به گزارش کردپرس، پارلمان عراق پس از ماه ها چانه زنی و مناقشه، در 12 ژوئن بودجه عمومی عراق برای سه سال متوالی را تصویب کرد. بودجه 153 میلیارد دلاری سال 2023 عراق برای تامین منابع مالی بخش عمومی در حال رشد، پروژه های توسعه کشور و زیرساخت های عراق یک رکورد محسوب می شود. اگرچه اختلافات کردها و اعراب بر سر سهم دولت اقلیم کردستان در بودجه جلسات پارلمان را برای چند روز با مشکل مواجه کرد اما در نهایت، اختلافات داخلی کردها به جناح های شیعه و سنی برای تضعیف استقلال مالی اقلیم کردستان کمک کرد. این مسئله عملاً حکومت اقلیم کردستان را تحت حاکمیت فدرال عراق قرار داد و موجب آغاز دوره جدیدی از روابط اربیل و بغداد شد.

نقش کردها در عراق پس از سال 2003

اقلیم کردستان عراق از سال 2003، به میزان قابل توجهی از خودگردانی و نفوذ سیاسی در داخل این کشور دست یافته است. در واقع، کردها از همان ابتدا مشارکت فعالی در چشم‌انداز سیاسی جدید عراق داشته‌ و در تهیه پیش‌نویس قانون اساسی جدید و در نهایت شکل‌دهی نظام سیاسی در عراق مشارکت زیادی داشتند. کردها در دولت فدرال دارای مناصب قابل توجهی بوده و در طول این سال ها در مذاکرات و تشکیل دولت های مختلف در عراق شرکت داشته اند. همواره پست تشریفاتی ریاست جمهوری عراق به کردها اختصاص داشته است.

نیروهای پیشمرگه کرد هم در تهاجم آمریکا به عراق در سال 2003 نقش مهمی ایفا کردند. در واقع، نیروهای پیشمرگه به دنبال ظهور داعش در سال 2014، با گسترش کنترل خود بر استان نفت خیز کرکوک، پس از خروج نیروهای فدرال عراق از آن، قلمرو و منابع اقتصادی جدیدی را به دست آوردند. پیشمرگ ها عملا داعش را از کرکوک عقب راندند و بعداً در حملاتی برای عقب راندن این گروه افراطی شرکت کردند. جهان آنها را به عنوان نیرویی مبارز مورد ستایش قرار داد.

دولت اقلیم کردستان در کنار مقابله با این مشکلات سیاسی و نظامی، اقتصاد خود را در چند سال گذشته توسعه داده، سرمایه گذاری بین المللی را جذب کرده و وارد اتحادیه های تجاری شده است. این منطقه صنعت هیدروکربن خود را به طور قابل توجهی گسترش داده و تا ماه مارس 2023، روزانه 450 هزار بشکه نفت صادر می کرد. در نتیجه، مناطق تحت کنترل کردهای مرفه ترین بخش عراق بودند. با وجود مشکلات اقتصادی کنونی و ناتوانی حکومت اقلیم کردستان در پرداخت حقوق کارمندان خود، در کنار ناعدالتی در توزیع ثروت- که زیربنای توسعه اقتصادی منطقه است- اقلیم کردستان همچنان دارای پایین‌ترین میزان نرخ فقر در سراسر عراق است.

عمق اختلافات داخلی در اقلیم کرستان

به نظر می رسد که حکومت اقلیم کردستان همه ویژگی های یک کیان مستقل به جز رسمیت یافتن از سوی جانعه بین المللی را دارد. این منطقه حتی در سال 2017 با برگزاری همه پرسی استقلال بسیار بحث برانگیز تلاش کرد تا به حاکمیت کامل دست یابد. با این حال، این همه پرسی پیامدهای منفی سیاسی و اقتصادی قابل توجهی برای اقلیم کردستان داشت و شکاف های داخلی ناپیدا تحت تاثیر موفقیت های ظاهری حکومت اقلیم کردستان را تشدید کرد.

تقابل تاریخی میان دو حزب حاکم دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی در سال های تشدید شده است. تلاش‌های دیپلمات‌های غربی، از جمله باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه در امور خاور نزدیک برای تشویق دو طرف به عادی سازی روابط تاثیر موقتی و ناچیز داشته است. در نبود رهنمودهای غربیها، هر گونه تعامل میان این دو حزب با مناقشه جدی تری روبرو می شود. به محض حذف رهنمودهای غربی، هر معامله ای با مناقشه جدی تری بین حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان همراه می شود. این واقعیت حقیقت تلخی را آشکار می کند: برقراری صلح میان کردهای عراق تنها زیر شلاق مداوم خارجیها میسر است.

نکته طنزآمیز ماجرا این است که کردها در گرد هم آوردن قدرت های خارجی رقیب ماهر هستند اما در مدیریت اختلافات داخلی خود عملکرد افتضاحی دارند. به عنوان مثال، نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، واسطه تماس تلفنی محمد بن زاید، ولیعهد وقت امارات و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه بود که منجر به عادی سازی روابط دیپلماتیک بین دو کشور شد. اگرچه بارزانی همواره احزاب کردی را به وحدت دعوت کرده و تلاش زیادی برای پر کردن شکاف‌های سیاسی در کردستان انجام داده است اما ابتکارات او به دلیل عدم اعتماد کامل ناشی از شخصی سازی سیاست در اقلیم کردستان بیهوده بوده است. تفوق این گونه سیاست های قبیله ای به قدری است که هر یک از طرفین، بدون توجه به عواقب آن برای اقلیم کردستان، در صدد ساقط کردن دیگری است.

نتیجه اختلافات داخلی اقلیم کردستان، تضعیف خودگردانی این منطقه در برابر دولت فدرال بوده است. تقابلات حزبی قدرت چانه زنی کردها را تضعیف کرده و توانایی کردها را برای ایجاد یک جبهه واحد در مذاکرات با دولت فدرال با مشکل مواجه کرده است. تفرقه داخلی همچنین منجر به عدم تصمیم‌گیری منسجم شده و این امر باعث می‌شود که منطقه اقلیم کردستان نتواند به طور مؤثر از اختیارات خود محافظت کرده و نیازهای مالی خود را تامین کند. احزاب شیعه در چارچوب هماهنگی از چنین تفرقه هایی برای کسب کنترل و نفوذ بیشتر بر امور مالی این منطقه، به ویژه در چهارچوب قانون بودجه عراق که به تازگی تصویب شده است، استفاده کردند.

تضعیف قدرت کردها با از دست دادن صنعت مستقل نفتی اقلیم کردستان متوقف نشده است. اکنون هر یک دلاری که به اربیل داده می‌شود تحت نظارت دقیق دولت فدرال قرار می‌گیرد و اختیارات نخست‌وزیر اقلیم کردستان در مورد نحوه هزینه‌کردن بودجه تنها تحت صلاحیت دولت فدرال عراق و هیئت عالی بازرسی فدرال میسر است. فراکسیون حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق در پارلمان عراق، در واکنش به کنار گذاشتن این حزب از امورات مالی، سخت تلاش کرد تا نخست وزیر عراق، در صورت تنش داخلی کردها بر سر مسائل مالی، تصمیم گیر نهایی باشد. باید دید آیا نخست وزیر از حق قانونی خود برای ورود به امور داخلی کردها استفاده خواهد کرد یا خیر.

ناکامی احزاب کردی در مدیریت بحرانها باعث منحرف شدن از توجه به حاکمیت و مصرف بهینه منابع شده و پتانسیل منطقه برای ایجاد نهادهای قوی تر و مدیریت کارآمد تر را به خطر می اندازد. این امر اعتبار و جایگاه حکومت اقلیم کردستان را در سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی تضعیف کرده است. احزاب کرد حتی در جریان مناقشات بودجه که برای دوام و قوام اقتصادی منطقه بسیار مهم بود، نتوانستند سیاست متعادلی را در پیش بگیرند. بهترین استراتژی آنها لجبازی در مقابل همدیگر بود که به زیان خود آنها تمام شد. در نتیجه، اکنون اقلیم کردستان ضعیف تر از هر زمان دیگری است و آینده آن هم مبهم است.

نهادهای اقلیم کردستان، به دنبال حکم دادگاه عالی فدرال عراق مبنی بر غیرقانونی بودن تمدید دوره فعالیت پارلمان این منطقه، مشروعیت خود را نه تنها در نزد مردم، بلکه از نظر از دست داده اند.

اکنون اقلیم کردستان برای احیای مشروعیت عمومی و قانونی نیاز به برگزاری انتخابات دارد. چنین انتخاباتی می‌تواند باعث ازسرگیری تنش‌ها و درگیری‌های سیاسی بین احزاب سیاسی کرد شود.

شاید انتخابات جدید نتواند وحدت میان کردهای عراق را تضمین کند اما می تواند فرصتی برای تقویت اعتماد، تشویق به گفتگو و افزایش مشارکت شهروندان فراهم کند. انتخابات همچنین می تواند به ایجاد حس وحدت و یافتن هدف مشترک کمک کند. اما همه اینها مشروط بر این است که انتخابات منصفانه و پاک باشد. برای تحقق این امر، باید صحنه سیاسی کردستان عراق، از طریق ایجاد یک پیمان سیاسی جدید، با حمایت حامیان خارجی حکومت اقلیم کردستان هموار گردد. این امر مستلزم  تعامل دیپلماتیک بیشتر آمریکا و اروپا بیش از هر زمان دیگری است. در صورت خلاء حضور دیپلماتیک غربی ها، چین و دیگر دشمنان غرب می توانند به دنبال پر کردن این شکاف باشند. واشنگتن نباید اجازه دهد پکن یک پیروزی دیپلماتیک دیگر در خاورمیانه به دست آورد.

منبع: اندیشکده واشنگتن برای خاورمیانه