطقۀ امن به یک کریدور صلح بدل خواهد شد» و در راستای اهداف ترکیه می افزود که «تلاش خواهد شد آوارگان سوری به کشور خود باز گردند.»

زبان مبهم این بیانیه که از حملۀ نظامی ترکیه به شمال سوریه جلوگیری کرد، با منطقۀ امن 20 تا 25 مایلی که ترکیه قصد داشت در امتداد 236 مایل از مرزهای خود با سوریه ایجاد و کنترل کند و در نتیجه منطقه ار از حضور نظامی YPG و ارتش دموکراتیک سوریه پاکسازی کند، بسیار متفاوت بود.

مارک اسپر وزیر دفاع ایالات متحده، یک روز پیش از اعلام توافق منطقۀ امن، بی پرده اعلام کرد هر گونه اقدام نظامی یک جانبه علیه نیروهای کرد سوریه برای ایالات متحده «غیر قابل قبول» است. وقتی ترکیه تسلیم فشار ایالات متحده شد، مقامات نظامی آمریکایی در ترکیه برای تأسیس مرکز عملیات مشترک گشت زنی در منطقۀ امن با همتایان ترک خود کار را آغاز کردند.

چنان که پیدا است، زبان مبهم دیپلماتیک می تواند فریب دهنده باشد. آنچه در توافق کریدور صلح نامیده می شود، می تواند اهداف کمینۀ ترکیه را برآورده کند بدون این که گزینه های آنکارا را برای دست یافتن به اهداف میانه و بیشینه اش از میان بردارد. ایالات متحده که اینک چیزی بین یک تا دو هزار پرسنل نظامی در شمال سوریه ندارد، بدون اعزام نیروهای بیشتر نخواهد توانست مانع بلندپروازی های ترکیه شود.

درک ایالات متحده از کریدور صلح به صورتی است که حضور نظامی محدودی برای ترکیه پیش بینی می کند، آن هم در چارچوب گشت زنی و با همراهی و نظارت نیروهای آمریکایی، تا به این صورت به دغدغه های امنیتی ترکیه پاسخ دهد و در عین حال از درگیری نظامی ارتش ترکیه و نیروهای YPG جلوگیری کند. نگاه ایالات متحده عمدتاً منطبق با موضع ارتش دموکراتیک است که حضور نظامی محدود ترکیه در قالب گشت زنی را می پذیرد اما اجازه نمی دهد ترکیه «حضور نظامی ثابت» داشته باشد.

اجرای پروژۀ منطقۀ امن آزمایشی است برای مهارت آمریکایی ها در انطباق خود با اهداف ترکیه در کلی ترین شکل ممکن و در عین حال حفظ مدیریت خودگردان ارتش دموکراتیک در منطقه. یکی از وظایف کلیدی مرکز عملیات مشترک تعیین محل استقرار پست های نظارتی آمریکا و ترکیه و همچنین تعیین مسیرهایی است که نیروهای ترکیه از آن طریق می توانند وارد شمال سوریه و مناطق شرق فرات شوند.

طرح اصلی ایالات متحده ایجاد منطقۀ امن به عمق 5 تا 7 مایل و به عرض 86 مایل از قامیشلی تا کوبانی بود که نیروهای YPG از آن عقب نشینی کنند. فاز نخست اجرای توافق احتمالاً متضمن ایجاد پست های نظارتی در مناطق روستایی کم جمعیت در این نوار مرزی است، به نحوی که از تماس ترکیه با مراکز جمعیتی عمدتاً کردنشین جلوگیری شود. محل استقرار پست ها می تواند کنترل نقاط ورود و خروج به مناطق شهری عمده کریدور، مانند کوبانی، گری سپی و قامیشلی را تضمین کند. به این ترتیب، ترکیه بدون مداخلۀ نظامی و ریسک هدف قرار دادن نیروهای آمریکایی به هدف کمینۀ خود دست خواهد یافت.

برای پاسخ دادن به نیاز ترکیه مبنی بر بازگرداندن پناهجویان سوری به کشورشان، در پاره ای مناطق که از پیش جمعیت عرب در آنها غالب بوده است، مانند حد فاصل گری سپی و رأس العین، منطقۀ امن می تواند تا عمق 14 مایلی گسترش یابد. این مناطق گسترش یافته می توانند پناهجویان را در خود جای دهند اما در همان حال توازن قومیتی در مناطق عمدتاً کردنشین به هم نخورد. با اسکان عدۀ زیادی از پناهجویان در این مناطق، اردوغان و AKP می توانند به قدر کافی امتیاز سیاسی کسب کنند و در نتیجه شکست های خود را در نتیجۀ از دست دادن بخشی از رأی دهندگان جبران کنند.

در مورد عمق 20 تا 25 مایلی نیز ترکیه می تواند از هواپیماهای بدون سرنشین استفاده کند و به این ترتیب نیاز خود را به حضور نظارتی برای حصول اطمینان از خروج سلاح های سنگین که می توانند تهدیدی برای خاک این کشور باشند، برآورده کند. ایالات متحده در قالب یک اقدام اعتماد آفرین به ترکیه اجازه داد پهپادهای شناسایی ترکیه در شمال سوریه فعالیت کنند.

***

احتمالاً خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه که بر مذاکرات 5 تا 7 اوت نظارت می کرد، و شاید خود اردوغان نیز، به عملیات مشترک به عنوان فرصتی برای بازسازی روابط استراتژیک به شدت آسیب دیدۀ ترکیه – ایالات متحده نگاه می کنند. تقریباً با اطمینان می توان گفت که این همکاری دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده را تشویق خواهد کرد که اعمال تحریم های اقتصادی مصوب کنگره را به خاطر خرید سامانۀ دفاع موشکی S-400 از روسیه، باز هم به تعویق بیاندازد.

اینک راهی وجود دارد که می تواند برای ایجاد ساز و کاری پایدار که به مثابه آتش بسی عملی میان ترکیه و ارتش دموکراتیک سوریه است، مورد استفاده قرار گیرد. برای این که ترکیه هر چه بیشتر جذب شود، ایالات متحده باید خود را بیشتر با اهداف ترکیه منطبق کند تا لبۀ انتقادات داخلی از حکومت ترکیه کندتر شود و هزینۀ مداخلۀ نظامی ترکیه در شمال سوریه برای دست یابی به اهداف بیشینه اش به حدی برسد که به زحمتش نیارزد.

اگر چنین شود، روابط ترکیه – ایالات متحده از سطح کوبانی فراتر خواهد رفت و از باتلاقی که دو متحد ناتو از زمان همکاری ایالات متحده و YPG برای شکست داعش در آن گرفتار شده اند، خارج خواهد شد.

نویسنده: میشائیل تانچوم

منبع: ترکی آنالیست

ترجمه: خبرگزاری کردپرس- سرویس ترکیه

بیشتر بخوانید:

کردها و عرب ها؛ جنگ قدرت یا تقسیم قدرت در شمال سوریه؟

توافق سری روسیه و ترکیه برای حمله به کردها

مفاد توافق منطقۀ امن همچنان در ابهام و ترکیه همچنان ناراضی

بدران چیا کرد، مقام ارشد کرد سوری: یک «جنگ بزرگ» در انتظار شمال سوریه است

آیا توافق آمریکا با ترکیه کردهای سوریه را نجات خواهد داد؟

آیا کوبانی شاهد جنگی دیگر خواهد بود؟

آخرین تلاش آمریکا برای جلوگیری از حملۀ ترکیه به کردها

حمایت بین المللی از کردهای سوریه افزایش می یابد

راکت هایی که حمله به کردها را توجیه می کنند

مظلوم کوبانی در مصاحبه با احوال: کردها برای جنگ بزرگ با ترکیه آماده اند

S-400 با کردهای سوریه چه می کند؟