به گزارش خبرنگار کردپرس، آلبوم عکس های خانوادگی بسیاری ها، هنوز از تصاویر جشن و سرور و آب تنی در کنار دریاچه فیروزه ایی ارومیه، پر است؛ تصاویری که نشان می دهد روزی، روزگاری، دریاچه ارومیه آب داشت، موج داشت و کشتی تفریحی در آن غوطه می خورد و دل مردم قنج می رفت از خوشی صدای آب و شوره های نمکی که به پاهایشان می چسپید.
زمانی هم که خبر احیای دریاچه با بوق و کرونا از اخبار پخش شد، خیلی ها راه افتادند تا پر آب شدن دوباره دریاچه را ببینند و رنگی دوباره به قاب خاطراتشان بزنند اما به غیر از قسمت شمالی دریاچه که پر آب شده بود، جنوب آن هنوز هم شوره زار است و هر روز هم حجم آب باقی مانده دارد، ته می کشد!
اکنون همه این ها به آلبوم خاطرات پیوسته اند و دیگر خبری از شکوه نگین فیروزه ایی سابق نیست. دیگر ستاد احیای دریاچه ارومیه ایی هم وجود ندارد.
جشن احیای نگین فیروزه ایی شمال غرب ایران چه شد؟
ستادی که توسط دولت حسن روحانی، در ابتدا با عنوان "کارگروه نجات دریاچه ارومیه " تشکیل شده بود و در سال ۱۳۹۲ به "ستاد احیای دریاچه ارومیه" تغییر نام یافت و قصد داشت با هدف‌گذاری و برنامه‌های ٨ ساله مصوب، 19 پروژه بزرگ در راستای احیای دریاچه را اجرا کند، اما دقیقا ٨ سال بعد و در مرداد ١٤٠٠ به نام "مرکز ملی پایش و آینده پژوهی دریاچه ارومیه" دوباره تغییر نام داد و اینبار قرار است وظیفه راهبری احیا و حفظ دریاچه ارومیه را در حوزه آبریز سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان بر عهده داشته باشد. در حالیکه دریاچه آب رفته و وضعیت این روزهایش مطلوب نیست.
بعد از افتتاح این مرکز دیگر آمار روزانه وضعیت دریاچه و تراز آن منتشر نشده و آخرین آمار به ١٨ شهریور برمی گردد که توسط شرکت آب منطقه ایی استان منتشر شد و بر اساس این اعلام، تراز دریاچه ارومیه ۱۲۷۰.۶۶ متر عنوان شده و نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش ۶۲ سانتی متری را نشان می‌دهد.
وسعت دریاچه ارومیه نیز ۱۹۹۲ کیلومتر مربع اعلام شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ١٥٤٦ کیلومتر مربع کاهش یافته است. همچنین حجم آب موجود در دریاچه ارومیه ۲میلیارد و ۷۶۰ میلیون مترمکعب بوده که درمقایسه با مدت مشابه سال قبل کاهش ۲ میلیارد و ۲۰ میلیون مترمکعبی را داشته است.
بر اساس اعلام رسمی؛ تا کنون ١٥هزار میلیارد تومان برای اجرای پروژه های احیای دریاچه ارومیه هزینه شده، اما هر روز حجم و وسعت دریاچه ارومیه بیشتر آب می رود و مشخص نیست این پول ها کجا صرف شده که اکنون جشن احیای نگین فیروزه ایی شمال غرب کشور به خاطره پیوسته است؟!
١٥ هزار میلیارد تومان هزینه و طی تنها یک سوم راه برای احیای کامل دریاچه
برخی از نمایندگان مجلس در آذربایجان غربی هم معتقدند: «دریاچه ارومیه به کمک نزولات جوی، جانی دوباره به خود دیده است نه برنامه های ستاد احیا».
در سال ٩٩ بیش از یک میلیارد و ۴۲۵ میلیون مترمکعب آب به عنوان حق‌آبه به دریاچه سرازیر شده است، امسال هم قرار بود ۶۴۰ میلیون متر مکعب آب از سدهای حوزه آبریز به سمت دریاچه ارومیه رها سازی شود اما تنها ٢٥٠ میلیون متر مکعب در فصل بهار رهاسازی شد.
خشکسالی، کاهش ذخایر آب سدها و ذخایر برفی، سبب شد رهاسازی آب سدها تنها با هدف تامین آب شرب و کشاورزی باشد و دیگر حق آبه ایی به دریاچه ارومیه نرسید و این مورد سبب کاهش چشمگیر حجم و وسعت دریاچه ارومیه شد و این ادعا را که دریاچه تنها با نزولات جوی و آب های رهاسازی شده، جانی گرفته است، تقویت کرد.
در همه این سال ها که ستاد احیای دریاچه ارومیه شکل گرفته است، علیرغم میلیاردها تومان بودجه مصوب، کمک های میلیون دلاری از ژاپن و ... هنوز هم وضعیت دریاچه تثبیت نشده و در بخش جنوبی تنها شوره زار است که دیده می شود!
کارشناسان امر معتقدند؛ با نگاهی به وب‌سایت طرح می‌توان دریافت که حاصل این تلاش بین‌المللی برای دریاچه ارومیه تنها چندین مورد گزارش درباره پایش و بررسی اثربخشی تکنیک‌های به‌زراعی و به‌نژادی برای کاهش برداشت آب با مشارکت جوامع محلی است و مشخص نیست این طرح بین‌المللی چه میزان در بهبود تالاب‌ها و از جمله دریاچه ارومیه مؤثر بوده است، چرا که علاوه بر آب رفتن دریاچه ارومیه، تالاب های اقماری دریاچه هم در نبود حق آبه در دو، سه سال اخیر خشک شدند.
با این حال، دست‌اندرکاران ستاد همچنان بر موفقیت پروژه های خود تاکید دارند. پروژه هایی که تا کنون میزان اثر بخشی آنها مشخص نشده است، و گفته می شود در کنار این حجم گزاف هزینه ها تا پایان سال ٩٩ تنها یک سوم راه برای احیای کامل دریاچه را طی کرده اند!!
چرا دریاچه ارومیه خشک شد؟ هزینه ها کجا صرف شد؟
در این سال ها از عوامل متعددی در تاثیر خشکسالی دریاچه ارومیه صحبت به میان آمده است اما به تازگی مدیر شرکت آب منطقه ایی آذربایجان غربی با اشاره به تاثیر ٧ درصدی سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه بر خشکی دریاچه می گوید: «اگر سدها موجب خشکی دریاچه ارومیه بودند در دهه های هفتاد و هشتاد شاهد پیشروی دریاچه ارومیه نبودیم . لذا تغییر رژیم بارش ها که باعث کاهش مدت بارش و زمان بارش ها شده است، تغییر کاربری زمینهای دیم به آبی، تغییر الگوی کشت از محصولات کم آب بر به پر آب بر و پل میانگذر دریاچه ارومیه که باعث برهم خوردن اکوسیستم و گردش آب دریاچه ارومیه شده، از دلایل اصلی خشکی دریاچه ارومیه هستند».
هزینه های گزاف اما در تغییر و بهسازی عوامل دخیل در خشکسالی چندان موثر نبوده اند. قرار بود، الگوی کشت محصولات پر آب بر تغییر پیدا کند، سیستم آبیاری نوین در اراضی کشاورزی استان برقرار شود. اما تغییرات آنچنان که باید صورت نگرفت و متاسفانه از ۴۰۰ هزار هکتار از زمینهای کشاورزی آبی استان تنها ۶۰ هزار هکتار به تجهیزات نوین آبیاری مجهز شدند و با وجود تامین مالی ۸۵ درصدی متقاضیان استفاده از این تجهیزات توسط دولت، جهاد کشاورزی نتوانست در تغییر الگوی کشت و استفاده از این تجهیزات توسط کشاورزان موفق عمل کند.
معاون عمرانی استاندار آذربایجان غربی هم تیر ماه امسال با انتقاد از برخی اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: «ستاد احیا تغییر الگوی کشت را در برنامه داشت که این امر چندان محقق نشد و امروز شاهد عدم توازن آب مصرفی و الگوی کشت هستیم».
پل میانگذر دریاچه ارومیه هم داستانش جدا است و این شاهکار از لحاظ زیست محیطی بارها مورد انتقاد قرار گرفت، به نحوی که عضو انجمن هیدرولیک ایران در خصوص آن گفته بود: «دانش موجود بشری از ۴۰ سال پیش هم نمی‌پذیرفت که در وسط یک دریاچه، جاده ساخته شود!».
خشک شدن تدریجی و احیای سریع؛ عواقب محیط زیستی در پی دارد
به هر روی، نامدیریتی ها، ندانم کاری ها دریاچه ارومیه را به این روز انداخت و اکنون قصد دارند دریاچه ایی را که طی سال ها خشک شده است به سرعت دوران کاری دولت ها احیا کنند، بی خبر از آن که این تغییر وضعیت سریع در محیط زیست عواقب جبران ناپذیر دیگری همچون احتمال فعال شدن گسل های منطقه را در پی دارد.
دقت کنید؛ در راستای احیای دریاچه ارومیه از سال آبی ٩٤-٩٣ تا پاییز سال ٩٩ بیش از ٦میلیارد و ١٥میلیون مترمکعب از سدهای اقماری به سمت این دریاچه رها سازی شده است.
تیر آخر هم انتقال ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه و ١٧٢ میلیون متر مکعب از خطوط انتقال پساب است که از مدول دوّم تصفیه‌خانه فاضلاب شهر تبریز(ظرفیت سالانه ١٢١ میلیون متر مکعب) و خط انتقال پساب مدول سوّم تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه(ظرفیت سالانه ٥١ میلیون متر مکعب) قرار است به دریاچه راه یابد. این میزان در مجموع به ٧٧٢ میلیون متر مکعب در سال خواهد رسید.
از سال آبی ٩٤-٩٣ تا پاییز سال ٩٩، بیش از ٦ میلیارد مترمکعب از سدهای اقماری به سمت دریاچه رها سازی شده، با تکمیل تونل انتقال آب زاب و خطوط انتقال تصفیه خانه های ارومیه و تبریز هم پس از ١٠ سال چیزی حدود ٧ میلیارد متر مکعب (بدون محاسبه تبخیر و پرت آبی) به دریاچه می رسد. در حالی که دریاچه سالانه نیازمند ٣ هزار و ۴۲۶ میلیون مترمکعب آب برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه است!
انتقال این حجم عظیم آب، به دریاچه ایی که مرور خشک شده آرام آرام عواقبش را نشان می دهد و زلزله های نزدیک به دریاچه ارومیه این احتمال را تقویت می کند که تحت تاثیر تخلیه و خشک شدن دریاچه ارومیه و تغییرات بعدی آن رخ داده باشند.
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو هیئت مدیره انجمن ژئوفیزیک ایران به کردپرس می گوید: «باید توجه داشت که ۲۰ میلیارد متر مکعب آب دریاچه ارومیه طی ٢٥ سال گذشته از دست رفته و در طی چهار یا پنج سال گذشته نیز سعی شده تا ۳ میلیارد آب دوباره به این دریاچه بازگردانده شود، این تغییرات محیطی به لحاظ فیزیکی ممکن است، منجر به تغییرات استرس در آن ناحیه و اثر سوء گسلها شود».
او با اشاره به زلزله تیر ماه سال جاری در نقده اضافه می کند: «خشک شدن دریاچه ارومیه بر لرزه خیزی گسل های اطراف دریاچه موثر است و این مسئله همچنان می تواند ادامه داشته باشد، کما اینکه زلزله حوالی شهرستان نقده هم به دلیل نزدیک بودن به دریاچه احتمال دارد که از این مورد تاثیر پذیرفته باشد. ولی علت دقیق زلزله واینکه دقیقاً این زلزله چقدر از خشک سالی دریاچه تاثیر پذیرفته است را باید با اعداد و ارقام بررسی کرد و نمی‌توان بدون بررسی تغییرات استرس و میزان آن بر روی لرزه خیزی گسل ها در خصوص آن بحث کرد».
تاراج ثروت ملیِ آب زیرزمینی و بند آمدن نفسِ نگین فیروه ایی ایران
در ادامه استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به سایر عوامل خشکی دریاچه ادامه می دهد: «آب های زیرزمینی که در این سال‌ها حذف شدند، تجدید پذیر نیستند و نقش عامل انسانی در خشکسالی دریاچه ارومیه هم بسیار پررنگ بوده است. حفر چاه های عمیق، احداث ۲۷ سد در منطقه و ... سبب خشک شدن دریاچه ارومیه شده در این مدت تغییرات اقلیمی نیز مانند گرم تر شدن هوا و کمبود بارندگی نیز در خشکسالی دریاچه ارومیه موثر بوده است اما به هرحال عامل انسانی در این خشکسالی موثر تر است».
عضو هیئت مدیره انجمن ژئوفیزیک ایران با تاکید بر اینکه تغییر الگوی کشت یکی از ضرورت های این منطقه است، می گوید: «تغییر نوع کشت در منطقه باید انجام شود و منطقه از تولید محصولات پر آب بر به کم آب بر حرکت کند. زیرا سوء استفاده وسیع از آب های سطحی و زیرزمینی آسیب جدی به منطقه وارد کرده هر چند تا حدودی در سالهای اخیر با آن مقابله شده است اما کافی نیست و تا زمانی که مشارکت مردم در این زمینه وجود نداشته باشد عملاً این خطرات متوقف نخواهد شد و تاراج ثروت ملی که مهمترین آن آب زیرزمینی است، ادامه خواهد داشت».
به گزارش کردپرس، دریاچه ایی که زمانی نگین فیروزه ایی شمال غرب ایران بود، اکنون شوره زاری است که گاه و بی گاه با ورود حجمی از آب نفسی تازه می کند اما در هرم گرما دوباره نفسش بند می آید و به سرفه می افتد، از درد نامدیریتی ها/.
گزارش/ تانیا شعفی
در کردپرس بیشتر بخوانید؛
15 هزار میلیارد تومان خرج شد، اما دریاچه ارومیه آب رفت!
نحوه هزینه کرد بودجه‌های میلیاردی در ستاد احیای دریاچه ارومیه پیگیری شود
طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه کلید خورد
نظر شما