نمی‌توان در ارومیه عاشق طبیعت و کوه بود و میهمان قلل استوار و مرتفع داڵان‌پەڕ، بۆزێ سینا و چل مێرێ شەهیدان و چیاێ ڕەش نازلێ و چاڵ و خەلیل و ئاز و چیاێ مانگ و ماد، دمدم و... نشد.
این جمعه فرصتی دست داد تا در معیت ۲ باشگاه کوهنوردی "میربُهال" و "زاگرُس" ارومیه از مسیر مڕگەوەڕ و روستاهای منصورآباد و لاجانێ عازم کوه زیبا و تاریخی آز یا عاز یا ئاز( عازێ بۆزێ) شویم. این قله در جنوب غربی شهرستان اورمیه واقع شده که تقریبا کمتر از ۲۸۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
این کوه در منطقه مرگور سیلوانا و بین روستاهای لاجانی از غرب، ژارآباد از شمال، دره خان مسیر اشنویه به ارومیه(گەڵێا خانێ لەپزێڕین) دوستک و لورکان اشنویه از شرق و شیره‌کان و برازان از جنوب قرار گرفته و دارای مسیری چالشی و دشوار از دره شیره‌کان برای صعود است. شاید به دلیل صعب‌العبور بودن این مسیر است که مناظر بکر و زیبایی می‌توان دید و زباله و تخریب کمتری از بشر می‌توان مشاهده کرد. البته مسیرهای ساده‌تری نیز برای صعود دارد.
این کوه مرتفع بر تمام کوهستان‌ها و دشت‌های اطراف خود مسلط است. سنگ‌چین‌های خیلی قدیمی که احتمالاً به عنـوان برج‌های دیده‌بانی مورد استفاده اتحادیه‌های قبایل و حکام محلی در گذشته‌های دور و نزدیک بوده در قله کوه به چشم می‌خورد و همچنین به شکلی پراکنده درختان کهنسال سرو سبز رنگ در اینجا وجود دارد که ساکنان کُرد منطقه آنها را اوریس (avris ) نامیده و روستایی نیز به همین نام در سیلوانا وجود دارد. در اطراف کوه عاز، گورستان‌های مختلفی با قدمت متفاوت وجود دارد.
گفته می‌شود در گذشته آتشکده‌ای در این محل وجود داشته که البته اکنون هیچ نشان و مستندی از آن وجود ندارد.در دامنه‌های این کوه به‌جز چشمه‌ای بنام تخت، در ضلع جنوبی کوه مشرف به دره شیره‌کان، چشمه قلقله اکنون هم دارای آب است.
دره و کوه دیگری به نام "عاز" یا کوه "ئاشەبا" به معنی آسیاب بادی در منطقه دشت در ۲۰ کیلومتری غرب ارومیه در جنوب غربی روستای شه‌مله‌کان وجود دارد که تقریباً در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی روستای "ماوانه ماننا" (ماوانه یا ماوانا در زبان کُردی به‌معنای دژ یا قلعه سنگی؛ "ما" یعنی صخره یا سنگ صاف، "وان" و "وانا" به معنای قلعه)محل کشف کتیبه ماوانه(۱۳۷۴) و ۲۰ کیلومتری شمال کوه "آز یا عازێ بۆزێ" واقع شده است.
"رحیم محمودزاده اشنویی" در کتاب "معانی اسامی مادی-کردی" معتقد است که" با توجه به وجود ۲ کوه به نام «آز یا عاز» در جنوب غربی ارومیه (عازێ بۆزێ و عازێ دره ئاشەبای شەملەکان) و همچنین وجود روستای «گه‌ڵاز» در شمال اشنویه به معنی گەڵێ ئاز یا دره "آز" در مجاورت آنان، به احتمال زیاد تمام کوهستان‌های جنوب غربی اورمیه تا اشنویه و نقده(سندووس) در دوران باستان به نام کوهستان آزو(ئازۆ) یا آز(ئاز) نامیده می‌شدند."
در عصر" سارگن دوم" آشوری در سال ۷۱۶ پیش از میلاد «ئازا» پادشاه ماننا که بر همین مناطق حکمرانی داشتە(غرب و جنوب بحر ارومیه) توسط دو حکمران محلی یاغی کشته شد. از قضا کوهستان ئاز هم درست در این منطقه قرار دارد که ئازا حکومت می‌کرده.نام «ئازا» احتمالاً با واژه ی «ئازۆ یا ئاسۆ» پادشاه منطقه «گیلزانا» بی‌ارتباط نباشد. .
محمودزاده اشنویی معتقد است که از نوشته "تیکلات پیلاسر" آشوری اول در استوانه‌ای کە حدود ۱۱۰۰ قبل از میلاد پدید آمده معلوم شده که ساکنان کوهستان ئاز یا عاز یا عازو یا ئازۆ در غرب دریاچه ارومیه، کُرد بوده‌اند.در میان کردها اکنون هم از اسامی ئازا و ئازو بە وفور استفاده می‌شود.
البته برخی از تاریخ پژوهان و مردم پژوهان منطقه از جمله "کیومرث حاج محمدی" نیز با الهام از یافته‌های زبان‌شناسانه و فرهنگی ساکنان این محل و همچنین مشخصات اقلیمی و جغرافیایی حوزه غرب دریاچه ارومیه، بالاخص ارتفاعات غربی اشنویه و ارومیه نام اصلی این کوه را "عازێ بۆزێ" می‌دانند. "عاز" در زبان کردی کرمانجی به معنای دنباله، تداوم و سلسله است و "بۆز" نیز بە ارتفاعات بۆزێ سینا اشاره دارد که با فاصله کمی درست روبروی این قله قرار گرفته و بصورت کلی این ارتفاع را تداوم و ادامه ارتفاعات بۆزێ سینای مڕگەوەڕ می‌دانند.
آنچه در این یادداشت مورد نظر است ریشه‌یابی تاریخی و همچنین اقلیمی و بومی نام‌هایی است که صدها و بلکه هزاران سال است به همین منوال مانده‌اند و اکنون در پرتو آلودگی‌های اطلاعاتی رسانه‌های مختلف بیم فراموشی یا جعل و تحریف آنان می‌رود.
در هر صورت بعنوان یک آماتور عاشق کوه و طبیعت، سفر به این قله زیبا و تاریخی را به همه کوهنوردان پیشنهاد می‌کنم. البته حتما آب کافی همراه خود داشته باشید.
نظر شما