به گزارش خبرنگار کردپرس، دریاچه ارومیه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شده بود.

برنامه عمران سازمان ملل در ۱۳۸۴ طرح حفاظت از تالاب‌های ایران را تصویب کرد. این طرح بین‌المللیِ هفت‌ ساله با مشارکت سازمان محیط‌ زیست و همراهی وزارت جهاد کشاورزی،‌ نیرو و کشور بودجه‌ای معادل ۱۲.۷ میلیون دلار داشت و دریاچه ارومیه بخشی از آن بود.

در سال ۱۳۸۷ «تفاهم‌نامه مشترک حفاظت و مدیریت پایدار حوضه دریاچه ارومیه بین سازمان محیط‌ زیست و وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو، و استانداری کردستان، آذربایجان شرقی و غربی» امضا شد. سال بعد، سازمان محیط‌ زیست برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه را تدوین کرد و خرداد ۱۳۸۸ استراتژی حفاظت و بهره‌برداری پايدار از درياچه اروميه تصویب شد.

در پی آن تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در اولین جلسه هیات دولت در سال ۱۳۹۲ مطرح و دریاچه ارومیه در قالب طرح‌های ستاد احیا قرار گرفت و مقرر شد ظرف مدت ۱۰ سال /از ۱۳۹۴/ دریاچه به تراز اکولوژیک خود برسد. هر چند که اکنون چند سال از برنامه عقب است و با وجود رهاسازی های مدوام آب از سد های حوضه آبریز دریاچه، حجم آب آن اکنون ٣.٢١ میلیارد متر مکعب است که در مدت مشابه این میزان ٥.٥ میلیارد متر مکعب بود و تراز اکولوژیک هم ١٥.٥٠ میلیارد متر مکعب عنوان شده است.

در این سال ها کاهش مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی آذربایجان غربی در دستور کار ستاد احیا و نهادهای مربوطه قرار گرفت و هدف گذاری در این خصوص کاهش ٤٠ درصدی بوده و در این راستا ممنوعیت توسعه اراضی کشاورزی و ممنوعیت برداشت جدید از منابع آبی به صورت گسترده انجام شد. امری که در سال ٩٩ محقق شد و ستاد احیای دریاچه ارومیه اعلام کرد: «طبق آمار میزان مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۴۰ درصد کاهش یافته است».

جان دوباره دریاچه با نزولات جوی/ اثر بخشی پروژه ها قابل سنجش است؟

در سال گذشته بیش از یک میلیارد و ۴۲۵ میلیون مترمکعب آب به عنوان حق‌آبه به دریاچه سرازیر شده است، اما در سال جاری به غیر از چندین نوبت رهاسازی از سدهای استان که در فصل بهار انجام گرفت، به دلیل خشکسالی و کاهش ذخایر آب و برف، رهاسازی آب سدها با هدف تامین آب شرب و کشاورزی در تابستان متوقف شد و این موضوع سبب کاهش چشمگیر حجم و وسعت دریاچه ارومیه شد و این ادعا را که دریاچه تنها با نزولات جوی و آب های رهاسازی شده، جانی گرفته است، تقویت کرد.

در همه این سال ها که ستاد احیای دریاچه ارومیه شکل گرفته است، علیرغم میلیاردها تومان بودجه مصوب، کمک های میلیون دلاری‌ ژاپن هم از راه رسید. اما کارشناسان امر معتقدند؛ با نگاهی به وب‌سایت طرح می‌توان دریافت که حاصل این تلاش بین‌المللی برای دریاچه ارومیه چندین مورد گزارش‌ درباره پایش و بررسی اثربخشی تکنیک‌های به‌زراعی و به‌نژادی برای کاهش برداشت آب با مشارکت جوامع محلی است و مشخص نیست این طرح بین‌المللی چه میزان در بهبود تالاب‌ها و از جمله دریاچه ارومیه مؤثر بوده است.

با این حال، دست‌اندرکارانش همچنان بر موفقیت پروژه ها تاکید دارند. پروژه هایی که تا کنون میزان اثر بخشی آنها مشخص نشده است! و تا پایان سال ٩٩ تنها یک سوم راه برای احیای کامل دریاچه طی شده بود.

هر چه در چنته داشتند رو کردند؛ تیر آخر انتقال آب زاب!

اکنون همه امیدهای مسئولان ستاد احیا به تونل انتقال آب و پساب های تصفیه شده است، چرا که هر چه در چنته داشتند از سال ٩٢ تا کنون رو کرده اند و اکنون تیر آخر انتقال ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه و ١٧٢ میلیون متر مکعب از خطوط انتقال پساب استو که از مدول دوّم تصفیه‌خانه فاضلاب شهر تبریز(ظرفیت سالانه 121 میلیون متر مکعب) و خط انتقال پساب مدول سوّم تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه(ظرفیت سالانه 51 میلیون متر مکعب) قرار است به دریاچه راه یابد.

این میزان در مجموع به ٧٧٢ میلیون متر مکعب در سال می رسد در حالی که دریاچه سالانه نیازمند ٣ هزار و ۴۲۶ میلیون مترمکعب آب برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه است!

کار ستاد احیای دریاچه ارومیه با این کارنامه تمام شد!

با این همه؛ مدیر دفتربرنامه ریزی وتلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، اوایل مرداد ماه جاری با این تصور که برنامه های ستاد بسیار موفقیت آمیز بوده اند! گفت: «از این به بعد، ضرورت‌ها از سخت‌افزاری به نرم‌افزاری تغییر پیدا می کند»!

مسعود تجریشی، در آیین افتتاح و بهره‌برداری از طرح‌های سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: «بعد از کاهش مصرف آب کشاورزی در پایاب سدهای ملی در حال بهره برداری به میزان 40 درصد طی شش سال و تداوم آن در دو سال اخیر، "برنامه جامع افزایش بهره‌وری مصرف آب بخش کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه" که اختصاراً "بهکاشت" نامیده می‌شود، توسط دو دانشگاه منطقه ، مهندس مشاور، تجربیات بین المللی و با همکاری وزارت جهاد کشاورزی تهیه شده و طی پنج سال آینده یعنی تا زمان بازگشت دوباره دریاچه به تراز اکولوژیک، منجر به کاهش 500 میلیون متر مکعب مصرف آب در بخش کشاورزی منطقه می شود».

او با بیان اینکه عمده اعتبارات ریالی لازم هزینه شده برای اجرای پروژه های احیای دریاچه ارومیه، به قیمت جاری بیش از 15000 میلیارد تومان می شود، افزود: «علاوه بر مجموعه پروژه‌های متنوّع به اتمام رسیده، دو پروژه بزرگ نیز در طرح ملّی نجات داریم که 98 درصد اقدامات لازم برای آن‌ها انجام پذیرفته و دو درصد باقیمانده اقدامات نیز انتظار می رود تا پایان شهریور ماه به پایان برسد».

داستان ادامه دارد؛ تنور انتقادات از ستاد احیا داغ و داغ تر می شود

با این تفاصیل، پس از این کار ستاد احیای دریاچه ارومیه به پایان می رسد، ستادی که با عملکرد مالی غیر شفاف در ٨ سال گذشته مدعی احیای دریاچه بوده اما با در نظر گرفتن تراز اکولوژیک (حداقل ۱۳هزار میلیارد متر مکعب‌)، دریاچه برای احیا همچنان به میلیاردها متر مکعب آب نیاز دارد که با احتساب تبخیر و خشکسالی های پیش رو مشخص نیست تا چه حد این امیدها خوشبینانه باشند!

قرار است حال که کار ستاد احیای دریاچه ارومیه با این کارنامه! به پایان رسیده است، مرکز هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه ذیل نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست ایجاد شود و وظیفه آن به طور قانونی پیگیر تامین حقابه سالانه دریاچه است. وظیفه ایی بسی خطیر که تنها راهکار بازگرداندن آب به دریاچه تا کنون شناخته شده است و از آن رو مرکزی جداگانه هم برایش ترتیب داده اند!!

تدوین نقشه راه نجات دریاچه ارومیه با مدیریت دانشگاه های منطقه و اعضای هیات علمی بیش از 10 دانشگاه و مرکز تحقیقاتی کشور بوده و سازمان برنامه و بودجه هم در تأمین مالی پروژه‌های این طرح ملّی یاریگر بوده است.

داستان اما اینجا به پایان نمی رسد! بلکه با پایان کار ستاد احیا انتقادها از عملکرد این ستاد تازه داغ تر هم شده است.

تغییر الگوی کشت و سیستم آبیاری نوین چرا به سرانجام نرسید؟

قرار بود، الگوی کشت محصولات پر آب بر تغییر پیدا کند، سیستم آبیاری نوین در اراضی کشاورزی استان برقرار شود. اما تغییرات آنچنان که باید صورت نگرفت و متاسفانه از ۴۰۰ هزار هکتار از زمینهای کشاورزی آبی استان تنها ۶۰ هزار هکتار به تجهیزات نوین آبیاری مجهز شدند و با وجود تامین مالی ۸۵ درصدی متقاضیان استفاده از این تجهیزات توسط دولت، جهاد کشاورزی نتوانست در تغییر الگوی کشت و استفاده از این تجهیزات توسط کشاورزان موفق عمل کند.

معاون عمرانی استاندار آذربایجان غربی تیر ماه امسال با انتقاد از برخی اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: «ستاد احیا تغییر الگوی کشت را در برنامه داشت که این امر چندان محقق نشد و امروز شاهد عدم توازن آب مصرفی و الگوی کشت هستیم». استاندار آذربایجان غربی نیز در همان زمان در شورای حفاظت از منابع آب استان، به انتقاد از ستاد احیای دریاچه ارومیه به دلیل ممانعت از توسعه واحد های گلخانه ای در استان پرداخت

کاهش حق آبه کشاورزان آذربایجان غربی و انتقال آب به تبریز در سکوت ستاد احیا!

از سویی دیگر ستاد احیای دریاچه ارومیه به بهانه رهاسازی آب به دریاچه، سالانه 8 درصد حق آبه بخش کشاورزی آذربایجان غربی را کم کرده است، در حالی که مقرر بود میزان آب بخش کشاورزی متناسب با اجرای طرح های آبیاری تحت فشار کاهش یابد ولی این تناسب هم‌خوانی ندارد!

ولی در عین حال به بهانه های واهی همین حق آبه دریاچه را برای شرب و صنعت! راهی آذربایجان شرقی می کند و اکنون نگران خشک شدن آب دریاچه و تهدید زندگی 15 هزار نفر در تبریز است! این معادله کاملا نابرابر است اما ستاد احیای دریاچه ارومیه دوست ندارد که این نابرابری در عملکرد خود را ببیند.

در حال حاضر ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب دو رودخانه (زرینه رود و ارس) در استان آذربایجان غربی برای مصارف کشاورزی و صنعت به بهانه ی آب شرب به آذربایجان شرقی انتقال داده می شود.

استاندار آذربایجان غربی و نماینده مهاباد و ارومیه در مجلس شورای اسلامی تا کنون بارها از تخصیص حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه ارس به سایر مصارف انتقاد کرد و خواستار توجه ستاد احیای دریاچه ارومیه و وزارت نیرو به این امر شدند اما حق آبه دریاچه ارومیه از ارس همچنان ناپیدا است.

ادعای دولت دوازدهم مبنی بر احیای دریاچه ارومیه دروغی بیش نبود

بر اساس اعلام رسمی دفتربرنامه ریزی وتلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه؛ تا کنون 15 هزار میلیارد تومان برای اجرای پروژه های احیای دریاچه ارومیه هزینه شده، اما هر روز حجم و وسعت دریاچه ارومیه بیشتر آب می رود و مشخص نیست این پول ها کجا صرف شده است که حال و روز این است؟!

امروز ٣١ مرداد ماه نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی نیز گفت: «ادعای دولت دوازدهم مبنی بر احیای دریاچه ارومیه دروغی بیش نبود و دریاچه ارومیه به کمک نزولات جوی جان دوباره به خود دید. 27 عنوان برنامه برای احیای دریاچه ارومیه تدوین و به عهده ستاد احیای دریاچه ارومیه گذاشته شد ولی تاکنون فقط انتقال آب به دریاچه ارومیه اجرایی شده و مابقی 26 پروژه راکد مانده‌اند».

سید سلمان ذاکر ادامه داد: «در این راستا نحوه هزینه کرد بودجه در ستاد احیای دریاچه ارومیه مورد تحقیق و تفحص قرار خواهد گرفت».

در انتظار نتیجه تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه!

تیر ماه ١٤٠٠ طرح تحقیق و تفحص از عملکرد مالی، اداری و اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه در مجلس کلید خورد. نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در این خصوص به کردپرس گفت: «در این طرح؛ عملکرد مالی و اداری ستاد احیای دریاچه ارومیه از بدو تاسیس تاکنون، دریافتی ها و نحوه هزینه کرد، سفرهای خارج از کشور، حسابرسی های مالی طرفین قرارداد ستاد احیا، میزان اعتبار دریافتی از دولت و نحوه هزینه کرد آن، قوانین و بخشنامه های ستاد احیا و اقدامات اجرایی برای احیای دریاچه و ... مورد بررسی قرار می گیرد».

عضو مجمع نمایندگان آذربایجان غربی با بیان اینکه بودجه احیای دریایچه ارومیه بیشتر برای ماموریت‌ها هزینه شده تا اقدامات اساسی و زیر بنایی، ادامه داد: «ما به عنوان نمایندگان استان آذربایجان غربی در جریان هزینه کرد اعتبارات برای احیای دریاچه در سال‌های گذشته نبودیم و انتقاداتی داشته و داریم؛ متاسفانه اعتبارات ستاد ناعادلانه میان حوضه‌های آبریز و استان‌های تاثیرگذاری که زیر حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار دارند توزیع شده است»

در تیر ماه سال ٩٨ هم رییس دیوان محاسبات کشور در ارومیه گفت: «با توجه به اینکه در نحوه هزینه‌ کرد برای احیای دریاچه ارومیه اعتراضاتی وجود دارد، به زودی دیوان محاسبات یک هیات ویژه حسابرسی برای نحوه هزینه‌ کرد ستاد احیای دریاچه ارومیه پیش‌بینی می‌کند».

اما با گذشت ٣ سال هنوز نتیجه این تحقیق ارائه نشده است! باید دید کار تحقیق و تفحص مجلس از عملکرد ستادی که با ١٥ هزار میلیارد تومان مدعی احیای دریاچه ارومیه بوده، به کجا می کشد و نتیجه تحقیقات چه خواهد شد؟

اکنون در آخرین روز از مرداد ١٤٠٠، وسعت کنونی دریاچه ارومیه، دو هزار و ۵۰۹ کیلومترمربع است در حالی که در مشابه سال گذشته این وسعت ۳ هزار و ۵۷۵ کیلومتر مربع بوده و بنابراین یک هزار و ۶۶ مترمربع کاهش را دارد.

تراز دریاچه نیز ١٢٧٠.٨٠ است که در مقایسه با مشابه سال گذشته که ١٢٧١.٣٦ متر بود روند کاهشی را نشان می‌دهد. هم اکنون حجم آب موجود در دریاچه سه میلیارد و ٢١ میلیون مترمکعب بوده در حالی که این مقدار در سال گذشته ٥ میلیارد و ٥ میلیون مترمکعب بوده است.

گزارش/ تانیا شعفی