کردپرس- این روز‌ها بحث بیماری کرونا موجی از نگرانی و اضطراب را در بین افراد جامعه ایجاد کرده، اثرات روانشناختی منفی، بر سلامت عموم مردم گذاشته است. از طرفی گسترش شایعات، و از طرف دیگر عدم شناخت كافی از ماهیت بیماری، نگرانی‌ها را دو چندان کرده است.
استرس یا تنش ـ اعم از این‌كه ناشی از عوامل فیزیكی، شیمیایی، و یا سایر عوامل محیطی باشد ـ پدیده‌ای است كه سبب یك سری فعل و انفعالات در بدن می‌شود و می‌تواند تقریباً تمامی فعّالیت‌های عصبی و غدد درون‌ریز را تحت تأثیر قرار دهد، به طوری كه نتایج تغییرات ناشی از استرس می‌تواند تعادل حیاتی بدن را به هم زده و منجر به نابسامانی‌هایی در سیستم ایمنی بدن گردد. اثرات استرس از طریق اعصاب سمپاتیك و شاخه‌ی عصب هیپوتالاموس غدّه‌ی هیپوفیز، غدّه‌ی فوق كلیوی را تحریك نموده، منجر به افزایش ترشّح هورمون‌های گلوكوكورتیكوستروئیدها می‌شود. این هورمون‌ها نقش مهمی در كاهش پاسخ‌های سیستم ایمنی بدن دارند.
در شرایط پیش آمده به واسطه‌ی شیوع و رواج ویروس كرونا در چنین روزهایی، ترس و اضطراب و حتّی گاهی اوقات احساس وحشت امری رایج و متداول بوده، می‌تواند منشاء بروز مشكلاتی شود. از یك طرف ویروس كرونا یك منبع استرس قوی بوده و به همین خاطر موجب استرسی فراتر از میزان معمول استرس ـ كه برای زندگی روزمرّه لازم، حتّی گاهی ضروری و مفید خواهد بود ـ می‌شود و در صورت تداوم، این استرس به تدریج همان‌طور كه در بالا اشاره شد، موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن و به دنبال آن گسترش بیماری‌های جسمانی و روانشناختی خواهد شد. از طرف دیگر نیز اضطراب و ناراحتی ناشی از این وضعیت باعث حسّاسیت افراد به علائم بدنی می‌شود به طوری که خیلی از افراد علائم بدنی خود را به صورت نادرست تفسیر می‌کنند و احساس می‌کنند دچار بیماری شده‌اند. همین امر، در صورت عدم توجّه به چنین امری، یك چرخه‌ای معیوبی شكل خواهد گرفت كه در آن اضطراب و ترس موجب وارسی بیشتر علایم بدنی و تفسیر نادرست آن علایم خواهد شد و از طرف دیگر این تفسیر نادرست خود به اضطراب و ترس دامن خواهد زد كه نتیجه‌ی نهایی آن تضعیف سیستم ایمنی بدن خواهد بود.
برای مقابله با چنین شرایطی، ابتدا لازم است كه به این سؤال پاسخ داده شود: چه كسانی در این چرخه‌ی معیوبه گیر خواهند افتاد؟ بنابر این، این نوشته سعی خواهد داشت به زبانی خیلی ساده ابتدا به این سؤال پاسخ دهد و در ادامه به راهكارهایی برای مقابله با شرایط روانشناختی حاصل از این شرایط ارائه خواهد شد.
بارلو مدلی برای آسیب‌پذیری در برابر اختلالات هیجانی با عنوان مدل آسیب‌پذیری سه‌گانه (Trple Vulnerability Model) ارائه داده است كه در برگیرنده‌ی سه مجموعه از عواملی است كه در تعامل با هم، باعث شكل‌گیری و رشد اختلالات خاص می‌شوند. این سه مجموعه شامل آسیب‌پذیری زیستی كلّی، آسیب‌پذیری روانشناختی كلّی، (شامل كنترل ادراك شده در طیّ تنش‌های زندگی و حالات هیجانی است كه حاصل تجارب زندگی اوّلیه است)، و آسیب‌پذیری روانشناختی خاص، كه موجب رشد اختلالات می‌شود.
آسیب‌پذیری زیستی احتمالاً مهمترین مؤلّفه‌ی نظزیه‌ی بارلو و به عبارتی پایه و اساس این نظریه است. مطالعات ژنتیك رفتاری نقش قابل توجّهی در پژوهش‌های مرتبط با آسیب‌پذیری زیستی اختلال اضطراب فراگیر داشته است. یافته‌های حاصل از چنین مطالعاتی حاكی از آن است آرایش ژنی آسیب‌پذیر تنها زمانی منجر به اختلالی هیجانی می‌شود كه فرد در معرض رویدادهای تنش‌زای قابل توجّهی قرار گیرد.
نوع دیگر آسیب‌پذیری، با عنوان آسیب‌پذیری روانشناختی كلّی، برخاسته از تجارب تنش‌زای دوران كودكی، محیط‌های غیر قابل پیش‌بینی، و كنترل و تأثیر سبک‌های فرزند پروری نامناسب است كه مانع رشد مهارت‌های مقابله‌ای مؤثّر و ناكارآمد می‌شود. این تجارب اوّلیه منجر به احساسی فراگیر از غیر قابل كنترل بودن وقایع زندگی و حالات هیجانی می‌شود، سیستم اعصاب سمپاتیك را برانگیخته می‌كند و هسته‌ی اصلی اضطراب را تشكیل می‌دهد. در صورتی كه در یك بافت محیطی تنش‌زا هر دو نوع آسیب‌پذیری كلّی وجود داشته باشد، احتمال این كه فرد به اضطراب و اختلالات مرتبط مبتلا شود افزایش می‌یابد. با این وجود، ماهیت دقیق اختلالات بدون تأثیر مجموعه‌ی آسیب‌پذیری سوّم مشخّص نمی‌شود.
سوّمین عامل آسیب‌پذیری، آسیب‌پذیری روانشناختی خاص نام دارد كه برگرفته از تجارب یادگیری فرد است و زمانی شكل می‌گیرد افراد یاد می‌گیرند برخی موقعیت‌ها، اهداف، و یا حالات درونی به طور بالقوّه خطرناكند. این تجارب یادگیری می‌تواند مستقیماً ناشی از شیوه‌ی مراقبتی و نظارتی والدین باشد. بنابراین، نوع سوّم آسیب‌پذیری زمانی فعّال می‌شود كه دو نوع آسیب‌پذیری كلّی در طيّ فرایند یادگیری، به شیوه‌ای خاص با شئ، موقعیت، و یا حالتی درونی رابطه پیدا كند.
بعید به نظر می‌رسد كه هر كدام از این عوامل به تنهایی منجر به اختلالات بالینی شود. برای ابتلای فرد به یك احتلال هیجانی هر سه نوع آسیب‌پذیری نیاز است. این سه نوع آسیب‌پذیری در كنار هم حالتی هم نیروزایی به وجود می‌آورند، به این معنی كه تأثیر این سه آسیب‌پذیری وقتی در کنار هم هستند بیشتر از مجموع تأثیر آن‌ها به تنهایی است.
حال كه تقریباً به فهمی از چگونگی آسیب‌پذیری كلّی در برابر اختلالات روانی و جسمانی و تأثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن نایل آمدیم، سؤال این است كه: چگونه می‌توان با این آسیب‌پذیری كلّی به مقابله پرداخت؟ برای پاسخ به این پرسش و ارائه‌ی راهكارهای مقابله‌ای لازم، ضرورت دارد ابتدا خاطر نشان شود زمانی مهارت‌های مقابله‌ای می‌تواند كارآمد باشد كه موقعیت استرس‌زا از دو ویژگی مهم برخوردار باشند. این دو ویژگی عبارتند از: پیش‌بینی‌پذیری و كنترل‌پذیری.
متأسفانه، نظر به این كه ماهیت كلّی این بیماری برای مردم به طور عام و برای سیستم بهداشتی به طور خاص ناشناخته است، پیش‌بینی‌پذیری آن امری سخت و دشوار، امّا در سایه‌ی تلاش و همّت پزشكان دلسوز و با تجربه، دور از دسترس نیست. به دلیل همین ویژگی‌است كه میزان استرس ایجاد شده در میان مردم خیلی فراتر از میزان واقعی آن است كه باید باشد. امّا در مورد ویژگی دوّم، یعنی كنترل‌پذیری شرایط تا حدودی فرق می‌كند. هر چند دارویی مشخّص برای درمان وجود ندارد با این وجود رعایت شرایطی چند می‌تواند این وضعیت به ظاهر غیر قابل كنترل را به امری نسبتاً قابل كنترل تبدیل نماید. از مهمترین این اقدامات می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1ـ قبل از هر اقدامی باید از پخش هر گونه شایعه‌ای ـ كه در چنین شرایطی فضایی مناسب برای ایجاد و گسترش آن مهیّا می‌شود ـ در خصوص ویروس كرونا جداً خودداری شود، چرا كه خبرهای نادرست موجب افزایش استرس و ناكارآمدی سیستم ایمنی بدن می‌شود. در این خصوص پیشنهاد می‌شود كه كانال‌هایی تلگرامی زیر نظر متخصّصان تشكیل و در این زمینه آگاهی‌های لازم به شهروندان داده شود. هم‌چنین دولت و نهادهای حاكمیتی بدانند در چنین شرایطی پنهان‌كاری بیشتر، یك بازی دو سر باختی خواهد بود كه در نهایت هم مردم و هم مسئولین را متضرّر خواهد نمود. چرا كه از یك طرف، این كار اعتماد مردم به مسئولین را، به عنوان یكی شاخص‌های سرمایه‌ی اجتماعی بیش از پیش خدشه‌دار خواهد نمود، و همین امر به ایجاد شایعاتی بیشتر دامن خواهد زد. از طرف دیگر، این پنهان‌كاری به احساس كنترل‌پذیری مردم بر شرایط به وجود آمده لطمه خواهد زد و این نیز به تضعیف بیشتر سیستم ایمنی بدن منجر خواهد شد.
2ـ رعایت نكات ایمنی و بهداشتی توصیه شده از جانب متخصّصان امر
3ـ تقویت خوش‌بینی كلّی، به عنوان یك ویژگی شخصیتی، مبنی بر این كه این نیز بگذرد و شرایط به حالت عادی برخواهد گشت. لازم به ذكر است این به معنای پذیرش و تقویت خوش‌بینی احمقانه و یا نادیده گرفتن و تضعییف بدبینی تدافعی ـ مبنی بر این كه احتمال دارد من نیز یكی از افراد آسیب‌پذیر باشم و بنابراین لازم است اقدامات احتیاطی را انجام دهم ـ نیست.
4ـ تقویت سیستم دفاعی بدن با تغذیه، خواب، و حفظ آرامش مناسب.
5ـ كاهش تنش‌های خانوادگی.
6ـ تبدیل كردن شرایط به وجود آمده به فرصتی برای ارتقاء توانمندی‌های خویشتن در زمینه‌های مختلف فردی، خانوادگی، اجتماعی، شغلی، فرهنگی، اخلاقی، و انسانی.
7ـ افزایش و تقویت رفتارهای خودكنترلی، از طریق خود قرنطینگی داوطلبانه و نه اجباری از طرف عوامل بیرونی، و پرهیز از رفت و آمدهای غیر ضروری، چرا كه احساس كارآمدی و معنی‌دار بودن را بالا خواهد برد.
8ـ پرهیز از حالت حرص‌گونه‌ی هجوم برای خرید، چرا كه نادانسته موجب افزایش استرس در جامعه و به تبع آن تضعیف سیستم ایمنی بدن خواهد شد.
9ـ تمرین و تقویت روحیه‌ی نوعدوستی و معنویت از طریق اعمالی از قبیل كمك به اقشار ضعیف جامعه اعم از دریافت نكردن كرایه، كمك مالی، دادن فرصت بیشتر برای ادای قرض و...
10ـ ایجاد بسته‌های حمایتی برای قشر آسیب‌پذیر جامعه توسط حاكمیت و بخشیدن و یا به تعویق انداختن بدهی‌های بانكی، پرداخت هزینه‌های حامل انرژی (برق، آب، گاز، تلفن و...).
نظر شما