به گزارش کرد پرس، کردستان به دلیل ویژگی های منحصر به فرد در بخش های فرهنگی و آئین های باستانی از استان های خاص کشور است و به همین دلیل معمولا در زمینه برگزاری مراسم ها و آئین های متعدد نیز این خطه از کشور سرآمد بوده و کردستان را با فرهنگ غنی و متنوع آن می شناسند.

روایات و تعارف در مورد شب یلدا در کشور زیاد است ولی در کتاب جشن های ایرانیان، نویسنده بر این عقیده است که واژه یلدا از زبان سریانی و به معنای تولد است و سبب این نامگذاری را چنین دانسته اند که در پایان این شب دراز که اهریمنی است، خورشید یا مهر متولد می شود و تاریکی را از میان می برد.

یلدا و مراسمی که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا می شود، سابقه ای چند هزار ساله دارد و از رسوم ویژه آریایی ها است. اقوام قدیم هند و ایرانی، هند و اروپایی به ویژه ژرمن ها عید تولد آفتاب را در آغاز زمستان جشن گرفته و آن را به خدای آفتاب نسبت می دهند و این بی تناسب هم نیست، چرا که واقعا آغاز زمستان مثل تولد جدید خورشید است.

بر اساس آنچه که در گزارش های منتشر شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان در خصوص شب یلدا در کردستان آمده، چنین است که: شب یلدا را در کردستان "شه و چله" یا "شه و زمسان" می نامند. شبی که پیش از فرارسیدن آن هیجان و شور خاصی را در میان مردم برمی انگیزد و مردم نیز با تدارک ویژه به استقبال این شب می روند و برنامه هایی متعددی نیز به مناسبت این شب در میان خانواده ها برگزار می شود.

اصلی ترین ویژگی شب چله، گردآمدن خانواده ها با هماهنگی قبلی در کنار هم است به صورتی که معمولا یک هفته قبل آن مشخص می شود که شب چله این سال در خانه چه کسی جمع شوند. در خانواده هایی که پدر، در قید حیات است معمولا فرزندان با عروس ها و دامادها شب چله را در آنجا می گذرانند و رسم بر این است که افراد فامیل در منزل یکی از بزرگان جمع می شوند.

در تدارکات این جشن، سنندجی ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه های کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه می شود در تفاله سرکه می اندازند تا برای این شب "کالَک تورش" که از اصلی ترین موارد سفره است را داشته باشند. همچنین چند ماه قبل از زمستان، خوشه های انگور را در زیرزمین یا در سایه، نخ کرده و از سقف آویزان می کنند که به آن "آنو" می گویند.

غذای این شب عموما دلمه برگ مو و کلم است که گوشت را لابه لای آن می گذارند. سفره شب چله علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شیره انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش است. امروزه در کنار دلمه برگ مو و کلم، دلمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه می شود.

بعد از صرف شام، "کالَک ترش" که سالهاست خبری از آن نیست را قاچ کرده و میل می کردند. بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه ترش، هضم غذا را آسان کرده و باعث می شود بقیه شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه های رنگارنگ شب چله نیز استفاده کرد.

یکی از ویژگی های خوب برگزاری این جشن کمک به همنوع است که البته این ویژگی در تمامی مراسم ها و آئین های مردم کردستان به چشم می خورد که به همین دلیل اگر در هر محله افرادی از لحاظ مالی ضعیف باشد از سوی همسایه ها مورد حمایت قرار گرفته و غذای شب چله برایشان تامین می شود.

در گذشته قبل و یا بعد از صرف شام و تنقلات، بزرگان فامیل داستان ها، متل ها و افسانه های قدیمی تعریف می کردند. امروزه در روستاها، حکایت گویی همچنان پا برجا مانده و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها داستان هایی مانند "خاتون زمهریر" را برای نوه هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می کنند که البته ذکر این نکته نیز ضروری است که در گذشته های نه چندان دور خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.

از دیگر تمهیدات برای گذران این شب، انجام بازی های محلی است که مشهورترین این بازی ها در کردستان "گوروا بازی" یا جوراب بازی است. بازی دسته جمعی که شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم می شوند و دارای هیجان بسیار زیادی است و برای لحظاتی سرگرمی خوبی را برای افراد فامیل و جمع شده در خانه یکی از بزرگان فراهم می کند.

سپس نوبت به خوردن تنقلات و خشکبار می رسد. انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بو داده کدو و همچنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله های کوچکی درآمده از جمله خشکبارهای شب چله در کردستان است.

اما میوه های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و "آنو" می شود از ضروریات شب چله در این خطه از کشور است که البته در تعدادی از خانواده ها برای خوردن میوه های شب چله سفره می ‌اندازند و در تعدادی دیگر به روال امروزی رفتار می کنند.

هندوانه همچون سایر نقاط کشور از جمله میوه هایی است که حتما باید سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسیده معمولا هندوانه های خوبی از آب در نمی آیند. خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می شود. همچنین در اعتقادات محلی خوردن آن را در این شب باعث قوی شدن بدن در مقابل بیماری های زمستان می دانند.

از رسم های جالبی که در این شب در کردستان رایج است می توان به خوانچه بردن از طرف خانواده پسر برای نامزدش، نام برد. در این خوانچه ها باید تمامی موارد ذکر شده در بالا از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده عروس ببرند به صورتی که آن شب، خانواده عروس برای برگزاری شب چله هیچ اقدامی نکرده باشد.

علاوه بر دلمه، در سنندج رسم است رشته پلو نیز در خوانچه ها گذاشته شود. همچنین علاوه بر مواردی که گفته شد، هدیه ای گران بها که معمولا پارچه یا قطعه ای طلا است نیز برای عروس خانم برده می شود تا بار دیگر داماد عشق و علاقه خود را به همسر آینده خود اعلام کند.

رسم دیگری وجود دارد به نام "شه و زمسانی" که در آن عروس اولین شب چله را در خانه شوهر تجربه می کند و آن به این معناست که این بار خانواده عروس باید خوانچه هایی را که تمام نیازهای شب چله خانواده داماد را برطرف کند به منزل دامادشان ببرند که البته این روزها دیگر این رسم تا حدودی رنگ باخته و از سوی مردم جدی گرفته نمی شود.

در سال های گذشته در روستاهای کردستان، در شب چله، مراسم شال انداختن نیز اجرا می شد. در این رسم از روزنه های بالای بام ها که نقش هواکش و نورگیر را دارند، جوانان روستا شال های لباس شان را پایین می فرستند تا صاحبخانه هدیه ای به مناسب شب چله در آن بگذارد و صاحب خانه نیز سعی می کرد از تولیدات خود محل از جمله گردو، بادام و یا توت خشک را داخل دستمال قرار دهد.

همچنان که در قبل نیز اشاره شد، ویژگی اصلی شب چله، جمع شدن خانواده‌ها در کنار هم است. در این جمع شدن‌هاست که بسیاری از کدورت ها برطرف می شود و مخصوصا امروزه که خانواده ها کمتر همدیگر را ملاقات می کنند، فرصت مناسبی برای تجدید دیدار است.

شب چله از زیباترین شب ها در مناسبت های اجتماعی است که یک نفر می تواند تجربه کند. صدای خنده و شادی و سرور از هر خانه ای شنیده می شود و زمزمه های روایت حماسه ها و داستان ها، گرمابخش سردی شب یلدا است.