وقتی اخیراً از حلبچه، کردستان عراق بازدید کردم، خیابان‌های خالی را دیدم که زمانی مملو از جوانان بود. با این حال، این خیابان‌های خالی ذهن سیاستمداران را -از واشنگتن تا مینسک- مشغول کرده است، زیرا اخیراً بیش از 4000 پناهجو از مرز بلاروس عبور کرده و وارد اتحادیه اروپا شده‌اند.

دیگر بحث فوتبال یا مدرسه در میان جوانان کرد عراقی مطرح نیست؛ اکنون بگومگوهای جوانان تقریباً منحصرا بر رفتن به اروپا متمرکز شده است. در 8 نوامبر، بیش از 50 جوان از شر حاجی آباد، شهری با جمعیت کمتر از 15000 نفر خارج شدند. مهاجرت انبوه یکی از ویژگی های بارز عراق امروز آنهم در زمان وجود ثبات نسبی است.

وقتی به یک جوان هفده ساله از حلبچه- شهری که در سال 1988 بمباران شیمیایی شده بود- هشدار دادم که راه پیش رو پر از خطر است، او پاسخ داد: «حتی اگر بدانم در راه خواهم مرد، میر روم زیرا نمی‌خواهم اینجا بمیرم». خروج دسته جمعی جوانان از این شهر انسان را به یاد زمانی می اندازد که این شهر سه دهه پیش با خاک یکسان شد. حلبچه یکی از معدود شهرهای در حال مرگ است که جمعیت آن به دلیل مهاجرت کاهش یافته است.

مهاجران کرد زمانی مورد توجه جهان قرار گرفتند که هزاران پناهجو شروع به عبور از مرز بلاروس به لهستان کردند و جرقه بروز بحران جدیدی در مرز شرقی اتحادیه اروپا زده شد. مقامات لهستانی با استقرار 15000 سرباز در مرز بلاروس واکنش نشان دادند. ماتئوش موراویسکی، نخست وزیر لهستان، در فیسبوک نوشت: «مرز جمهوری لهستان فقط یک خط روی نقشه نیست؛ این مرز مقدس است زیرا خون نسل ها از لهستانی ها برای محافظت از آن ریخته شد.» به نظر می رسد که مهاجران عراقی در حال شعله ور کردن مجدد رقابت های تاریخی در اروپا هستند.

ایالات متحده و اتحادیه اروپا بلاروس را متهم کرده اند که این کشور مهاجران کرد را مسلح کرده است. بلاروس از ژوئن 2021، شرایط ویزا را برای شهروندان عراقی تسهیل کرده است و روند دشوار رفتن هزاران مهاجری که به این کشور پرواز کردند و در مناطق جنگلی بدون غذا و سرپناه زندگی می کردند، ساده تر کرد. مینسک(پایتخت بلاروس) از طریق ایجاد بحران مصنوعی پناهجویان، هم توجه جهان را از امور داخلی خود منحرف کرده و هم تحریم های اعمال شده بروکسل علیه خود را تلافی کرده است. بار دیگر، کردها در رقابت ژئوپلیتیکی روسیه با ایالات متحده به مهره تبدیل شدند.

مهاجران به این علت که جانشان در خطر است، از عراق فرار نمی کنند بلکه این فرار به دلیل شرایط بد اقتصادی است. اقلیم کردستان عراق از سال 2013 تا 2017، با دولت اسلامی (داعش) 1000 کیلومتر مرز مشترک داشت، هرچند این گروه تروریستی بمب‌گذاران انتحاری خود را بر پایتخت‌های خارجی در سراسر اروپا و خاورمیانه متمرکز کرده بود. با این که ایالات متحده و متحدانش در اروپا توانستند داعش را شکست دهند، اما سرمایه گذاری های آنها در ثبات و توسعه اقتصادی عراق بسیار کمتر موثر بوده است. مهاجرت اخیر از عراق نمونه ای از شکست این سیاست است.

اقلیم کردستان عراق از سال 2014 با بیکاری بالا و پرداخت دستمزدهای پایین مواجه بوده است. دولت نتوانسته است برای بیش از 98 درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی شغل پیدا کند. کسانی که می توانند شغل پیدا کنند معمولاً فقط چند ماه دوام می آورند.

اقلیم کردستان از نظر مالی با مشکل مواجه است زیرا بغداد تنها بخشی از نیازهای مالی این منطقه را به دلیل درگیری طولانی مدت بین بغداد و اربیل تامین می کند. سهم اقلیم کردستان از بودجه بر اساس جمعیت آن در مقایسه با بقیه عراق است؛ به این معنی که مهاجرت اخیر آسیب بیشتری به کسانی که در اقلیم کردستان باقی مانده اند وارد می کند.

بدتر از همه، تقریباً 95 درصد از کسانی که به اروپا مهاجرت می کنند- به دلیل سنت محافظه کارانه در جامعه کردی که مانع از سفر زنان بدون سرپرست مرد می شود- مرد هستند. با خروج صدها هزار مهاجر از جمعیت ساکن در اقلیم کردستان، این منطقه در آینده با مشکل جمعیتی روبرو خواهد شد که باعث کاهش بیشتر بودجه، امتیازات و حقوق آن خواهد شد.

تعداد کردهای عراق که خانه و کاشانه خود را ترک می کنند شبیه به مهاجرت اتباع سوریه است که در طول جنگ داخلی در این کشور رخ داد.

عبدالستار مجید، نماینده کرد در پارلمان کردستان عراق گفت که فقط در سال جاری 37000 نفر از اقلیم کردستان به اروپا رفته اند. بسیاری از آنها از ترکیه به اروپا عبور می کنند و برخی دیگر برای ورود به اتحادیه اروپا به بلاروس پرواز می کنند.

بر اساس گزارش بنیاد اجلاس سران برای امور پناهندگان و آوارگان (SFRDA)، تعداد633273 شهروند عراقی از سال 2015 تاکنون مهاجرت کرده اند که از این تعداد 185 نفر مفقود و 261 نیز نفر جان خود را از دست داده اند. بیش از 150,000 نفر از آنها ساکن اقلیم کردستان بوند که جمعیتی بالغ بر 6 میلیون نفر دارد. آری جلال، مدیر SFRDA اظهار داشت که این ارقام تخمین اولیه بوده و افراد زیر هجده سال را شامل نمی شود.

این آمار نشان می دهد که تقریباً هر خانواده ای که عضوی جوان دارد یک مهاجر نیز دارد. یک نظرسنجی که در برخی از مناطق سلیمانیه توسط سازمان آگاهی عمومی انجام شد، نشان داد که 46 درصد از شرکت کنندگان پاسخ دادند که قصد خروج دارند در حالی که 16 درصد اذعان کردند که به دلیل بار مالی نمی توانند آنجا را ترک کنند. ارقام نشان می دهد که اکثر آنها امید خود را به این سیستم از دست داده اند. این بدان معناست که دموکراسی موجود آنها را ناامید کرده است زیرا دموکراسی مبتنی بر ایجاد امید است.

اکثر کسانی که عراق را ترک می کنند در یک سیستم سیاسی نیمه دموکراتیک بزرگ شده اند و به دموکراسی اروپایی اعتقاد قوی دارند. علاوه بر این، آنها انتظارات زیادی دارند؛ به اینترنت متصل هستند و جذب سبک زندگی اروپایی شده اند. شبکه های اجتماعی به قاچاقچیان در تاثیرگذاری بر افکار عمومی کمک کرده‌ و مهاجران را متقاعد می‌کنند که مهاجرت آنها، حتی در صورت مواجه شدن با مرگ، ارزش پیمودن یک مسیر خطرناک را دارد. از زمان شیوع کووید-19 در سال 2020 تاکنون، تعداد افرادی که در راه مهاجرت به اروپا جان خود را از دست داده اند، بیشتر از مرگ و میر جوانان به دلیل کووید-19 بوده است.

یک قاچاقچی ساکن در اقلیم کردستان گفت که برای رسیدن به یک کشور اروپایی به حدود 10000 تا 12000 دلار نیاز است. با توجه به اینکه تولید ناخالص داخلی سرانه در کردستان عراق کمی بیش از 4000 دلار است، پرداخت آن مبلغ قابل توجهی است. بسیاری از خانواده ها به امید دریافت دعوت نامه از سوی اعضای خانواده خود که در اروپا پناهنده شده اند، دارایی های خود مانند خانه هایشان را می فروشند.

مهاجرت از اقلیم کردستان به اروپا از پدیده جدیدی نیست. در حال حاضر بیش از یک میلیون کرد عراقی در کشورهای مختلف اروپایی زندگی می کنند. بیشتر آنها در دهه 1990 مهاجرت کردند، زمانی که منطقه در حال غرق شدن در یک جنگ داخلی پرآشوب بود. با این حال، این منطقه پس از سی سال خودگردانی، در حال تجربه میزان مشابهی از مهاجرت در زمانی است که تحت اشغال بود.

مهاجران در گذشته به صورت انفرادی بود و افراد در گروه‌های دو یا سه نفری اقلیم کردستان را ترک می‌کردند اما اکنون گروه‌های بزرگ‌تر از پنجاه تا هفتاد نفر با هم این منطقه را ترک می‌کنند. به عنوان مثال، در یک محله در سیدصادق، بیش از هفتاد و چهار جوان در شب 20 اکتبر با هم مهاجرت کردند. به همین ترتیب، در 19 سپتامبر، 420 نفر با هم از سلیمانیه، شهری با داشتن 1.2 میلیون نفر جمعیت و از امن ترین شهرهای عراق کوچ کردند . روندهای مشابهی در سرتاسر عراق و اقلیم کردستان در حال وقوع است.

اگرچه مهاجرت از خاورمیانه عمدتاً به دلیل نگرانی های امنیتی است، روندهای فعلی تاثیر اقتصاد بر این پدیده را در راس قرار داده است. غرب باید در خاورمیانه سرمایه گذاری در زیرساخت های اقتصادی و اجتماعی را به جای صرف توانایی نظامی دو چندان کند زیرا اغلب این اهتمام بیشتر یک نیروی بی ثبات کننده بوده است. شرایط بد اقتصادی باید به عنوان یک چالش امنیتی و نه تنها یک عارضه جانبی بی ثباتی در نظر گرفته شود.

منبع: مجله آمریکایی نشنال اینترست

خبرگزاری کردپرس- سرویس جهان