هاکان فیدان؛ خمره اسرار اردوغان یا کلید دارآینده ترکیه  / محمد هادیفر

سرویس ترکیه-از ابتدای به قدرت رسیدن حزبعدالت و توسعه تاکنون شاهد حضور مستمر و گاها غیبتهای معنادار هاکان فیدان  54 ساله وزیر خارجه جدید ترکیه، در بدنه قدرت این کشور بوده ایم.

پس از انتخابات هرکشوری تغییر مدیران در سطوح ملی پدیده ایی اجتناب ناپذیر است، اما ترکیب دولت جدید ترکیه پس از انتخاب 24 اردیبهشت ترکیه و انتخاب مجدد رجب طیب اردوغان در این کشور با گزینش چهره ای امنیتی مانند هاکان فیدان بعنوان رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه توجه بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران را به خود جلب کرد. برجستگی انتخاب وزیر خارجه ترکیه حتی  انتخاب مجدد ریاست جمهوری اردوغان را کمرنگ تر کرد. پدیدار شناسی این شخصیت مستلزم بررسی روند دو دهه تاریخ سیاسی اخیر ترکیه است که ذیلا بدان اشاره خواهد رفت.
از ابتدای بقدرت رسیدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در سال 2002 تا کنون شاهد حضور مستمر و گاها غیبتهای معنادار هاکان فیدان  54 ساله وزیر خارجه جدید ترکیه در بدنه قدرت این کشور بوده ایم. او  در 16 سالگی وارد مدرسه نظام شده و در کسوت نظامی گری مراحل ترقی را طی کرد و بعنوان یک نظامی آینده دار در ستاد ارتش ترکیه نمایان گردید. اما در سال 2001 همزمان با ظهور جریان عدالت و توسعه به مدیریت عبدالله گل و احمد داود اوغلو و رجب طیب اردوغان صف ارتش را رازآلودانه ترک و در دانشگاه مریلند امریکا در رشته مدیریت علوم سیاسی با رویکرد مطالعاتی سرویسهای اطلاعاتی کشور های غربی تحصیلات خود را شروع کرد سپس از رساله دکترای خود در سال 2006 باعنوان , نقش فن آوری اطلاعات در تصویب عهد نامه های بین المللی دفاع کرد.
او با تغییرات گفتمانی  ترکیه در دو دهه اخیر همراهی داشته است بهمین دلیل شناخت خوبی از ساختار قدرت در این کشور دارد . شخصیت سیاسی او همراه حزب عدالت و توسعه با دکترین "عمق استراتژیک  " دکتر احمد داود اوغلو شکل گرفت .او  نقش ترکیه  برتحولات منطقه ای و بین المللی را مبنای سیاست خارجی ترکیه و تعامل با منطقه و جهان را با این حزب تجربه کرده است . حزبی که  با تاکید بر توانمندیهای بالقوه این  کشور در حوزه جغرافیایی و هویت تاریخی با  مطرح کردن آنکارا بمنزله قدرتی فرا منطقه ای و جهانی با شعار" تنش صفر با همسایگان" قدرت را در ترکیه بدست گرفت .
او در سال 2006 ناظر بر ارائه سمپوزیم دریای سیاه و امنیت دریائی دریابان "جم گوردنیز" با طرح دکترین  "میهن آبی" بود دکترینی که بعدها  توسط دریابان "جهاد یایچی" با ترسیم محدوده آبهای سرزمینی فلات قاره  و منطقه انحصاری اقتصاد ترکیه با استفاده از ظرفیت آبهای پیرامونی این کشور تکمیل گردید.طبق این دکترین ، تنش صفر با همسایگان داود اوغلو از نقطه صفر بحرکت درآمد و عملا آن دکترین را به حاشیه راند. اگرچه دکترین میهن آبی موانع خاص خود را داشته وچندان هم بسادگی قابل اجرا نبود اما رویکرد لیبرالی عمق استراتژیک دکترین احمد داود اوغلو همچنان مبنای بسیاری از تحولات سیاست خارجی و توسعه اقتصادی ترکیه و از جمله پروسه صلح میان دولت و حزب کارگران کردستان ترکیه است که فیدان از سال 2008 تا 2015 مجری آن بود. و هم او نقش اساسی در پایان پروسه صلح داشت.
او مراحل متنوع مدیریت را درمقام سفیر و حضور در سازمان انرژی اتمی و نیز ساختارهای امنیتی پیمود. فیدان ادامه خدمت را در سازمان ملی استخبارات ترکیه ( میت) شروع کرد و با اتکا به دانش خود در بدنه ساختارامنیتی ترکیه پله های ترقی را بسرعت طی نمود . عمده ترین مسئله ترکیه حزب کارگران کردستان(پ ک ک) است که هاکان از سالهای 2008 الی 2015 پروژه مذاکره با هدف خلع سلاح این حزب اقلیمی را دنبال کرد تا جایی که از او بعنوان معمار "مدیریت نهان" و "مدارای عیان"  با پ ک ک نام میبرند زیرا جای پنجه های نفوذ او در جای جای این حزب کاملا مشهود است بطوری که میتوان گفت نقش میت در بازیگری درون پ ک ک بمراتب قویتر از نقش رهبران آن حزب در داخل تشکیلات پ ک ک است تا حدی که شاید سخن گزافی نباشد اگر این حزب را به "پ ک ک اوجلان" و "پ ک ک هاکان" قابل تقسیم بدانیم. حذف هدفمند برخی کادرهای پ ک ک در منطقه اقلیم کردستان عراق و بازی با کارت این حزب در تحولات شرق فرات در سوریه و شمال عراق گواه بر این اشرافیت اطلاعاتی میت در درون حزب پ ک ک است.
فیدان از همان ابتدای تحصیلات خود نگاهش معطوف به قدرت دیپلماسی بود بهمین خاطر در چکیده پایان نامه کارشناسی ارشد خود تاکید کرد که "ترکیه باید اطلاعات خود را برای سیاست خارجی قوی تر تقویت کند چون وابستگی به اطلاعات آمریکا و سایر کشورهای ناتو مشکل ساز است."
او معتقد است: اطلاعات خوب همیشه به تصمیم خوب منتهی نمی شود ولی اطلاعات نادرست یا ناقص حتما باعث شکست در سیاست خارجی است. 
اولویتهای سیاست داخلی و خارجی ترکیه به ترتیب ؛ احیا ء اندیشه نوعثمانی گری با هدف بازگشت به جغرافیای امپراطوری گذشته، پیوستن به اتحادیه اروپا ، مسئله داخلی و پیرامونی کردها و گسترش نفوذ در حوزه قفقاز است که هاکان فیدان در همه حوزه های فوق ورود داشته و مدیر پرونده بوده است.

او یکی از معدود مدیرانیست که به تمامی مسائل پیرامونی ترکیه بصورت میدانی ورود داشته است. او  را میتوان بعنوان معمارآشتی و احیا ء روابط ترکیه با بسیاری ازکشورها منطقه خصوصا عربستان و مصر و امارات دانست زیرا ترکیه بدنبال دیپلماسی مقتدر و فراگیر است که فیدان را میتوان طراح و مجری آن دانست.
هرچند پرسشهای تاریخی عمیقی درپیش روی دولت آک پارتی و کارگردان امنیتی آن یعنی هاکان فیدان وجود دارد که جواب قانع کننده ای تا کنون برای آن ارائه نشده است . ازجمله دفاع و پشتیبانی از داعش ، قتل مرموز خاشقچی روزنامه نگار عربستانی در خاک ترکیه، برخورد با جنبش گولن و سرکوب کودتای ژوئن 2016، کیفیت مواجهه با مسئله فلسطین بعنوان بخشی از سرزمین نوعثمانی گری هنوز در پرده ابهام قرار دارد و اندیشه سیاسی این کشور را دچار تعارض رفتاری کرده است بطوریکه نه میتواند نوعثمانی گری را محدود کند و نه اراده جدی در برابر اسرائیل اتخاذ کرده است. ترکیه هنوز نتوانسته است بین دیدگاه اخوانی دولت ترکیه و دکترین "میهن آبی"  در دریای مدیترانه با مصر بعنوان تاثیر گذارترین کشور حوزه این دریا تعادل برقرار کند. البته در هفته های اخیر سیگنال های ترمیم روابط با مصر و پایین کشیدن فتیله اخوانی گری در داخل کشور معانی صریحی رادر خصوص ادامه وفادار بودن حاکمیت ترکیه به این دکترین عیان می کند. این پرسش و پرسشهای فراوانی از این نوع پیش روی هاکان فیدان بعنوان سکاندار دستگاه دیپلماسی ترکیه قرار دارد.
رد پای هاکان فیدان در بسیاری از جریانات قومی و مذهبی در کشورهای پیرامونی ترکیه دیده میشود. او سرک های هدفمندی در محور مقاومت میکشید و بارها در طول چند سال گذشته به تهران سفر کرده است او با شهید سردار سلیمانی در خصوص تحولات منطقه ای مراوداتی داشت و بنوعی حرکات منطقه ای او را با نگاه ترکیه ای در منطقه تقلید میکرد به همین خاطر درمحافل بین المللی دیدگاه های اورا متمایل به ایران میدانند .
شخصیت سیاسی فیدان پیچیده وغامض است او در تمامی تحولات منطقه ای خصوصا جغرافیای انسانی کردها و منطقه قفقاز و سوریه ورود تخصصی داشته است . همچنین در پروسه مذاکره با سوریها و روسیه نقش آفرینی کرده است. فیدان از ابتدای ورود به میت سودای خروج از پرده نشینی امنیتی را در سر داشت. وی در سال ۲۰۱۲ از سوی  دادگاه جمهوری به محکمه فراخوانده شد تا در مقام مظنون و به اتهام گفتگوی سازشکارانه با تروریست ها مورد بازجویی قرار گیرد.
این اقدام دادگاه جنجالی در ترکیه برپا کرد و به بحرانی بزرگ در این کشور تبدیل شد تا اینکه اردوغان مجبور شد اعلام کند" فیدان خمره اسرار من است به جای او از من بازجویی کنید." همین موضع قاطع اردوغان سبب شد اصلاحیه ای مبنی بر مصونیت حقوقی مسئولین عالیرتبه میت به قانون محاکم قضائی این کشور ابلاغ شود. حساسیت این موضوع برای دولت به گونه ای بود که اردوغان دستور داد شبانه متنی برای اصلاح قانون نوشته شده و برای رییس مجلس ملی فرستاده شود و در مدت زمانی کمتر از ۲۴ ساعت، این جمله در قانون گنجانده شود:" هیچ کس حق ندارد بدون اجازه و هماهنگی با شخص نخست وزیر مقامات عالیرتبه میت را به دادگاه فرابخواند."
و سریعا آنرا به قانون تبدیل کردند. در این پرونده انگشت اتهام به سوی  قاضی کردتبار و اتاق های فکر فتح الله گولن نشانه رفت که هردو متعلق به جمعیتی بودند که از هاکان فیدان ضربه دیده بودند.اگر چه این دفاعیه ای تمام قد از سازمان میت بود اما هدف اصلی آن مصونیت همیشگی فیدان بود که به تبع آن سازمان میت همیشه خود را وامدار هاکان بداند. این مصوبه بنوعی بیانگر کلیدی بودن نقش هاکان فیدان در بقای دولت اردوغان بود  . زمانی که فیدان رئیس سازمان میت شد، ایهود باراک، نخست وزیر وقت اسرائیل اعلام کرد؛ این انتصاب تحولی نگران کننده است زیرا فیدان در سال‌های 2008 تا 2009 که در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خدمت می‌کرد، موضعی طرفدار ایران داشت.در واکنش به این موضع گیری، فیدان به رسانه های وقت ترکیه در سال 2013 گفت: برای اولین بار در جهان، یک دولت ( رژیم صهیونیستی ) نسبت به انتصاب رئیس سرویس اطلاعات یک کشور دیگر واکنش نشان میدهد زیرا نمیخواستند من رئیس میت بشوم.
اینک هاکان فیدان با انبوهی از تجربیات و اشرافیت وسیع امنیتی به پرونده های داخلی و سیاست خارجی ترکیه در مقام وزارت خارجه با اختیارات سازمان امنیت این کشور قرار گرفته است . رجب طیب اردوغان خسته نیز توانست با قدرت فیدان مجددا برای یک دوره هشت ساله در کاخ "آک سارای" جلوس کند.رقبای قدرتمند اردوغان با محوریت حزب جمهوری خلق با فاصله ای نه چندان زیاد میدان را به سلطان واگذار کردند.

اینک به نظر میرسد شرایط جسمی اردوغان یادآور شرایط سلطان محمد ششم، آخرین امپراطوری عثمانی است با این تفاوت که سلطان رجب کلید دار را خود انتخاب کرده است در حالیکه کلید دار سلطان محمد ششم از اراده او خارج بود و اینک هاکان جوان و باتجربه علاوه برعصای دست پیری اردوغان ، تولیت مخزن اسرار اورا نیز بعهده دارد که این  همه شرایط را برای کلید داری آینده "آک سارای" هاکان فیدان آماده کرده است.

کد خبر 2758423