کردپرس: لطفا تاریخچه ای مختصر درباره انتخابات در ایران را بیان بفرمایید.

انتخابات بصورت رسمی در ایران از مشروطیت شروع می شود ولی از نگاه تعدادی از مورخین، وقتی که "کمبوجیه" هخامنشی به مصر حمله کرد و در داخل ایران ماجرای بردیای دروغین رخ داد، کمبوجیه حمله را ناتمام گذاشته و به ایران بازگشت ولی در بین راه درگذشت. پس از مرگ وی، شورایی از بزرگان شکل گرفت که "داریوش" را بعنوان پادشاه ایران "انتخاب" کرد. در دنیای اسلام نیز انتخاب شدن حضرت علی (ع) بعنوان خلیفه مسلمین توسط قاطبه مسلمانان، انتخابات است. در ایران نیز می توان به انتخاب نادرشاه افشار به پادشاهی ایران، در لویی جرگه ای متشکل از شورای بزرگان و سران طوایف و قبایل ایران در دشت مغان، یک انتخابات است. اما انتخابات بصورت رسمی به زمان مشروطه برمی گردد. مجلس اول متشکل از قشرهای مختلف جامعه از جمله تجار، بازرگانان، اشراف و روحانیون بوده است. پس از تدوین نظامنامه انتخاباتی در مجلس اول مشروطه، انتخابات مجلس دوم در سال 1286 با ضوابطی که در نظامنامه انتخاباتی آمده بود به انجام رسید و مردم برای اولین بار، نمایندگان خود را برای حضور در خانه ملت انتخاب کردند؛ انتخاباتی که 24 دوره در ایران تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی همواره برگزار گردید. بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، ما شاهد برگزاری انتخابات متفاوتی از جمله انتخاب خبرگان، تدوین قانون اساسی، همه پرسی، انتخابات خبرگان رهبری، انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات ریاست جمهوری می باشیم.

کردپرس: انتخابات در استان ایلام از چه زمانی شکل گرفت؟

ایلام تا قبل از سال 1308 به حسین آباد مشهور بوده و خان ابوقداره حاکم اینجا بود. رضاشاه پهلوی، بر اساس سیاست ترویج باستان گرایی که داشت، حسین آباد را به ایلام تبدیل کرد تا نام یکی از تمدن های قدیمی ایران باستان را زنده کند. در سال 1315 ایلام به فرمانداری تبدیل شد و در سال 1345 ایلام به فرمانداری کل و در سال 1353 به استان ارتقا یافت. اما در بحث انتخابات، به تبعیت از کل کشور، حضور مردم ایلام در انتخابات فقط در انتخابات مجلس شورای ملی بود. تا قبل از مجلس بیستم، ایلامیان جهت رأی دادن به نامزدهایی که می خواستند در حوزه انتخابیه دیگر به مجلس بروند در انتخابات شرکت می کردند. تا مجلس شورای ملی بیستم، مردم ایلام به کاندیداهایی رأی می دادند که از حوزه های انتخابیه دیگر برای ایلام کاندید می شدند. مبلغین این افراد به ایلام می آمدند و برایشان تبلیغ می کردند. روال هم به اینگونه بود که شناسنامه ها را جمع می کردند و به نفع کسی که دربار یا حاکمیت مدنظر داشت، آراء به صندوقها ریخته می شد. از مجلس بیستم به بعد است که ایلام در بحث انتخابات استقلال پیدا می کند.

کردپرس: ایلامیان کی توانستند با آرای خود، اولین نماینده خود را به مجلس ملی روانه کنند؟

اولین نماینده واقعی ایلام آقای "غلامحسین عرفانی" است که به مجلس بیستم راه پیدا کرد. مجلس بیست و یکم شخصی به نام "ابوذر" و در مجلس بیست و دوم یک نظامی به نام "سرهنگ کبیری" روانه مجلس شدند. البته این افراد هیچکدام ایلامی نبودند ولی در ایلام یا مدیرکل بودند یا مقامی دیگر داشتند. در مجلس بیست و سوم سهمیه ایلام در مجلس به دو نماینده ارتقا پیدا می کند که دو نفر به نامهای "عبدالعلی خان نیک روش" و "حیدری" نماینده ایلام در این مجلس بودند.

کردپرس: این دو نفر بومی خود استان بودند؟

بله. آقای نیک روش از حوزه شمال بود که لیسانس جغرافیا داشت و مدتی هم شهردار ایلام بود. هفتمین شهردار. جناب حیدری هم از حوزه جنوب استان بودند.

کردپرس: نمایندگان ایلام در آخرین مجلس شورای ملی قبل از بهمن پنجاه و هفت چه کسانی بودند؟

در مجلس بیست و چهارم "رستم خان رفعتی"، نماینده حوزه جنوبی ایلام و "حسن خان ملکشاهی" به نمایندگی از شمال استان در مجلس حضور داشتند.

کردپرس: انتخابات مجلس سنا هم در ایلام برگزار می شد؟

یکی دو دوره ایلام در مجلس سنا نماینده داشت که غیربومی بودند و از مرکز معرفی می شدند. در ایلام هم با آنها همکاری می شد و بعنوان نماینده سنا از طرف استان انتخاب می شدند.

کردپرس: از نمایندگان منتخب مردم ایلام در بعد از انقلاب هم یادی بفرمایید.

در دوره اول مجلس شورای اسلامی، هر چند که سهم ایلام دو نماینده بود اما به دلایلی انتخابات حوزه جنوبی ایلام باطل شد و ما در اولین مجلس اسلامی، تنها یک نماینده داشتیم که مرحوم "اسدالله عالیپور"، دبیر خوشنام ایلامی بودند. در مجلس دوم "حاج آقا لطفی"، به همراه فردی به نام آقای "حاج علی اکبر روحانی" در مجلس بودند. دور سوم، "سید محمد حائری" و "علی کرم محمدیان" نمایندگان ایلام در مجلس بودند. در مجلس چهارم استان ایلام "سید حشمت موسوی" و مرحوم "حسنی" را دارد. در مجلس پنجم نیز آقای "ناصری گهر" و "حمید کریمی" را در مجلس داریم. در انتخابات مجلس ششم است که استان ایلام به سه نماینده در مجلس ارتقا پیدا می کند. مهران از حوزه جنوب منفک و به حوزه شمال می پیوندد و آقایان دکتر "حیدری زادی" و "علی یاری" به همراه آقای "سید حسینی نسب" در مجلس ششم به ایفای خدمت می پردازند. مجلس هفتم شاهد انتخاب شدن مرحوم "مرتضی کرمی" و "فریدون همتی" و دکتر "عادل آذر" توسط مردم هستیم.

کردپرس: فکر کنم در مجلس هفتم اولین انتخابات میان دوره ای را داشته باشیم.

بله. بخاطر سانحه تصادف مرحوم کرمی، یک انتخابات میان دوره ای برگزار شد که "داریوش قنبری" با رأی مردم حوزه شمال استان، به مجلس هفتم رفت. قنبری در انتخابات مجلس هشتم، به همراه "شاپور پولادی" و آقای "عزتی" سه نماینده ایلام در مجلس بودند. مجلس نهم نیز مردم جناب "احمد شوهانی"، "عمران علیمحمدی" و "علیمحمد احمدی" را با رأی خود روانه مجلس کردند. در زمان این مصاحبه هم که در زمان مجلس دهم قرار داریم "جلال میرزایی"، "سلام امینی" و "شادمهر کاظم زاده" منتخبین مردم هستند.

کردپرس: بحث قومیت و قبیله گرایی چه نکات مثبت و چه آسیبهایی دارد؟

این بحث دارای دو مقوله است: یکی بحث قومیت و دیگری بحث قبیله است. در تاریخ ایران قومیتها نقش مهمی دارند و دولتها بر اساس اقوام شکل گرفته اند؛ مانند قوم ماد که دولت مادها را در غرب ایران تشکیل داد و یا دولت هخامنشی که توسط قوم پارس به وجود آمد و یا دولت اشکانی که توسط قوم پارت ایجاد شد. اقوام بسیار بسیار در تشکیل دولتها و حکومتها تأثیرگذار بوده اند. در بررسی دولتهای مستقر در ایران پس از ورود اسلام، نقش اقوام برجسته است. دولتهایی مانند طاهریان، صفاریان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و دیگر سلسله ها، تنها به پشتوانه عامل قومیتی خویش به قدرت رسیده اند و جز این عامل مشروعیت سیاسی دیگری ندارند. عامل قومیتی تا کنون اهمیت خود را حفظ کرده است و در دوران معاصر، اقوام موجب بقای امنیت در ایران هستند. در اوایل پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، بعضی از اقوام با پشتیبانی هایی که استکبار از آنها به عمل می آورد، می خواستند امنیت ایران را با خطر مواجه کرده و ایران را به آستانه فروپاشی بکشانند. اما پس از مدتی که در بدنه نظام جمهوری اسلامی قرار گرفتند، اقوام ایرانی نشان دادند که حافظان خوبی برای امنیت این آب و خاکند و در جنگ تحمیلی رشادتهای زیادی در تاریخ ایران به ثبت رساندند. نتیجه این بحث را اینگونه بیان می کنم که اگر نتوانیم از پتانسیل قومیت استفاده کرده و بهره برداری درستی داشته باشیم، اقوام می توانند در بدنه جمهوری اسلامی تثبیت شوند و حافظ امنیت و باعث رشد کشور شوند. در یازده دوره برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران همواره شاهد بوده ایم که اقوام ایرانی، تنها به دنبال انتخاب فرد اصلح، بدون در نظر گرفتن نگاه قومیتی در انتخابات مشارکت وسیع داشته اند.

کردپرس: نگاه قبیله گرایانه در استان ایلام را چطور ارزیابی می کنید؟

در استان ایلام چند طایفه بزرگ در سرنوشت انتخابات تعیین کننده هستند و داوطلبان نمایندگی مجلس، به پشتوانه طایفه و قبیله خود در انتخابات شرکت می کنند. این نگاه وجود دارد که چنانچه کاندیدایی دارای پشتوانه قبیله ای نباشد، خودش را محکوم به شکست در انتخابات می داند چرا که تاریخ انتخابات در ایلام نشان می دهد که آراء قبیله ها و طوایف در تعیین سرنوشت انتخابات همواره نقش اساسی داشته است. یکی از نکات مثبت قبیله ها این است که می توانند امنیت را در محدوده ای که هستند تأمین نمایند. یکی دیگر از نکات بارز مثبت طوایف و قبیله ها، مشارکت سیاسی بالا در انتخابات است که به خاطر اعتقاد به نظام جمهوری اسلامی و عرق طایفه ای پای صندوقهای رأی می آیند. از آسیبهای نگاه قبیله ای در بحث انتخابات یکی این می تواند باشد که افراد سعیشان این است که کاندیدهای منسوب به طایفه و قبیله خودشان به مجلس یا شورای شهر راه پیدا کند؛ با این خیال که می پندارند با به دست آوردن کرسی توسط هم طایفه ای خویش، می توانند هر کاری را از وی بخواهند. این نوع طرز فکر، به نظر می رسد که نمی تواند چندان خوشایند باشد چرا که نماینده مجلس باید در مسائل و موارد قانونگزاری و نظارتی خویش، نگاهی ملی داشته باشد.

کردپرس: برای این مهم چکار می توان کرد؟

شاید اگر ما در شرایطی قرار بگیریم که افرادی را که از فیلترها گذشته اند، بدون تعصب و وابستگی عشیره ای انتخاب کنیم بهترین روش باشد.

کردپرس: به نظر شما گذر از قبیله گرایی می تواند یک موفقیت محسوب شود؟ چه چیزی می تواند جایگزین قبیله گرایی شود؟

آنچه مسلم است این می باشد که طایفه و قبیله در استان وجود دارد و ما نمی توانیم آن را نبینیم. هر کسی که می خواهد خودش را در معرض رأی مردم قرار دهد بایستی قبل از بقیه مردم، اقوام و فامیل خودش را سازمان دهد تا با آراء آنها بتواند یک پایه اصلی برای رقابت ایجاد کند و پس از آن به سمت احزاب و سازمانهای مردم نهاد و تشکلها و غیره برود. این، واقعیتی است که وجود دارد و ما نمی توانیم بگوییم که حتما باید از این مرحله گذر کنیم. ولی اگر شرایطی پیش بیاید که ما بتوانیم در شرایط و مرحله ای قرار بگیریم که همگان بپذیریم که افراد تنها به یک طایفه و قبیله خاص تعلق ندارند بلکه به کل استان ایلام و به کل کشور ایران تعلق دارند، انتخابها خیلی خیلی بهتر خواهد شد. تنها در این صورت نماینده ای که به مجلس می رود می تواند وظایف نمایندگی خود را که همان قانونگزاری و نظارت است، به درستی انجام دهد. دیگر وقتش برای انجام خواسته های اغلب هواداران طایفه ایش تلف نمی شود.

کردپرس: سخن آخر...

امیدوارم در انتخابات دوم اسفندماه مجلس شورای اسلامی، در پرتو همدلی و همزبانی، شاهد یک انتخابات شکوهمند و حداکثری باشیم و سعی کنیم بهترینها را به مجلس بفرستیم. در تمام این 10 دوره مجلس، اگر چه همه نمایندگان زحمت کشیده و تلاشهایی داشته اند، امیدوارم بتوانیم نماینده های دور آینده استان ایلام را با این نگاه که بهترینها را انتخاب کنیم و مقداری از تعصبات خود را کاهش داده و مقداری از نگرشهای قومی قبیله ای خود را "تعدیل" نماییم، انتخاب کنیم و انتظارمان از منتخبان مردم تنها و تنها، توسعه استان، توسعه استان و توسعه استان باشد.

گفتگو و تنظیم: یاسر بابایی