به گزارش خبرنگار کردپرس، با تغییر جهان، انتشار خبر و روزنامه نگاری هم در معرض تغییر قرار گرفته است. امروزه ما با شرایط پیچیده ای از روزنامه نگاری روبرو هستیم؛ این پیچیدگی که از قضا ناخوشایند هست، محصول توطئه اتاق های خبر نیست، بلکه ناشی از عواملی است که محسوس اند، اما ظاهراً به چشم دیده نمی شوند. دنیای امروز ما لبریز از رسانه است؛ آن ها برای خواب و خوراک ما، نوع لباس پوشیدن، راه رفتن، حرف زدن و فکر کردن ما برنامه ریزی می کنند. سرعت تحولات به گونه ای است که رسانه هم در بندِ رسانه گرفتار شده، به عبارت دیگر، دنیا ۲۴ ساعته رسانه ای است و به قولی، خودِ رسانه هم به بستری برای لینک فوری اطلاعات بدل شده است. در دنیایی که رسانه ها به عنوان بستر نهایی زندگی سیاسی عمل می کنند، روزنامه نگاری کاملاً مستقل شاید دیگر فرصت ظهور نیابد؛ اگر روزنامه نگار و رسانه با شرایط تغییر نکرده و به روز نشود.
در واقع چالش روزنامه نگاری در دنیای مدرن امروزی مسئله ای است که روز به روز بیشتر شده و از یک طرف نگرانی خبرنگاران را در پی دارد و از طرفی دیگر بروز تکنولوژی جدید باعث حمله اخبار مختلف به سمت افکارعمومی شده و در این میان اگر روزنامه نگار نتواند در مسیر درست این تکنولوژی قرار بگیرد اخبار با اطلاعات گمراه کننده و بعضاً غلط در اختیار جامعه قرار می گیرد.
در همین زمینه خبرگزاری کرد پرس پخش زنده ای در شبکه اجتماعی خود با حضور دو نفر از اساتید برجسته حوزه ارتباطات «دکتر منصور ساعی» و «دکتر شفیع بهرامیان» برگزار کرده و به چالش های روزنامه نگاری در دنیای مدرن پرداخته است.
ضرورت توجه به روزنامه نگاری علم
به گفته «منصور ساعی» امروزه رسانه های رسمی باید به سمت روزنامه نگاری علم بروند. «در چند دهه اخیر باتوجه به اینکه پارادایم علمی و مسلط بر همه حوزه های سلامت و اجتماع و اقتصاد و سیاست و محیط زیست و... مطرح است باید رسانه های محلی به ویژه رسانه های رسمی به سمت روزنامه نگاری علم بروند».
او روزنامه نگاری علم را توسعه یافته روزنامه نگاری توسعه می داند. «وقتی تاریخچه روزنامه نگاری علم را مرور می کنیم می توانیم بگوییم این روزنامه نگاری توسعه یافته روزنامه نگاری توسعه است و در واقع ادبیات پارادایم توسعه در چند دهه اخیر کمتر تولید شده و باید گسترش یابد».
از نظر «ساعی» نقش رسانه ها و تولید محتوای رسانه ای در حوزه علم باتوجه به جایگاهی که علم در زندگی روزمره دارد همانند روزنمه نگاری سلامت مهم است و آن قدر این حوزه گمنام مانده و به حاشیه رفته که اطلاعات نادرستی منتشر می شود و حتی خبرنگاران نسبت به شیوه های نگارش این نوع روزنامه نگاری آشنا نیستند.
او روزنامه نگاری محیط زیست را دیگر مورد در حوزه روزنامه نگاری علم دانست و گفت که روزنامه نگار باید بداند چگونه به بحران های محیط زیست بپردازد تا جامعه متوجه وضعیت شوند.
این کارشناس حوزه رسانه در ادامه به روزنامه نگاری بحران اشاره کرد. «روزنامه نگاری بحران به روزنامه نگاری محیط زیست هم نزدیک است و باید گفت در این حوزه هم با فقدان مطالعات عمیق درگیریم و هم فقدان تجربه ای رسانه ها را داریم. در این نوع از روزنامه نگاری باید کاری کنیم که مشارکت اجتماعی تقویت شود و بدانیم چطوری بحران را پوشش دهیم».
«منصور ساعی» معتقد است باید در روزنامه نگاری علم به دانش های علمی آگاه بوده و روایت کردن را بلد باشیم و جامعه شناسی لازم را بدانیم که البته هنوز در جامعه شناسی و روانشناسی بحران ضعف داریم.
لزوم توجه به پیامدهای روانی محتوا
مطابق سخنان او روزنامه نگار باید به پیامد محتوا و یا تصویری که پخش می کند آگاه باشد که چقدر پیامدهای روانی در جامعه خواهد داشت و مهم این است که هر محتوایی منتشر می شود شواهد محور و براساس مستندات باشد.
یکی از نکاتی که در بحث روزنامه نگاری علم مطرح هست پیامدهای هوش مصنوعی یا فناوریهای نوینی است که روی زندگی ما تأثیر دارد. «ساعی» ضمن بیان این جمله بیان کرد که «کمتر پیش آمده رسانه ها به این مسئله بپردازند در حالی که همه این ها به رشد علم و فناوری مرتبط بوده و در روزنامه نگاری علم به روز بودن و توانایی استفاده از تکنولوژی ها بسیار مهم است».
او با اشاره به اینکه روزنامه نگاری توسعه پشتوانه روزنامه نگاری علم است، انتشار یکسری اطلاعات غلط توسط رسانه های غیررسمی و افشای اطلاعات درست توسط روزنامه نگاران را ضروری خواند.
«ساعی» همچنین نسبت به خطرات اطلاعات گمراه کننده ای که با هدف منتشر می شوند هشدار داد. «گاهی اطلاعات گمراه کننده ای به صورت هدفمند برای جامعه منتشر می شود همانند گروه های تروریستی و مافیای اقتصادی و... که اینجا باید دانست این اطلاعات گرچه مضر برای ساختارهای سیاسی و اجتماعی هستند اما واقعی اند که وقتی افشا شوند جامعه را بهم می ریزند و روزنامه نگار باید نسبت به این مسایل مطلع باشد که چگونه واقعیت را افشا کند».
ضرورت راستی آزمایی خبر
توجه به راستی آزمایی در رسانه ها ضرورتی است که «ساعی» به آن پرداخت. «در بسیاری از رسانه ها حتی رسانه های رسمی هم دیده می شود و این نشام می دهد که مدیرمسئول یک رسانه هنوز آگاه نیست که چطور محتوا تولید شده، راستی آزمایی شده یا نه، باید دانست بخشی از روزنامه نگاری داریم که به سمت راستی آزمایی می رود و می تواند در همه حوزه ها باشد اما آنچه جامعه نیاز دارد اطلاعات درست است».
مطابق اظهارات او «در ایران زیرشاخه راستی آزمایی اطلاعات نداریم در هیچ رسانه ای، رسانه های رسمی ما که هنوز در جامعه منبع هستند وقتی هیچ چیزی برای گفتن و راستی آزمایی ندارند یقیناً مردم به سمت رسانه های غیررسمی می روند. که الزاماً محتوای غلط زیادی دارند».
این استاد دانشگاه معتقد است راستی آزمایی جزوی از نقش مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار به حساب می آید. «اینکه روزنامه نگار چگونه می تواند اطلاعات علمی که تولید می شود را به جامعه بدهد مهم است. این نقش مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار را می رساند که حتماً قبل از انتشار راستی آزمایی کرده تا نفوذ شبه رسانه ها گرفته شود. در واقع فضای سیاسی حاکم بر رسانه های ما غبارآلود و محدود است و باعث شده انگیزه خبرنگار برای راستی آزمایی کاهش یابد».
نیاز رسانه به میز بحران رسانه ای
«ساعی» با تأکید بر اینکه مرجعیت خبر به رسانه های خارج از کشور منتقل شده، از خطر این مسئله برای رسانه های داخلی گفت. «واقعیت این است که یکی از دردهای جامعه ما انتقال مرجعیت رسانه های رسمی به خارج از کشور است و خود این بسیار بحران ساز خواهد بود. در کشور بحران های بسیاری داریم و اگر رسانه های ما به فکر نباشند، این انباشت بحران ها تبدیل به ابر بحران می شود و دیگر کاری نمی توان کرد چون همه دریچه های ارتباط با جامعه بسته خواهد شد».
او برای حل این مشکل تشکیل میز بحران رسانه ای را پیشنهاد داد. «اینجاست که خط مشی رسانه ای در هر جایی که باشد نیاز به میز بحران دارد و وقتی میز بحران نیست هیچ گونه مسئله ای حل نمی شود. روزنامه نگاری رسمی ما هنوز حداقل ها را دارد و می تواند اعتماد اجتماعی را به خود برگرداند».
آن طور که «ساعی» می گوید «جامعه با تروماهای زیادی مواجه بوده و تحت تأثیر بحران های زیادی است، لذا روزنامه نگاری ما به روزنامه نگاری تروما نیاز دارد که بداند چگونه زخم های جامعه را التیام دهد و یا نه چگونه سیاست گذاران را وادار به تصمیم درست کند و آینده ای را برای جامعه ترسیم و در این زمینه نظام حکمرانی و اجتماعی در کنار نظام رسانه ای نقش خواهند داشت».
اما روایت گری رسانه ای دیگر موردی است که از نظر «ساعی» باید دقیق و درست باشد. «در این بین یکی از مشکلات این است که چگونه جامعه را روایت می کنیم و به جای روایت درست به سمت جنگ روایت ها نرویم و این خیلی خطرناک است وقتی جنگ روایت ها شکل می گیرد، جامعه رسانه را تعطیل می کند. وقتی واقعیت هایی توی جامعه دیده نمی شود در رسانه، جامعه به سمت رسانه های دیگری می رود و رسانه های دیگری را برای خود خلق می کند که حتی اطلاعات غلطی را هم می دهد».
او در پایان این بخش بار دیگر بر مسئولیت اجتماعی روزنامه نگاری تأکید کرد. «رسانه اسلحه نیست بلکه ابزار گفت و گو است و در این زمینه باید سیاست های مسئولیت اجتماعی روزنامه نگاری مدنظر باشد».
حرکت به سمت روزنامه نگاری کیفی
دیگر صاحب نظر حوزه ارتباطات در این زمینه بر داشتن تحصیلات تخصصی در حوزه روزنامه نگاری تأکید دارد. «شفیع بهرامیان» گفته خود را با این پرسش آغاز کرد که «چند درصد روزنامه نگاران دوره تخصصی دیده اند؟ بسیاری از اهالی رسانه غافل اند از مطالعات تخصصی روزنامه نگاری. باید هر روزنامه نگاری قبل از هر کار خبری درباره موضوع مطالعه و تخصص لازم را داشته باشد».
او حرکت به سمت روزنامه نگاری کیفی را به جای روزنامه نگاری کمی ضرورت می داند. «نیاز داریم که از روزنامه نگاری کمی به سمت روزنامه نگاری کیفی برویم. روزنامه نگاری کیفی چیست؟ همین مصاحبه های عمقی و تحلیل های بسیاری که باید داشت. همه مردم خبرها را در کسری از ثانیه در کانال های تلگرامی و دیگر شبکه های اجتماعی دریافت می کنند اما همه که تحلیل گر و تفسیرگر نیستند. کار روزنامه نگار این است که بتواند به مردم بیاموزد سره را از ناسره تشخیص دهند و اطلاعات موثق داشته باشند».
حلقه مفقوده روزنامه نگاری
«بهرامیان» از روزنامه نگاری تحقیقی به عنوان حلقه مفقوده این حرفه نام برد. «در کنار این ها باید به بحث روزنامه نگاری تحقیقی اشاره کرد که حلقه مفقوده در روزنامه نگاری است. این نوع در کنار روزنامه نگاری توسعه قرار دارد و در واقع اگر روزنامه نگاری توسعه را نمی توانیم انجام دهیم برای این است که مصاحبه تحقیقی نمی توانیم انجام دهیم، گزارش تحقیقی نمی توانیم انجام دهیم و یا بلد نیستیم و یا بلدیم اما امنیت لازم را نداریم و قانون از ما حمایت نمی کند».
نبود یک قانون حمایتی ویژه از روزنامه نگاران تحقیقی نکته ای است که از نظر این استاد دانشگاه می تواند به حرفه روزنامه نگاری آسیب برساند. «ما اگر دست بذاریم روی مشکلاتی که وجود دارد بعدها حمایتی نمی شویم چون سندیکای اتحادیه قدری نداریم که در برابر افشاگری از ما حمایت کند. قانون هم که هیچ حمایتی ندارد. کمترین نقدی که می شود روزنامه نگار بلافاصله با تهدید مواجه می شود. تهدیدهای مختلفی که باعث می شود وضعیت پوچی مطبوعات امروزه به وجود بیاید و فروپاشی حاصل شود، برای همین است که نقد در حوزه های مختلف بسیار کم بوده و اگر هم نقدی هست به صورت نقد ادبی صورت می گیرد».
اهمیت تخصص در روزنامه نگاری
به گفته «بهرامیان» ما در بسیاری از مسایل و آسیب های اجتماعی کمبود محتوا داریم به خاطر اینکه شرایط اجازه نداده به سمت روزنامه نگاری کیفی برویم.
او بار دیگر داشتن تخصص در کار را ضروری دانست و بر به روز کردن این تخصص تأکید کرد. «هر فردی که می خواهد وارد حرفه روزنامه نگاری شود باید مهارت های مختلف رسانه ای داشته باشد از سواد رسانه ای که تنها مختص به مخاطب نیست تا سواد خبری اینکه چگونه خبر بنویسم و مصاحبه کنیم و سواد رایانه ای اینکه بتوانیم از تکنولوژی فناوری ها برای تولید محتوا در عرصه کار روزنامه نگاری استفاده کنیم، همه و همه را باید بیاموزد».
رعایت اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری
«بهرامیان» در ادامه گریزی داشت به اخلاق حرفه ای در روزنامه نگاری. «خیلی مهم است که خود روزنامه نگار قربانی یکسری موارد نشود و شرایطی را ایجاد نکند که مخاطب هم قربانی شود. اخلاق حرفه ای در همین است و به نظر می رسد این مهم به فراموشی سپرده شده و این بر می گردد به اینکه آشنا به اخلاق روزنامه نگاری نیستیم».
مطابق سخنان او «رسانه به جای اینکه تبدیل شود به عامل توسعه و همگرایی، تبدیل شده به عامل واگرایی و ضد توسعه. اینجا باید بگویم از همه اینها مهم تر بحث مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار است. من روزنامه نگار باید تعادل را رعایت کنم چه معنی دارد خروجی رسانه در یک روز همه منفی باشد؟ باید تعادل در کار باشد و قرار نیست که هر آنچه اتفاق می افتد را من منتشر کنم».
او ضمن اینکه مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار را در رعایت تعادل در انتشار اخبار مثبت و منفی می داند، بر این باور است که باید روزنامه نگار سلامت روانی جامعه را هم در نظر بگیرد. «جامعه ای که من روزنامه نگار را رصد می کند و من منبع اطلاعاتی او هستم سلامت روانی اش باید مدنظر باشد. من به عنوان روزنامه نگار باید مراقب سلامت روانی جامعه باشم و همه این ها بر می گردد به یک تئوری به نام مسئولیت اجتماعی روزنامه نگاری که در تمام دنیا کار می شود. من باید مقایسه کنم در آنچه که منتشر و تولید می کنم و نتایج اجتماعی آن را قبل از اینکه منتشر شود بسنجم و اگر این کار صورت گیرد بسیاری از مشکلات امروز اوضاع نابسامان رسانه ای حل خواهد شد».
مسئولیت اجتماعی یک روزنامه نگار
ادامه این مبحث با «منصور ساعی» پیش رفت. او هم ضمن تأیید سخنان «بهرامیان» مبنی بر ایجاد روزنامه نگاری کیفی گفت که «از روزنامه نگاری کمی به کیفی رفتن مهم است و نشان می دهد که رسانه چقدر می تواند در جامعه اثربخش و بهره وری داشته باشد و پیامی که تولید و منتشر می شود چه اثری بر جامعه دارد».
«ساعی» هم مسئولیت اجتماعی را برای روزنامه نگار ضروری دانست. «تئوری مسئولیت اجتماعی هم نکته مهمی است و روزنامه نگاران در برابر جامعه مسئول اند همانند پزشکان که در برابر بیماران مسئولیت دارند.
منتهی بار سنگین این مسئولیت را نمی توان تنها روی دوش روزنامه نگار گذاشت از روزنامه نگار انتظار قهرمان بودن نداریم اما انتظار می رود روزنامه نگار حداقل هایی که می تواند داشته باشد را انجام دهد از جمله راستی آزمایی اطلاعات را مدنظر قرار دهد و به فکر لایک و گرفتن فالوور نباشد و باید به محتوایی که تولید می کند توجه کند».
خطر جنگ روایت ها
به گفته او «اگر به سمت قالب ها برویم، روزنامه نگار غیر از اینکه باید دانش نظری و تجربه های لازم را داشته باید با فرم ها هم آشنا باشد. در واقع داستان گویی خیلی مهم است به ویژه برای نسل های جدید».
مخاطب شناسی؛ دیگر نکته ای بود که این کارشناس ارتباطات آن را از کلیدواژه های مهم برای یک روزنامه نگار معرفی کرد. «روزنامه نگار باید برایش مهم باشد که مخاطبش را بشناسد و ضریب نفوذ در آن جامعه را در نظر بگیرد. یک رسانه باید بداند آیا محتوایی که تولید می شود برای مخاطب هدف در نظر گرفته شده یا نه؟ مخاطب رسانه ای من در کجا قرار دارد؟ مهم است که بدانیم امروز با زبان نسل جدید در پلتفرم جدید صحبت شود. دیگر نمی شود مثل روزنامه نگاری قدیم کار کرد. بسته به نوع موضوع و مخاطبی که وجود دارد نوع قالبی که انتخاب می شود مهم است».
«ساعی» بار دیگر به خطر جنگ روایت ها اشاره کرد. «در بحران نباید درگیر جنگ روایت ها شد و به پنهان کاری اقدام کرد. نباید در خبر مین گذاری شود و اطلاعات قطره چکانی داد وگرنه تا مدت ها درگیر این خبر خواهیم شد. غیر از مسئولیت اجتماعی باید به قالب ها روزنامه نگاری و شرایط تولید و ارسال پیام توجه کنیم. رسانه ها همیشه بعد از مسئله ها و دیر می رسند و روایت ناقص دارند گاهی اوقات و این خطرناک است».
او با این پرسش که «روزنامه نگاری ما کجاست؟» وظایف نهاد رسانه را تشریح کرد. «در حکمرانی مدرن نهاد رسانه بخشی از حکمرانی است نه اینکه زیرمجموعه آن باشد بخشی از بازیگران آن است. در نظام حکمرانی ایران دولت تنهایی نمی تواند جامعه را کنترل کند به ویژه در دوران بحران و نیاز به رسانه دارد. نهاد رسانه باید نهاد ناظر بر قدرت و جامعه و اثربخشی داشته باشد و اعتماد اجتماعی را برگرداند به خود و سرمایه اجتماعی خود را حفظ کند. لذا باید بازنگری در سیاست های رسانه ای کشور شکل بگیرد که جامعه به آرامش برسد و بهره وری داشته باشد و در جامعه بتواند یک نوع توسعه ایجاد کند در همه حوزه ها».
چگونگی استقلال رسانه
«شفیع بهرامیان» با یک جمع بندی این بحث کارشناسی را به پایان رساند. او استقلال رسانه ای را از همه نظر به ویژه اقتصادی برای بیان درست وقایع مهم دانست. «یکی از کارهای رسانه ها و یا روزنامه نگاری این است که روی پای خود باشد و وابسته به قدرت نباشد پس منابع مالی رسانه ها مهم اند. یکی از راهکارهای تأمین منابع مالی دستور کار مشترک با سایر رسانه ها و ادغام رسانه هاست. بسیاری از رسانه ها درگیر مسایل مالی اند اگر ادغام رسانه ای شکل بگیرد مشکلات مالی رسانه حل و با این کار هزینه ها سرشکن می شوند».
او هم نگاهی ویژه به شناخت مخاطب و تولید محتوا برای جامعه هدف داشت. «باید بدانیم در بحث تولید محتوا چقدر به مسایل شناخت داریم و باید به زبان مخاطب سخن بگوییم. در عصر هوش مصنوعی روزنامه نگاری به کدامین سمت و سو باید برود؟ اینکه خواست و علایق مخاطب را بفهمیم و منتظر نباشیم مخاطب بیاید توی سایت و رسانه. هرجا که مخاطب است برو دنبالش و خوراک را تحویل آن بده. رسانه ها باید همگرایی باهم داشته باشند و افکار عمومی را به سمت پرسشگری سوق دهند»./
نظر شما