به گزارش خبرگزاری کردپرس، بە مردم کوهپایه‌های جنوبی زاگرس از خانقین تا کرمانشاە و لرستان و همدان در زمان امپراطوری اشکانیان و ساسانیان کُردهای پاله ایی می گفتند. ساسانیان خود از کُردهای شبانکاره یا "شوان کاره" بودند (شوان،یا شوهان، شیان، شوهون و... هنوز یکی از ایلات بزرگ ایلام است). بعد از سقوط ساسانیان اعراب مسلمان نام جبال که ترجمه عربی پاله یا کوهستان بود را بر بخش هایی از زاگرس در محدودە استان ایلام و کرمانشاە و شمال خوزستان و لرستان نهادند. بعدها خاندان آل حسنویه کُرد که از کُردهای برزیکانی شام بودند (کانتون روژآوا در سوریه) بر پهله باستانی حکومت راندند.

پس از خاندان آل حسنویه کُرد، اتابکان لُر بر مناطق غربی ایران (محدوده پهله باستانی) حکومت کردند که آخرین اتابک لر شاهوردیخان در سال ۱۰۰٦ هجری قمری توسط شاه عباس در کنار سیمره به قتل رسید و پایانی غم انگیز بود بر چندین قرن حکومت خاندانهای کُرد بر پهله باستانی.

با قتل شاهوردیخان، حکومت پهله که از این پس محدود به استانهای لرستان فعلی (پیشکوه) با مرکزیت خرم آباد و ایلام (پشتکوه) گردید به حسین خان سلیورزی جد والیان ابوقداره که خود از کُردهای برزنجی بود رسید (در برخی منابع نسب سلیورزی ها، صلاح ورزی، را به کُردهای برزیکانی نیز داده اند و برخی منابع نسب آنان را به سادت هویزه و سادات اعراب ربیعه نیز رسانده اند) رسید و از سال ۱۰۰٦ تا ۱۲۱٦ مقارن با والی‌گری حسن خان حکومت والیان ابوقداره "علوی" محدود به استان کنونی ایلام ، باغشاهی یا باخ‌سای، بدرە و مندلی و گاە تا خانقین به مرکزیت ایلام که آن زمان دهبالا نامیده می‌شد گردید.

در این سال به سبب عدم مقبولیت والی حسن‌خان در میان طوایف لک و لر که بدنبال قتل سران ایلات و عشایر لرستان به سفارش‌ اسماعیل‌خان (اسماعیل‌خان بدنبال قتل فرزندش محمدخان ضمن کناره‌گیری از قدرت به جانشینش حسن خان سفارش اکید کرده بود که انتقام خون محمد خان را بگیرد)، مجموعه این پیشامدها و قتل سران ایلات و عشایر لر و لک توسط حسن‌خان سبب تیرگی روابط بین والی و مردم و عشایر لرستان گردید و والی به دستور شاه قاجار از والی‌گری لرستان دست کشید و حکومت والیان ابوقداره محدود به ایلام کنونی و مناطقی از شرق دجله گردید و بە همین دلیل نام ولایت والیان کە در ابتدا بە همەی لرستان "پیشکوە" و لکستان و پشتکوە "ایلام و کوت و خانەقین" اطلاق می‌گردید، صرفا بە پشتکوە محدود شد.

حکومت والیان ایلام از سال ۱۲۱٦ به مرکزیت دێ‌وڵا یا دێ‌واڵا بنیان نهادە شد.دێ‌وڵا، در کُردی ایلامی "پهلەیی، پاڵەوی"، بە معنای "دهی دشت مانند" است کە در میان کوهها پهن و گستردە شدە و بە فارسی، بە اشتباە بە نام "ده‌بالا " ثبت شدە است. سکنی و محل شهر باستانی الرذ یا الردین، جایی کە المهدی باللە، پدر هارون الرشید، خلیفەی مقتدر عباسی که بە این شهر کە تفرجگاە و شکارگاە خلفای عباسی محسوب می‌گردید کشتە شد، و مقبرەاش تا اوایل دهەی ۵۰ شمسی در محل پارک کودک ایلام، پای بر جا بود.

دەبالا، بعدها آباد شدە و بە شهری بە نام "حسین‌آباد "، با قلاع، مسجد، عمارت، باغات و قنوات بسیار، تبدیل شد. این روند تا سال ۱۳٤۰ هجری قمری مطابق با سال ۱۳۰۷ هجری شمسی ادامه پیدا کرد. آخرین والی ایلام، غلامرضا خان علوی در سال ۱۳۰۷ به طور مسالمت آمیز ایلام را ترک و در املاک خود در عراق که از پیش خریداری کرده بود سکنی و در همانجا درگذشت. وی در هنگام خروج از ایلام، ابتدا بە منزل والی سلیمانیە، شیخ محمودحصین کە از کُردهای برزنجی و از بستگانش بود رفتە، سپس بە بغداد نقل مکان نمود و در زمان حضور خود، بە دلیل نفوذش در عراق و بین‌الملل، حرکت کُردهای موسوم به فەیلی در عراق را کە ریشەای تاریخی داشت و مربوط بە زمانی بود کە بغداد پایتخت ساسانی بود، قوام و دوام بخشید.

منابع :
سپهر محمد تقی لسان الملک جلد یک صفحه ی ۳۲۹

تاریخ سیاسی ،اجتماعی کُردهای فیلی یا پاله ای ، مرادی مقدم ــ مراد صفحه ی ٤۰

سفرنامه راویلسون صفحه ی ٤٥

حمید ایزد پناه جلد اول صفحه ٥٤۰

اسکندربیگ ترکمان جلد ۲ صغحه ی ٦۳٤

افوشته ای نطنزی ترجمه هدایت صفحات ،٤۸۹،٤۹۰،٤۹۲،٤۹٥