به گزارش خبرنگار کردپرس، «محسن صالحی» از پژوهشگران حوزه تاریخ و فرهنگ قروه در کتاب آخر خود به واقعه ای تاریخی مربوط به دوران مشروطه در کردستان پرداخته است. واقعه ای که در روستای «سولچه» از توابع شهرستان قروه رخ داده و صالحی» آن را در کتابی به نام «جنگ سولچه» روایت کرده و به تصویر کشیده است.
این کتاب که سال ۹۹ به چاپ رسیده در هزار نسخه توسط انتشارات گنجور منتشر شده است.
«محسن صالحی» در سرآغاز کتاب خود بیان کرده «در این پژوهش که در قالب یک طرح مطالعات دانشگاهی اجرا شده، جنگ سولچه و پیامدهای آن به عنوان یکی از وقایع مهم عصر مشروطه بررسی و تحلیل شده است. نتایج و یافته های این بررسی تاریخی در قالب چهار فصل با عناوین «مقدمه و کلیات»، «کردستان و انقلاب مشروطه»، «جنگ سولچه و پیامدهای آن» و «جمع بندی» ارائه شده و در پایان هر فصل هم پی نوشت هایی حاوی اطلاعات و توضیحات تکمیلی در خصوص وقایع و شخصیت های مورد بحث به متن اصلی افزوده شده است».
او ابراز امیدواری کرد که نگارش این کتاب بتواند به شناخت و درک عمیق تر رویدادها و وقایع سیاسی و اجتماعی مناطق کردنشین کشور که در عصر مشروطه اتفاق افتاده، کمک کند.
سرآغاز یک روایت
«صالحی» که سال هاست در حوزه تاریخ فرهنگ و هنر قروه به صورت مستمر فعالیت می کند از اینکه چطور نوشتن درباره «سولچه» را آغاز کرد، می گوید. «یکی از وقایعی که توجه ام را جلب کرد همین سولچه بود مخصوصاً اینکه وقتی فهمیدم مربوط به قروه است. از دهه هفتاد در این باره اطلاعات جمع آوری می کردم منتهی به صورت جدی پنج سال پیش اواسط دهه ۹۰ یعنی پیش از انتشار کتاب تمرکز بیشتری روی موضوع گذاشتم».
او منابع بسیاری درباره تاریخ مشروطه را به صورت دقیق و موشکافانه بررسی و شناسایی و اسنادی را مطالعه کرد و سپس بعد از جمع آوری اطلاعات لازم شروع به نوشتن و پردازش اطلاعات می کند. «در حین کار احساس کردم که ظرفیت این موضوع بیشتر از یک مقاله علمی و پژوهشی است. لذا به فکر این افتادم که در قالب یک کتاب آن را ارائه دهم».
«صالحی» حتی از پذیرش این موضوع در قالب یک پایان نامه برای اساتید دانشگاه خوارزمی خبر داد. «به دلیل اینکه جنگ سولچه یکی از وقایع مهم تاریخ معاصر است پیشنهاد کردم در قالب یک پایان نامه برای اساتید دانشگاه خوارزمی ارائه شود که بسیار هم مورد استقبال قرار گرفت».
این پژوهشگر قروه ای از نحوه آشنایی خود با سولچه می گوید. «آشنایی با سولچه بر می گردد به جنگ نامه و اشعار عامیانه ای که توسط مردم سروده شده بود. ابیاتی را می شنیدم درباره «عبدالباقی خان» از قهرمانان و یکی از شخصیت های این جنگ و رئیس ایل چاردولی که در وصف دلاوری و شجاعت و جوانمردی و مظلومیت او از زبان مادرش بود یا جنگ نامه ای که توصیف شجاعت و دلاوری او در جنگ را داشت».
همه این موارد باعث شد تا «محسن صالحی» پیگیر این موضوع شود و به جمع آوری اطلاعات و روایتی از جنگ سولچه بپردازد. «منابع تاریخ مشروطه آن قدر زیاد است که نمی شود همه را مطالعه کرد اما خب یکسری منابع مادر و اصلی و معتبر هست که من همه را خواندم. در بخش اول کتاب منابع را معرفی و سعی کردم با یک نگرش انتقادی کار کنم و خیلی از منابع را هم مورد ایراد قرار دادم».
اهمیت کتاب
«صالحی» به اهمیت کتاب و نوشتن درباره این رویداد اشاره می کند. «صرف نظر از اینکه این رویداد در منطقه قروه رخ داده و یکی از وقایع مهم و سرنوشت ساز در مشروطه هست، اما اهمیت آن به این است که یکی از وقایع تعیین کننده در مشروطه بوده چون در جریان این جنگ «یفرم خان ارمنی» از شخصیت های بنام تاریخ مشروطه ایران که آن زمان فرمانده نیروهای نظامی یعنی بالاترین مقام نظامی کشور بوده کشته می شود و کشته شدن او پیامدها و آثاری را بر جای می گذارد».
در این کتاب حتی از نحوه کشته شدن «عبدالباقی خان» رئیس ایل چاردولی هم گفته شده. اتفاقی که «محسن صالحی» آن را ناجوانمردانه می داند. «در این جنگ بعد از کشته شدن «یفرم خان ارمنی»، با وجود آنکه امان نامه ای به «عبدالباقی خان» رئیس ایل چاردولی داده می شود اما او را از پشت سر تیرباران کرده و به قتل می رسانند».
این نویسنده در کتاب خود از جنگ دیگری بعد از سولچه هم نوشته است. «بعد از جنگ سولچه، در صحنه کرمانشاه جنگ دیگری رخ می دهد که آنجا هم بعضی از شخصیت های مهم کشته می شوند کسانی که در تشکیل ایلات عشایر نقش مهمی داشته اند».
از نظر «صالحی» جنگ سولچه یک درگیری عادی بین قوای دولتی و شورشیان طرفدار «سالارالدوله» نبوده است. او سپس به جنبش های ضد مشروطه می پردازد. «زمینه جنبش های ضد مشروطه در غرب کشور بیشتر فراهم بوده و در پژوهش هم دنبال چرایی و چگونگی شکل گیری جنبش ضد مشروطه در منطقه کردستان و کرمانشاه بودم و تمرکز اصلی به کردستان میانی است، کردستانی به مرکزیت سنندج».
نقش مناطق کردنشین در مشروطه
به گفته این پژوهشگر «انقلاب مشروطه به عنوان یک جنبش شهری شناخته می شود و ایلات و عشایر و روستاییان چندان در آن نقش نداشتند. در آن دوران اکثریت جمعیت ایران را روستاییان تشکیل می دادند و در کردستان هم تنها ایلات عشایر در سنندج و سقز و بیجار بودند که در همه این مناطق، انقلاب مشروطه مقداری بازتاب داشت».
«صالحی» نقش مناطق کردنشین در انقلاب مشروطه را مهم عنوان می کند. «با وجود آنکه مناطق کردنشین چندان نقشی در انقلاب مشروطه نداشتند و حداقل مخالف نبودند، اما بعدها براثر تبلیغات منفی که در سطح کشور شکل گرفت این را به عنوان یک حرکتی بر ضد اسلام و دین معرفی کردند و این عمل بر نخبگان مذهبی و سیاسی ایلات عشایر خیلی تأثیر گذاشت و برای همین مخالف مشروطه شدند».
او علت اصلی را تغییر موضع نخبگان محلی در قبال انقلاب مشروطه و پیوستن به مخالفان مشروطه می داند که باعث می شود «سالارالدوله» که زمانی سابقه حکمرانی در کردستان را داشته، بیاید و به سازماندهی ایلات و عشایر برای مبارزه بپردازد.
دیدگاهی پژوهشی به سولچه
«صالحی» در کتاب خود این جنگ های دوره مشروطه را به لحاظ مفهومی و سیاسی شرح داده و مشخص کرده در چه قالبی و با چه نظریه ای می شود آن را بررسی کرد.
بخش اصلی کتاب بحث جنگ سولچه و پیامدهای آن هست، موضوعی که نویسنده با دیدگاه پژوهشی به آن پرداخته و با سؤال و جواب نتایجی را مشخص کرده است. «در این پژوهش از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شده یعنی هم به چگونگی و هم چرایی موضوع با استفاده از منابع متنوعی پرداخته ام».
تنوع منابع در تدوین کتاب
«صالحی» در تدوین کتاب از منابع کتابخانه ای دست اول مربوط به مشروطه و حتی منابع معتبر جنگ سولچه و مجموعه اسناد منتشر شده استفاده کرده است. «فقط از منابع کتابخانه ای برای کتاب بهره نبردم بلکه به سراغ پژوهش ها و پایان نامه ها و مقالات مرتبط در کنار منابع شفاهی رفتم».
او همچنین در چارچوب قروه شناسی هم از منابع محلی استفاده کرد و همین منابع متعدد باعث شد تا منبع جامعی درباره جنگ سولچه آماده کند و حتی منابع اصلی را به دلیل اشرافی که در موضوع داشته مورد بررسی نقادانه قرار داده است.
جامع ترین روایت از سولچه
«صالحی» این کتاب را جامع ترین روایت درباره جنگ سولچه می داند. «گرچه می توان نتیجه گرفت که این جامع ترین روایت است البته این به این معنا نیست که دیگر راجب این موضوع نمی شود کار کرد. اصولاً برای مسایل تاریخی هر نسلی می تواند روایت خاص خود را داشته باشد و این حق را باید برای هر نسلی قایل شد که روایت خاص خود را از رویدادها بگذراند».
به گفته او «نمی توانیم ادعا کنیم که یک روزی آخرین کتاب درباره تاریخ و یا انقلاب مشروطه نوشته شود. مسایل تاریخی مباحث جدال انگیز و یک مناقشه بی پایان هست و با وجود اینکه این کتاب جامع ترین است اما آخرین نیست».
«صالحی» به دنبال ایجاد یک افق ذهنی مشترک بین روایت های مختلف بوده است. «من روایت را از دیدگاه های مختلفی آورده و سعی کرده ام که افق ذهنی مشترکی بین روایت ها ایجاد کنم که هر کسی مراجعه می کند اقناع شود و احساس کند که حق مطلب تا حدودی ادا شده است».
ایجاد شناخت فرهنگی و تاریخی در مخاطب
این نویسنده تنها به دنبال انتشار کتاب نبوده بلکه می خواهد نوعی شناخت فرهنگی و تاریخی را در مخاطب ایجاد کند. «استفاده از یک روش شناخت جزء در پرتو شناخت کل و یا شناخت کل در پرتو شناخت جزء برای روایت کتاب داشتم یعنی برای اینکه جنگ سولچه را خوب شرح و پیامدهایش را توضیح دهم آن را در بستر تاریخی خود و بافت فرهنگی و تاریخی و اجتماعی خودش قرار دادم یعنی همین طوری مستقیم به موضوع نپرداختم و به دنبال عوامل بروز جنگ رفته ام».
«محسن صالحی» یکی از وقایع جنگ سولچه را لازمه شناخت نسبت به انقلاب مشروطه می داند، برای همین یک تصویر کلی را ایجاد و نگاهش را روی جنگ متمرکز کرده است.
پذیرش نقد کتاب
او هم منابع مورد استفاده را نقد کرده و هم دوست دارد کتابش نقد شود. «در این کتاب به صورت بی طرفانه نگرش علمی داشته ام و همان طوری که منابع اصلی را نقد کرده ام، دوست دارم کتاب خودم هم مورد انتقاد قرار گیرد».
از نظر «صالحی» هچ روایتی کامل نیست و به همین خاطر تاریخ در واقع همان تاریخ معاصر است و هرکسی در زمان خودش نگاهی به رویداد گذشته داشته و روایت و برداشت خود را دارد با این وجود گرچه از روایت ها و منابع مختلف و گزارشات متنوع استفاده کرده اما ادعا دارد که روایت این کتاب متفاوت تر از مابقی روایت هاست.
بیان اصل واقعه بدون تحریف
آنچه برای این پژوهشگر قروه ای اهمیت دارد این است که اصل واقعه درست و بدون تحریف بیان شود. «دغدغه ام این است که اصل واقعه را باید درست شرح داد و گزارش درست داد، اما تفسیر آن آزاد هست و همانند روایت ها و تحلیل هایی که آیندگان خواهند داشت. در واقع حق نداریم در چگونگی رویداد دست ببریم و دخالت کرده و باید از تحریف و وارونه جلوه دادن آن جلوگیری کنیم».
«صالحی» گرچه می گوید سعی داشته در تفسیر مطالب خیلی ورود نکند اما بخش هایی را به صورت مستند تفسیر کرده است.
او تقریباً در ابتدای کتاب سؤالات و فرضیه هایی را در خصوص رویداد سولچه مطرح کرده، سؤالاتی که با مطالعه کتاب به طور واضح پاسخ داده می شود. «من در هنگام تدوین کتاب به پاسخ سؤالاتم رسیدم و همین پاسخ ها را براساس شناخت و بررسیهایی که داشتم با دلیل بیان کرده ام».
مطابق سخنان «صالحی» جنگ سولچه باید در همان بافت فرهنگی و اجتماعی و بستر زمانی خود دیده شود وگرنه به صورت مجزا قابل بررسی نیست.
پرداختن به رویداد سولچه از قالب های مختلف، دیگر موردی است که «محسن صالحی» به آن اشاره دارد. «این موضوع ظرفیت پرداختن در قالب های مختلف را دارد و من فکر کردم جای این گونه روایت جامع تاریخی خالی است. اگر منابع را مطالعه کنید می بینید که یک اثر نمایشی با عنوان «قلعه سولچه» اجرا شده و یک رمان تاریخی با نام «تگرگ» در این زمینه انتشار یافته است».
هدف: عبرت از تاریخ است
او هدف اصلی خود از نگارش این کتاب را در عبرت گرفتن از تاریخ عنوان می کند. «تاریخ را معمولاً می گویند آینه عبرت است یا چراغ راهنما، برای همین وقتی به مباحث تاریخی می پردازیم باید یک طلبی ازش داشته باشیم و استفاده کنیم برای اینکه در مسیر درست قرار بگیریم و به تکرار اشتباهات مرتکب نشویم و تجربه ای شود در آینده، در واقع هدف این بوده که در کنار اینکه یک گزارش کاملی از رویداد ارائه بدهیم یک چراغ راهنما و آینه عبرتی باشد که از آن استفاده کنیم».
براساس روایت «صالحی» انقلاب مشروطه یک قیام عمومی مردم برای محدود کردن قدرت پادشاه و پاسخ گو کردن آن بود. قانون اساسی که در مشروطه تدوین شد و تفکیکی بین قوا ایجاد کرد در نهایت با وجود مخالفت های بسیاری به اهداف خود نرسید و در نهایت هم آرمان های انقلاب مشروطه همانند عدالت و آزادی و ... از بین رفت، هر چند حالا هرچه داریم از همان انقلاب مشروطه است.
او به نقل از تاریخ شناسان می گوید که ساختار قدرت مطلقه یکی از موانع اصلی توسعه سیاسی ایران بوده و هست، درست همانند اینکه یک نهال آزادی را در زمین شوره زار استبداد بکاری و هیچوقت بارور و بزرگ نمی شود.
تأثیر سولچه بر انقلاب
«محسن صالحی» سپس به این سؤال که انقلاب مشروطه و جنگ سولچه چه تأثیری روی انقلاب گذاشت، پاسخ داد. «انقلاب مشروطه تأثیر بسیاری روی انقلاب ۵۷ داشت و یک سرفصل جدید در تاریخ کشور ایجاد کرد که ایران را پیشگاه ملت های منطقه قرار داد. خیلی از ملت ها با الهام از جنبش مشروطه بر علیه استعمارگران و استبداد قیام کردند و یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار در شکل گیری انقلاب اسلامی میراثی بود که از مشروطیت به جای ماند».
او همچنین نقش جنگ سولچه را در شکست مشروطه و شکل گیری انقلاب اسلامی بسیار تأثیرگذار دانست و گفت که کشته شدن یفرم خان در جنگ سولچه، مسیر سرنوشت کشور ایران را تغییر داد.
روایتی پندآموز
روایت «محسن صالحی» حکایت از این دارد که «جنگ سولچه در شمار همان تراژدی هاست و نشان می دهد که مردم ایران با وجود آن آرمان های بزرگی که در انقلاب مشروطه داشتند نه تنها به آن ها دست نیافتند بلکه حوادث تلخی هم به خاطر جاه طلبی رهبرانشان رخ داد».
او معتقد است «در بین مردم منطقه چاردولی «عبدالباقی خان» را به عنوان یک قهرمان می شناسند و مورد احترام قرار می دهند و جایگاه بالایی در قوم چاردولی دارد».
این پژوهشگر سرشناس تاریخ معاصر را کارگاه آموزنده ای می داند. «کسی که می خواهد ریشه مشکلات کشور را بداند فقط کافی است یک دوره تاریخ مشروطه را مطالعه کند و به پاسخ خیلی از سؤالات خود برسد».
سخن «محسن صالحی» در پایان مصاحبه بدین جا می رسد که «قصه سولچه پندآموز است و نشان می دهد ملت چقدر برای تحقق آزادی و استقلال و مهم تر حاکمیت قانون، دچار رنج و مشقت شدند»./
* مصاحبه و عکس: زیبا امیدی فر
نظر شما