در طی چند روز گذشته مناطق عرب نشین آنکارا عرصه درگیری و نزاع خیابانی مردم شورشی بر علیه مهاجران سوری و عراقی بود. در پی یک دعوا در پارکی در منطقه آلتین داغ آنکارا، دو جوان ترک توسط یک جوان سوری زخمی شدند که سرانجام یکی از آنها جان خود را از دست داد. این آغاز شورش و حمله مردم برای تخریب اموال سوری ها و بیرون راندن آنها از منطقه بود. در این یادداشت به ریشه های این شورش خیابانی می پردازیم.

مفهوم «سوریه لی» به چه گروهی اشاره دارد؟

از آغاز بحران سوریه جمعیت عظیمی از شهروندان سوری با فرار از جنگ به ترکیه پناه آوردند. اغلب سوری ها نه برای رفتن به اروپا، بلکه برای فرار از جنگ و ماندن در ترکیه عازم این کشور شدند. اما طیف عظیمی از شهروندان عراقی نیز به طور همزمان به این کشور مهاجرت کردند. علت این مهاجرت ها نه صرفا فرار از جنگ بلکه دلایل بسیاری را شامل می شد. بخش اعظمی از مهاجران سوری و عراقی را ترکمن های این دو کشور تشکیل می دهند.

بر اساس آمار رسمی سازمان پناهجویان ترکیه، 3 میلیون و 690 هزار و 896 شهروند سوری تا پایان ماه جولای 2021 در ترکیه برگه اقامت موقت گرفته اند. بر اساس همین آمار شهر های استانبول، اورفا، غازی آنتپ و ختای، بزرگترین میزان جمیعت پناهجویان سوری را در خود جای داده اند. با این حال از تعداد مهاجران غیر قانونی که در هیچ مرجعی ثبت نشده اند هیچ اطلاعاتی در دست نیست. علاوه بر این، تعداد زیادی از شهروندان سوری به دلایل نامشخصی با تغییر نام خود شهروندی ترکیه را اخذ کرده اند و در این فهرست جای نمی گیرند. بر اساس گزارش پروفسور مراد اردوغان رئیس مرکز پژوهش های مهاجرت دانشگاه آلمان - ترکیه، 102 هزار شهروند سوری بین سال های 2011 تا 2019 شهروندی ترکیه را گرفته اند. (روزنامه ملیت)

مردم ترکیه به همه شهروندانی که از سوریه و عراق به این کشور رفته اند، «سوریه لی» می گویند. برای توده مردم تفاوت چندانی بین آنها وجود ندارد. به طور وسیع تر طبقه متوسط ترکیه به همه شهروندان سبزه رو و چشم سیاه خاورمیانه ای پناهجو و دانشجو و ... که با لهجه خارجی تلکم می کنند، سوریه لی می گویند.

«مسئله پناهجویان/خارجی ها» از چه زمانی در ترکیه آغاز شد؟

به نظر می رسد اولین جرقه های نارضایتی شهروندان ترکیه از حضور خارجی های از جنگ گریخته به ویژه سوری ها، در انتخابات ریاست جمهوری می 2018 زده شد. در آن تاریخ یکی از اصلی ترین شعارهای اپوزیسیون بیرون کردن سوری ها و بازگرداندن آنها به کشورشان بود. هر چند محرم اینجه نامزد اپوزیسیون در برابر رجب طیب اردوغان شکست خورد اما این شکست در انتخابات شهرداری های مارس 2019 جبران شد. حزب حاکم استانبول، آنکارا، ازمیر و بسیاری از شهرهای دیگر را به اپوزیسیون واگذار کرد. پیروزی اپوزیسیون در انتخابات شهرداری استانبول، که با ابطال دور اول به دور دوم کشیده شد، جان تازه ای به اپوزیسیون داد. به دلیل شعارهای ضد پناهجویی در این دو انتخابات از سوی اپوزیسیون، بلافاصله پس از اعلام نتایج انتخابات، فضای شهر تغییر محسوسی را به خود دید. دانشجویان خارجی خاورمیانه ای، پناهجویان، تجار و در کل خارجی های سبزه رو و سیاه چشم، گاه و بی گاه مورد خشونت های لفظی و رفتارهای تبعیض آمیز قرار گرفتند.

این روند به آرامی ادامه داشت. رهبران اپوزیسیون هر از گاهی در نطق های خود از سیاست خارجی ترکیه در برابر پناهجویان انتقاد می کردند. اردوغان با بی توجهی به آنها، «بحران پناهجویان» را به دست آویزی برای باج خواهی از غرب تبدیل کرده بود و در میدان ها به اپوزیسیون دهن کجی می کرد.

تنها نقطه اتفاق نظر بین اپوزیسیون و حزب حاکم ترکیه: مفهوم «دشمن/بیگانه»

یکی از مهم ترین نقاط اشتراک بین همه گروه های سیاسی و ایدئولوژیک در ترکیه، توافق نظر بر روی مفهوم «دشمن/بیگانه» است. از زمان شکل گیری جمهوری ترکیه، شعار «نه موتلو تورکوم دییه‌نه» (خوشا به حال آنکه می گوید من ترک هستم) که از سوی مطصفی کمال آتاتورک بنیانگذار ترکیه مدرن مطرح شد، به نقطه کانونی برای یکپارچگی ترکیه بدل گشت. کسانی که خارج از این دایره قرار می گیرند بیگانه و دشمن بالفعل/بالقوه محسوب می شوند. بنابراین جمهوری ترکیه برای حفط بقای خود همیشه نیاز به یک دشمن داشته است. این دشمن گاهی به کردها اشاره می کند و گاهی به سوری ها. به عبارت دیگر مفهوم تاریخی دشمن حوزه وسیعی از بیگانه ها شامل کرد، یونانی، ارمنی، گرجی، سوری، و ... را در گستره زمانی وسیعی به خود اختصاص داده است، و در برابر این مفهوم دشمن/بیگانه، مفهوم ملت را بنا نهاده است. فرقی نمی کند که شما کرد باشید یا سوری یا ... صرف بیگانه بودن ممکن است شما را در جایگاه دشمن قرار دهد. بنابراین جای تعجب نیست اگر مردم طبقه متوسط خشم خود را از حزب حاکم ترکیه بر سر دشمنی بریزند که توسط حزب حاکم به این کشور وارد شده است.

اعتراض اپوزیسیون به ورود پناهجویان افغانستانی و دهن کجی اردوغان

بر اساس گزارش های رسانه ها در ترکیه اولین گروه های مهاجران افغانستانی در ماه های ابتدایی 2018 وارد ترکیه شدند. بر اساس گزارشی از BBC ترکی تنها در طول سه ماه منتهی به آوریل 2018، 20 هزار مهاجر افغانستانی از مرزهای ایران وارد خاک ترکیه شده اند. این روند به همین صورت ادامه پیدا کرد. با گسترش نارضایتی ها از حزب حاکم، انتقادها به حضور پناهجویان کشورهای مختلف بالا گرفت. با اعلام رسمی خروج نیروهای ناتو از افغانستان در آوریل سال جاری، روند مهاجرت افغانستانی ها به ترکیه شدت گرفت. اردوغان در برابر اعتراضات رهبران اپوزیسون، با دهن کجی درهای ترکیه را به روی پناهجویان گشود.

حزب حاکم پذیرش مهاجران افغانستانی را به یک نمایش تبلیغاتی تبدیل کرد. فیلم های بسیاری از لحظه ورود گروهی افغانستانی ها به شهرهای مرزی منتشر شد. در چند مورد مختلف فیلم هایی در فضای مجازی منتشر می شد که نشان می داد نزدیک به 300 تا 400 مرد افغانستانی جوان از یک کامیون در مرکز شهر پیاده می شوند. به نظر می رسید که حزب حاکم به عمد می خواهد ورود این پناهجویان را به نمایش بگذارد.

وقتی که جنگل های ترکیه داشت در آتش می سوخت و حزب حاکم اعلام کرده بود که برای خرید هواپیمای اطفای حریق پول ندارد، و به طور همزمان کارزارهایی برای کمک اقتصادی به دولت شکل داده بود، اردوغان در حرکتی بسیار نمایشی 30 میلون دلار کمک مالی به دولت خارجی سومالی هدیه داد. این موضوع خشم مردم و اپوزیسیون را بیش از پیش بر انگیخت. هشتگ هایی در فضای مجازی با عنوان «در کشور خودم خارجی شده ام» شکل گرفت.

به نظر می رسید اردوغان که نتوانسته بود از حادثه آتش سوزی جنگل ها به نتیجه مطلوب در به هم ریختن فضای جامعه استفاده کند، از «بحران پناهجویان» بهترین استفاده را کرد و کمی به آرامش رسید. رسانه های حزب حاکم نظیر آناتولی و TRT نیز در برابر هجمه عظیم اعتراض مردم به ورود خارجی ها به کشور، به طور دائم با پناهجویان «مظلوم» افغانستانی مصاحبه می کردند و سوخت لازم برای آتش اجتماعی را فراهم می کردند.

دو خبرنگار کرد، روشن تقوا و سرتاچ کایار تصاویر و فیلم های زیاد و بسیار تاثیر گذاری از لحظات ورود انبوه مهاجران افغانستانی منتشر کردند. در یکی از این فیلم ها صدها افغانستانی با عبور از خط مرزی در حال دویدن به سمت غرب دیده می شدند. هجوم این مردان جوان که به همراهشان هیچ زن و کودکی دیده نمی شد، همزمان با انتشار شایعات فراوان درباره پناهجویان افغانستانی، به علاوه سرتیترهای تحریک بر انگیز رسانه های مختلف، فضای ترکیه را بیش از پیش ملتهب کرد.

آغاز تحریک از سوی رهبران اپوزیسیون

کمال قلیچدار اوغلو رئیس حزب جمهوری خواه خلق (CHP) و رهبر اصلی اپوزیسیون، در سخنرانی های مختلف خود و با هیجان تمام، به انتقاد از سیاست خارجی ترکیه/اردوغان پرداخت. رفتار قلیچدار اوغلو به تمامی به رفتار یک رهبر اپوزیسیون در میتینگ های تبلیغاتی پیشا انتخاباتی بدل شد. او بارها و بارها بر موضوع بازگرداندن پناهجویان سوری/افغانستانی به کشورهایشان در زمان تصدی احتمالیش بر حکومت تاکید کرد.

اکرم امام اوغلو شهردار استانبول در تاریخ 27 جولای اعلام کرد که استانبول با یک میلیون و 600 هزار نفر پناهجو، بالاترین میزان پناهجو را در میان شهرهای جهان دارد. (سوزجو)

تانجو اوزجان، شهردار شهر بولو و عضو CHP در تاریخ 26 جولای در جلسه شورای شهر بولو اعلام کرد که هزینه آب و فاضلاب خارجی ها و پناهجویان را ده برابر حساب خواهد کرد. او گفت که هدفش از این کار رفتن خارجی ها از شهر است و از جمله «این مهمانی دیگر خیلی به درازا کشید» استفاده کرد.(جمهوریت) سخنان اوزجان به طور بسیار وسیعی در رسانه های اپوزیسیون مورد توجه قرار گرفت. مردم زیر پست هایش از او به عنوان «قهرمان» و «مرد» یاد کردند.

در همین اثنا امید اوزداغ نماینده ملی گرای افراطی مجلس از استانبول با انتشار چند ویدئو و پست های نوشتاری در توئیتر، انتقادات تندی به حضور خارجی های سوری و افغانستانی در ترکیه کرد. او هفته گذشته در یک ویدئو ادعا کرد که ترکیه هزینه زندگی 9 میلیون سوری را می پردازد و به عبارتی به طور سالانه از جیب هر «ترک» هزار دلار برای تغذیه شهروندان سوریه می رود. (صفحه رسمی امید اوزداغ)

او در این ویدئو گفت: «همه چیز برای پناهجویان سوری رایگان است. آنها مالیات نمی دهند. دوا و درمان برای آنها رایگان است. اگر یک زن ترک که بچه دار نمی شود برای زاییدن «بچه ترک» به دکتر برود باید کلی پول بپردازد در حالی که زن سوری به رایگان دکتر می رود و بچه به دنیا می آورد.» تمام اخبار منتشر شده حاوی سخنان اوزداغ، دارای هشتگ های «افغانی نپذیرید» و «پناهجویان اخراج خواهند شد» بودند.

در این میان یک خبرنگار اهل افغانستان به نام سنت الله سعادت با انتشار ویدئویی به زبان ترکی به سخنان اوزجان پاسخ داد. سعادت در این ویدئو با اشاره به سخنان شهردار بولو گفت: «این فرد بی شرف به ما عقب افتاده گفته است. عقب افتاده و بی فرهنگ خود شما هستید.» سعادت در ادامه اهانت های تندی نسبت به مردم ترکیه به ویژه زنان ترک کرد که این باعث ایجاد خشم شدید مردم شد. این در حالی رخ می داد که دو هفته پیش از آن یک پناهجوی غیر قانونی افغانستانی با حمله خیابانی به یک دختر 17 ساله در خیابان های قوجائلی باعث وارد شدن ضربه مغزی به این دختر و به کما رفتن او شده بود. همزمان اخبار مختلفی از اقدام به تعرض خیابانی به کودکان از سوی پناهجویان خارجی به گوش می رسید. (کردپرس)

کشته شدن امیرخان یالچین 18 ساله؛ جرقه نهایی

همه این اتفاقات با هم جرقه نهایی را در شامگاه چهارشنبه 11 آگوست ایجاد کرد. دو گروه جوان ترک و سوری بر سر آسیب زدن جوانان سوری به وسیله های عمومی در پارک با هم نزاع کردند. در این نزاع یحیی عبده شهروند سوری 26 ساله با فرو کردن چاقو به قلب امیرخان موجب جان باختن او شد. ساعاتی پس از این اتفاق مردم آلتین داغ به خیابان ها ریخته و بر علیه سوری های ساکن در منطقه تظاهرات کردند.

صبح روز پنجشنبه منازل پناهجویان و مهاجران سوری و عراقی در منطقه آلتین داغ تخلیه شد و مردم هو کشان آنها را بیرون کردند. در ساعت های نزدیک به غروب موج بزرگی از مردان خشمگین شکل گرفت و آنها تمام مغازه ها و خانه ها و ماشین های متعلق به پناهجویان خارجی را تخریب کردند.

پس از تحقیقات پلیس مشخص شد که تعداد زیادی از این افراد از مناطق دیگر به این منطقه رفته بودند. مردم منطقه شامل زن و مرد، همه خواهان رفتن پناهجویان بودند. در این میان گزارش هایی از افرادی منتشر شد که با رفتن شرکای سوری شان از مغازه ها با خوشحالی صاحب همه چیز می شدند. (BBC)

این درگیری ها به نفع چه کسی است؟

اپوزیسیون ترکیه که از سال 2018 به این سو در حال انتقاد از حضور خارجی ها در ترکیه است، توانست بیشترین همراهی اجتماعی را در این ماجراها از آن خود کند. قلیچدار اوغلو حتی به طور آشکاری از این درگیری ها خشنود به نظر می رسید. او درست پس از درگیری های خشونت بار در آلتین داغ گفت: «وقتی به حکومت برسم همه این پناهجویان را با ساز و دهل راهی کشورشان خواهم کرد. کافی است که به من اعتماد کنید!»

رجب طیب اردوغان مردی که حکومتش را بر اساس تزریق هیجان و خشم به جامعه و ایجاد التهاب در فضای اجتماعی و سیاسی حفظ می کند، از مدتی پیش در پیشبرد اهداف خود تا جایی که می خواست خشنود نشده بود. او که هیچ از ایجاد یک جنگ داخلی در ترکیه ناخشنود به نظر نمی رسد، در حوادث آتش سوزی و درگیری های نژادپرستانه پس از آن، ماجرای قتل عام خانواده کرد در قونیه، و ضرب شتم کارگران کرد در استان های مختلف، نتوانسته بود به نتیجه لازم برسد، ایجاد تنش و درگیری در آلتین داغ یک موهبت الهی برای او بود.

اگر این درگیری ها ادامه پیدا کند و موجب کشته سازی های بیشتری شود، آن وقت پای کسانی که با تحریک مردم آنها را به خیابان ها کشاندند و موجبات مرگشان را فراهم کردند، به عدلیه باز خواهد شد. این حوادث می تواند آغازی برای دادگاه هایی نظیر دادگاه «اعتراضات 6 - 8 اکتبر» موسوم به «دادگاه کوبانی» برای حزب اصلی اپوزیسیون باشد. تله ای که گویا اپوزیسیون به آن توجهی ندارد.

نویسنده: ز کمیجانی