استاد سیدهادی خسرو شاهی (1317 ـ 1389) مورخ و متفکر نواندیش، عالم و عامل تقریبی، از خاندانی بزرگ از دیار عالم‌پرور تبریز و پرچم‌دار فقاهت و دیانت در آذربایجان بود. سید هادی از دوران نوجوانی محضر علمای زمان خود را درک و در رشته‌های مختلف علوم دینی علی‌رغم جوانی، به عنوان دانشمندی نام‌دار مطرح شد.

استاد خسروشاهی در اوان جوانی، در سال 1352 «مرکز بررسی اسلامی قم» را به عنوان بازوی علمی فراحوزوی حوزه علمیه قم بنا نهاد. وی پس از انقلاب اسلامی، مرکز فرهنگی اسلامی اروپا را در شهر رم ایتالیا تأسیس کرد. هرکدام از این مؤسسات ده‌ها اثر فاخر در موضوعات مرتبط به قرآن و نهج‌البلاغه، به زبان‌های عربی، انگلیسی، ایتالیایی و آلمانی ترجمه و منتشر نمودند که در نوع خود آثاری کم‌نظیر هستند.

وی در زمینه فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی اقدامات اساسی انجام داد و عمری را در راه تقریب میان مذاهب اسلامی و حتی پیوند بین بدنه عقلانی ادیان دیگر با دین اسلام صرف کرد. استاد خسروشاهی با تألیف بیش از 80 کتاب متنوع و صدها مقاله علمی در زمینه‌های دینی، نگاه روشن‌گری و نواندیشی‌ای به یادگار گذاشته است که به جرأت می‌توان گفت تنوع آثار و عمق مطالب مطروحه در نیم قرن اخیر بالاخص در حوزه‌های مرتبط با اسلام سیاسی، کم‌نظیر است.

از اقدامات ماندگار ایشان در زمینه تقریب مذاهب اسلامی می‌توان به مکاتبات او با مرحوم علامه شیخ محمدتقی قمی اشاره نمود؛ بنیادی تقریبی که با همراهی مرحوم شیوخ شلتوت شیخ بزرگ الازهر و مرحوم آیت‌الله بروجردی پایه‌گذاری گردید. استاد خسروشاهی جوان‌ترین عالم این جریان تقریبی ماندگار در جهان اسلام بود. آثار استاد خسروشاهی بیشتر در زمینه مسائل فرهنگی و سیاسی اجتماعی مورد نیاز جامعه بود. او به‌خوبی بر مقتضیات زمان جامعه مسلمانان واقف بود و بر اساس همان نیازمندی‌ها قدم برمی‌داشت و قلم می‌زد. او عالمی پرکار در زمینه تألیف و همکاری با مجلات اسلامی در جهان اسلام بود. تألیفات علمی او زینت‌بخش عمده مجلات تخصصی دینی و سیاسی حوزه‌های علمیه قم، نجف و جامع الازهر بود؛ به طوری که مرحوم استاد محمدرضا حکیمی از او به عنوان «فرهنگبان کوشا» نام می‌برد.

سیدهادی خسروشاهی پژوهشگری میدانی بود و تمامی جریانات دینی سیاسی منطقه خاورمیانه را درنوردیده بود و به عنوان عالمی مسلمان ظرفیت‌های سیاسی و اجتماعی جنبش‌های دینی معاصر را به‌خوبی درک کرده و اندیشه‌های آنان را به رشته تحریر درآورده بود. کتاب «اخوان المسلمین چه می‌گویند و چه می‌خواهند» عنوان کتاب ارزشمند 300 صفحه‌ای است که معرفی جامعی از این جنبش گسترده اسلامی در پهنه خاورمیانه ارائه کرده است. قلم توانای او در این تألیف، زوایای پنهانی را به عنوان نقاط قوت اخوان المسلمین به جامعه اسلامی معرفی کرد که اگر جریان اخوان اشارات ایشان را درک کرده بود، سرنوشتی بهتر از وضعیت کنونی در انتظار این جنبش می‌بود و چه‌بسا می‌توانست در استمرار حاکمیت کوتاه‌مدت و یک ساله این جنبش در مصر راه‌گشا باشد و بسیاری از معضلات فعلی افراطی‌گری در جهان اهل‌سنت در منطقه را مرتفع کند. جهان اهل‌سنت می‌توانست با اتکا به این حکومت، بر اساس آموزه‌های نوگرایی دینی در منطقه بر خود ببالد و عقده‌های سیاسی برخی جریانات فرونشانده و راه انتشار تفکرات تکفیری را بر روی افراط‌گرایان ببندد.

معرفی نهضت‌های بیداری اسلامی در تونس و دیگر کشورهای آفریقایی و شخصیت‌های مبارز کشورهای مسلمان در نیم قرن اخیر از دیگر تألیفات ارزشمند استاد خسروشاهی بود. بسیاری از شخصیت‌های علمی مطرح خاورمیانه و حتی علمای مسیحیت اروپا طرف مذاکره و مباحثه این شخصیت منحصر به فرد ایرانی بودند. استاد خسروشاهی اندیشمندی عمل‌گرا بود که نگاهش به وسعت جغرافیای ادیان کشیده شده بود. او شبیه‌ترین سلوک رفتاری را به مرحوم سید جمال‌الدین اسدآبادی داشت. اشراف به مسائل روز جهان اسلام از استاد خسروشاهی پژوهشگری خبیر و مؤلفی کم‌نظیر ساخته بود. علل انحطاط جامعه مسلمین را به‌خوبی درک کرده بود و رشد جریانات افراطی را به‌خوبی رصد می‌کرد. به همین خاطر سیره عملی تقریب را پیشه خود نموده بود. سیره عملی او جهان‌گشایی فرهنگ تقریبی سید جمال‌الدین در سرزمین‌های قدیم عثمانی، اروپا و آفریقا را در اذهان زنده می‌کرد. شاید حضور او در مصر، تکمیل پروژه ناتمام سید جمال‌الدین بود که بر اساس شرایط روز آن را پی‌جویی می‌کرد. استاد سید هادی خسروشاهی آن «رفیق دیرین» رهبر معظم انقلاب را به‌حق می‌توان یکی از «بیدارگران اقالیم قبله» در عصر روشن‌گری دینی معاصر دانست. روحش شاد و راهش پر رهرو باد.

منبع: سایت دانشگاه ادیان و مذاهب