به گزارش خبرنگار کردپرس، رسانه های کشور در فصل های انتخاباتی عملکردهای مختلفی دارند برخی از آنها به بنگاه های تبلیغاتی کاندیداها تبدیل می شود و برخی دیگر هم تنها حول و حوش زمان تبلیغات همانند قارچ سبز می شوند و عمرشان کوتاه مدت است.

اما رسالت رسانه ها در این ایام که از دید تیز ناظران و منتقدان به دور نیست باید آمیخته با اصول حرفه ایی روزنامه نگاری باشد به نحوی که بتواند در نقش یک اطلاع رسان، ضمن آگاهی بخشی به مردم به وظیفه خطیر خود که همانا بررسی و نقد زوایای مختلف فصول انتخاباتی است هم بپردازد.

خبرنگار کردپرس، در برهه حساس کنونی و با نزدیک شدن به فصل تبلیغات انتخاباتی، در گفت و گو با دو روزنامه نگار، «منوچهر صمدی» و «مصطفی احمدزاده» به بررسی عملکرد و نحوه کارکرد رسانه ها در این ایام می پردازد.

شیوه سنتی تبلیغات کاندیداهای انتخاباتی در کشور غالب است/ فضای مجازی عامل تحول فضای انتخاباتی

«منوچهر صمدی» روزنامه نگار و مدیر خبرگزاری ایرنای مهاباد می گوید: با توجه به اینکه به انتخابات مجلس شورای اسلامی نزدیک ‌تر می‌شویم رسانه‌ها هم بخشی از تبلیغات انتخاباتی داوطلبان را می‌توانند بر عهده داشته باشند و در واقع رسانه‌ها به عنوان فراگیرترین و موثرترین نهاد اجتماعی، جایگاه ویژه‌ای در انتخابات دارند و می توانند در سطح گسترده و با قدرت زیاد افکار عمومی و فضای جامعه را در بازه تبلیغات انتخاباتی با فعالیت خود تحت تاثیر قرار دهند.

او ادامه می‌دهد: تبلیغات انتخاباتی عمدتا به شیوه رسانه‌ای و غیر رسانه ایی انجام می گیرد که اگر بخواهیم در مورد شیوه رسانه‌ای بحث کنیم باید بگوییم که در حال حاضر تبلیغات کاندیداهای انتخاباتی در کشور ما عمدتاً به صورت سنتی انجام می گیرد و در واقع شیوه های حرفه ای تبلیغات انتخاباتی کاندیداها که به صورت کمپین یا مجموعه های تبلیغاتی در سایر کشورها انجام می گیرد ، در کشور ما وجود ندارد.

صمدی با اشاره به ضعف فضای رسانه‌ای کشور جهت تبلیغات کاندیداها، اضافه می کند: با توجه به اینکه دسترسی به رسانه های فراگیر در کشور ما محدود است و به شکل قابل قبولی در اختیار کاندیداها قرار نمی‌گیرد بنابراین تنها یک رسانه می‌تواند محل تبلیغات انتخاباتی داوطلبین باشد که آن هم رسانه ملی است و اگر بخواهد برای تبلیغات کاندیداها صورت دهد، سهم مساوی برای هر کاندید قائل می‌شود.

اما در سایر کشورها برنامه‌های تبلیغاتی از رسانه‌ها و تلویزیون‌های خصوصی که در کشور ما موجود نیست استفاده می شود. وجود رادیو و تلویزیون‌های خصوصی این فضای رقابتی را در میان کاندیداها ایجاد می‌کند و کاندیداها می‌توانند از این رسانه های دیداری و شنیداری استفاده کنند ولی با توجه به این که تلویزیون در کشور ما رسانه ای پر بیننده است و رسانه‌های خصوصی وجود ندارند فضای مجازی در این موقعیت نقش پررنگی پیدا می‌کند و این نقش را با جلب مشارکت مردمی ایفا می‌کند.

روزنامه نگار مهابادی می گوید: باید توجه داشته باشیم که امروزه رسانه های ما تنها در رادیو تلویزیون و یا مطبوعات خلاصه نمی شوند بلکه در فضای مجازی نیز به عنوان نسل جدیدی از رسانه های اجتماعی در حال فعالیت هستند و در قرن ۲۱ و در سال‌های اخیر افکار عمومی را به شیوه ای جالب و جدید تحت تاثیر خود قرار داده اند، البته علاوه بر آثار مخرب این فضا در کشور ما، در برخی موارد کمک‌های موثری هم انجام داده اند.

صمدی با بیان اینکه فضای مجازی بسیار مورد اقبال کاندیداهای انتخابات برای تبلیغات واقع شده اند، تاکید می کند: فضای مجازی به دلایلی همچون سهولت راه اندازی کردن، کاهش هزینه ها و فراگیر بودن شبکه های اجتماعی از مهمترین دلایل اقبال کاندیداها نسبت به استفاده از مطبوعات و صدا و سیما هستند که این دو برای تبلیغات به هزینه‌های هنگفتی نیاز دارند اما فضای مجازی این مزیت را نسبت به رسانه های دیگر دارد و به راحتی یک کاندیدا می‌تواند با ایجاد یک سایت و وبلاگ و یا یک صفحه مجازی به خصوص در اینستاگرام و تلگرام به راحتی افکار، نظرات، عقاید و تبلیغات خودش را منتشر کند.

نبود قانون جامع نظارت بر تبلیغات انتخاباتی در فضای مجازی

او به نبود قانون روشن و جامعی برای کنترل این صفحات مجازی در کشور اشاره می کند و می گوید: تا کنون نهادهای نظارتی نتوانسته اند راهی برای کنترل کامل تبلیغات انتخابات در این فضاهای مجازی پیدا کنند بنابراین کاندیداها با ورود به این فضاها قبل از زمان قانونی شروع تبلیغات انتخاباتی، کانال هایی را در فضای مجازی ایجاد کرده و از این مسیر تبلیغات خود را شروع کرده‌اند.

در این فضا دیده می شود که برخی از کاندیداها به راحتی با شروع تبلیغات منفی، انواع و اقسام انگ ها را به رقبای انتخاباتی خود وارد کنند و به جلب نظر مخاطبین اقدام می کند.

صمدی تصریح می کند: کاندیداهای احتمالی در نبود قانون روشن و جامع برای نظارت بر فضای مجازی و رسانه های محلی از این خلاء موجود استفاده کرده و انواع دیدگاه های خود را که می‌تواند جنبه تبلیغاتی هم داشته باشد منتشر می‌کند و حتی ممکن است از این فضاها به صورت غیرمستقیم برای نشر و عقاید و حتی تبلیغ خود استفاده می‌کنند. اما چیزی که در این میان مهم است، عدم توجه به اخلاق رسانه‌ای است. موضوعی که در رسانه هایی که ریشه دار هستند در این بازه انتخابات کاملاً رعایت می‌شود و هیچ عنوان تبلیغات کاندیداها را قبل از فرا رسیدن زمان انتخابات منتشر تشر نمی‌کند، حتی بعضی از خبرگزاری‌ها هیچ‌گونه سخنرانی و یا موضوعی مطلب و یا تصاویری را از کاندیداهای احتمالی منتشر نمی‌کنند

او ادامه می دهد: اما متاسفانه همه رسانه‌ها و کانال‌های خبری بر این اصل متعهد نیستند و چون در واقع نظارتی هم وجود ندارد پس به نامزدهای انتخاباتی راحتی در این فضای رسانه‌ای جولان می‌دهند و نظرات خود را به مخاطبین تحمیل می‌کنند.

یکی از پر رنگ ترین این تخلفات انتخاباتی که در همه دوره‌ها وجود داشته مسئله تخریب رقبا است، که در فضای مجازی به خاطر شرایط خاص موجود در آن بسیار راحت تر و به فراوانی انجام می‌گیرد.

عملکرد متفاوت رسانه ها و مطبوعات قبل و بعد انتخابات در کشور

روزنامه‌نگار مهابادی با اشاره به عملکرد رسانه ها در قبل و بعد از انتخابات می گوید: متاسفانه بعد از انتخابات عملکرد رسانه‌ها در این حوزه افول می کند و تب و تابی که اکنون در رسانه‌ها در خصوص حضور و فعالیت کاندیداها شکل گرفته است را بعد ازانتخابات در فضای رسانه ایی کشور نمی بینیم.

قطعا باید این تب و تاب بعد از انتخابات هم وجود داشته باشد و وقتی یک کاندیدا شعار تبلیغاتی و یا برنامه تبلیغاتی خود را در فضای مجازی را به هر صورتی تبلیغ می‌کند بعد از راهیابی به مجلس این رسانه‌ها هستند که باید این برنامه‌ها را بررسی کنند و نسبت به پیگیری این برنامه ها فعالانه عمل نمایند، اما متاسفانه هیچکدام از رسانه‌ها این مسئله را وظیفه خود نمی‌دانند و در این حوزه ضعیف عمل می‌کنند.

صمدی با بیان اینکه برخی از رسانه ها در فصل انتخابات یک بنگاه تبلیغاتی بیش نیستند، تاکید می کند: در واقع یکی از خلاء های مهم بخش رسانه‌ای کشور در این حوزه قرار دارد و این مسئله نشان می‌دهد بسیاری از رسانه‌ها تنها یک بنگاه تبلیغاتی در برهه‌ای از زمان هستند و حتی مشاهده می‌کنیم که بسیاری از رسانه‌ها فعالیت چندانی در باقی ایام سال ندارند و تنها در زمان انتخابات فعال می‌شوند و این امر را به جرأت می‌توان در میان مطبوعات نیز دید.

متاسفانه مطبوعات به دلیل برخی ملاحظات جناحی که دارند در این ایام حملات وضد حملات جناحی را در حمایت از کاندیدای مورد نظر خود انجام می دهند و دیده شده که برخی از آنها تنها در زمان تبلیغات فعال می‌شوند اما بعد از انتخابات متاسفانه از این تب و تاب می افتند.

او اضافه می کند: در واقع می‌توان گفت که زمان فعالیت برخی از رسانه‌ها، مطبوعات، فضاهای مجازی و رسانه‌های محلی تنها محدود به سه چهار ماهی است که انتخابات در حال پیگیری است و بعد از شکل گیری انتخابات دیگر اثری از این رسانه‌ها و مطبوعات نمی‌توان دید این مسئله به اخلاق رسانه‌ای بر می‌گردد در کشور ما بسیار ضعیف است و متاسفانه اصلا رعایت نمی‌شود.

مدیر خبرگزاری ایرنا در مهاباد تاکید می کند: با نزدیک شدن به فصل قانونی تبلیغات این تب و تاب روز به روز در استان در حال افزایش است و داوطلبین هم با برگزاری جلسات خانوادگی در منازل و یا محافل عمومی، سعی می کنند تبلیغات خود را مطرح کنند.

او با اشاره به تنوع قومی موجود در استان می گوید: قبل از انتخابات تب و تاب خاصی در خصوص انتخابات و تبلیغات آن وجود دارد و مسئولان کشوری هم بر اساس همین تب و تاب با استفاده از رسانه ها سعی می کنند که تنور تبلیغات را داغ تر کنند و با توجه به اینکه استان آذربایجان غربی یک استان چند قومی است و اقلیت‌های مختلف دینی و مذهبی، قومی یک استان رنگین کمانی را شکل داده اند، این مسئله می تواند به عنوان نقطه قوتی برای حضور پررنگ هر کدام از آنها در انتخابات باشند و امیدواریم با توجه به این که شمار زیادی از داوطلبین تایید صلاحیت شدند، یک انتخابات پر شور در استان آذربایجان غربی شاهد باشیم.

ضرورت روزنامه نگاری تحقیقی در برابر کارزارهای تبلیغاتی آمیخته با فریب و دستکاری اذهان

«مصطفی احمدزاده»، روزنامه نگار، نیز کارکرد یک رسانه حرفه ای در ایام تبلیغات انتخاباتی را پایبندی به مشی حرفه ای و اخلاق رسانه ای می داند و می گوید: در ایام انتخابات نیز همانند هر برهه دیگری رسانه ها باید اصل مسئولیت اجتماعی و پایبندی مطلق به اصول کار حرفه ای از جمله دقت، صحت، بی طرفی، انصاف و توازن را سرلوحه قرار دهند.

او تاکید می کند: طبیعتا رسانه ها نباید هرگز، ولو در شرایط دشوار خودگردانی مالی رسانه ها، شخصیت حرفه ای خود را وجه المصالحه درآمدزایی قرار دهند و بولتن های تبلیغاتی یا تریبونی برای "رپرتاژآگهی" تبدیل شوند. رسانه های اصیل همواره باید به یاد داشته باشند که "رکن چهارم دموکراسی" هستند و شان خود را حفظ نمایند‌. در کنار پاسداشت اصول پیشگفته، رسانه ها باید با در پیش گرفتن قسمی روزنامه نگاری تحقیقی جامعه-محور از مردم در برابر کارزارهای بعضا آمیخته با فریب و دستکاری اذهان دفاع کنند.

این پژوهشگر ارتباطات اجتماعی با اشاره به اینکه با ظهور "شبکه های اجتماعی"، دوران سلطه و هیمنه بلامنازع "رسانه های جمعی"، حتی در اندک ممالکی که پخش رادیو-تلویزیونی در انحصار دولت است، مدتهاست به پایان رسیده است، بیان می کند: گسترش روزافزون ضریب نفوذ اینترنت در جوامع مختلف شرایطی را پدید آورده است که حتی شهروندان عادی قادر به تولید و توزیع محتواهای رسانه ای در گستره ای به وسعت شبکه جهانی اینترنت یا همان دهکده جهانی هستند‌.

او می افزاید: به رغم قدرت چشمگیر "رسانه های جمعی" کلاسیک، اکنون ابتکار عمل میدان ارتباطی- رسانه ای در سراسر جهان در دست کاربران شبکه هایی چون تویتر، فیسبوک، تلگرام و نظایر آن است. بر این اساس ساختار تبلیغات و تبلیغات انتخاباتی در نتیجه انقلاب دیجیتال کاملا دستخوش تحولات ساختاری شده است، به نحوی که همگان مشروط به آشنایی مقدماتی با فضاهای مجازی قادر به عرضه و معرفی گسترده برنامه ها و رویکردهای خود هستند.

همچنین در قیاس با رسانه های حرفه ای مستقر، فضای شبکه های اجتماعی به دلیل محوریت شهروند-خبرنگاران آماتور استعداد بیشتری برای رواج شایعات و انواع مختلف فیک-نیوزها دارد که البته این مساله با آموزش و ترویج سواد رسانه ای قابل رفع و رجوع است.

رسانه ها؛ خادمان حقیقت مسئولیت اجتماعی

احمدزاده کارکرد و وظیفه رسانه ها را در نبود احزاب در فصول انتخاباتی حساس تر می داند و می گوید: رسانه های محلی عمدتا با مشارکت داوطلبانه پیش می روند، و در کنار آن برای تامین حداقل های ضروری متکی به درآمد از محل تبلیغات هستند. و طبیعی هم هست که گوشه چشمی به افزایش درآمد خود از طریق تبلیغات مربوط به رویداد نادری چون انتخابات داشته باشند. منتهی رسانه ها در هر سطحی و در هر شرایطی باید به شان وجودی خود و اصول حرفه ای که داعیه دارش هستند پایبند باقی بمانند.

رسانه ها باید به عنوان رکن چهارم دموکراسی، آن هم در بستری که به دلیل غیاب تحزب ریشه دار عمیقا نیازمند کنش روشنگرانه است، بیش از پیش در خدمت حقیقت و خیر جمعی باشند. از طرف دیگر اگرچه برای فهم عملکرد رسانه ها در جهان امروز اتخاذ قسمی رهیافت اقتصاد سیاسی ضرورت دارد، منتها نباید فراموش کرد که ایده رسانه و مطبوعات واجد پیوندی درونی و ذاتی با حقیقت و آزادی است. لذا فعالین رسانه باید همواره به یاد داشته باشند که به عنوان خادمان حقیقت مسئولیت اجتماعی حساسی در راستای تسهیل سروری خرد و تحقق بهروزی جمعی بر گرده آنها نهاده شده است.

این روزنامه نگار معتقد است؛ قوانین و دستورالعمل های کلی مربوط به انتخابات، تکلیف تبلیغات به طور کلی و تبلیغات به طور خاص روشن کرده است و وجود سایر قوانین نظارتی تکمیلی بر فضاهای تبلیغات مجازی را چندان ضروری نمی داند و بیان می کند: یحتمل هیات های نظارت بر انتخابات پیگیر این مسائل هستند و تحرکات کاندیداها را چه در فضای واقعی و چه در فضای مجازی به احتمال زیاد به شیوه ای نظام مند رصد می کنند.

از وجود قانونی مستقل در خصوص نحوه فعالیت انتخاباتی کانال های مجازی اطلاعی ندارم و تصور نمی کنم چنین قانونی وجود یا ضرورت داشته باشد. به نظر می رسد که همان قوانین و دستورالعمل های کلی مربوط به انتخابات تکلیف تبلیغات به طور کلی و تبلیغات به طور خاص روشن کرده باشد. تبلیغات مجازی هم مشمول احکام کلی ناظر بر مقوله تبلیغات است که کیفیت و کمیت این مقوله را مشخص ساخته است.

وظیفه رسانه ها؛ تحلیل، تبیین و تفسیر رویدادهای انتخاباتی

احمدزاده هم در خصوص پاسخگویی رسانه های در حوزه انتخابات و فضاهای تبلیغاتی می گوید: پاسخگویی در معنای احساس مسئولیت در مقابل عملکرد خویش که برآمده از حس احترام به مخاطبین است از زمره اصول اساسی کار رسانه ای است. از رسانه ها انتظار می رود با فراروی صرف از انعکاس رویدادهای انتخاباتی دست به کار تدارک محتوای تحلیلی، تبیینی و تفسیری شوند. در واقع رسانه ها می توانند و می باید با ترسیم مختصات بستر فعلی، تحلیل ظرفیت های کاندیداها و بررسی انتقادی برنامه ها تصویری همه جانبه را در اختیار مخاطبان خود قرار دهند. در این راستا پاسداشت اصولی چون تکثر، دیالوگ و چندصدایی می تواند یاریگر رسانه ها باشد تا با حذر از مهندسی افکار مصالح مورد نیاز مخاطب فعال خود را فراهم آورند.

او اضافه با اشاره به عدم بردباری برخی مسئولین در خصوص انتقادات رسانه ایی بیان می کند: اما طبیعتا رسانه ها باید نقش حافظه فعال جامعه را ایفا کنند و با رصد عملکرد منتخبین مردم میزان تناسب این عملکرد را با برنامه های اعلامی و شعارهای انتخاباتی بسنجند. نکته مهم آنکه این وظیفه، وظیفه ای خطیر بوده که صد البته چندان خوشایند مسئولین نیست. چندی پیش یکی از پایگاه های خبری در مهاباد اقدام به یادآوری وعده های انتخاباتی اعضای محترم شورای شهر مهاباد نمود که اگرچه مورد استقبال قاطبه کاربران قرارگرفت، عمدتا تعبیر به تخاصم، تشویش اذهان و نظایر آن شد.

گروه تلگرامی "ده نگی هاوشاری" هم در مهاباد دقیقا در حال انجام چنین رسالتی بود: رصد عملکرد منتخبین شورایی مردم مهاباد؛ که البته این گروه نیز به واسطه همان اتهامات نخنمایی چون "تشویش اذهان" و ... با دردسرها و شکایات فرساینده زیادی روبرو شد و در نهایت نیز فعالیت آن با محدودیت روبرو شد. این موارد تجارب ارزشمندی هستند که نشان می دهند اتفاقا مسئولیت اصلی از فردای انتخابات شروع می شود و باید رصد نمود و عملکردها را سنجید، حتی اگر مقبول منتخبین نیفتد و هزینه هم در پی داشته باشد!

گفت و گو از تانیا شعفی