کرد پرس
علی رغم گذشت ۶ سال از رویدادهای ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷ هنوز هم سالانه دو حزب اصلی اقلیم کردستان یعنی حزب دمکرات و اتحادیه میهنی با موضعگیری‌های رسانه‌ای از این موضوع اختلافی بهره می‌جویند و از آن یاد می‌کنند. روز ۱۴ اکتبر ۲۰۱۷ بافل طالبانی به طور ناگهانی به جلسه میان اتحادیه میهنی و حزب دمکرات در دوکان وارد می‌شود و می‌گوید: «باید با دولت عراق به تفاهم برسیم ناچار هستیم که این توافق را انجام دهیم». مسعود بارزانی به مسئولان اتحادیه میهنی می‌گوید هیچ توافقی در کار است؟ کسرت رسول و ملا بختیار می‌گویند نخیر زیرا قدرت در اختیار ما است و اگر توافقی وجود داشته باشد ما باید از آن مطلع باشیم. پس از رویدادهای ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷ بافل طالبانی نامه‌ای با امضای ۳۸ عضو رهبری اتحادیه میهنی منتشر کرد که در آن به توافق با دولت عراق اشاره شده است. بر اثر رویدادهای ۱۶ اکتبر اتحادیه میهنی و حزب دمکرات به یک اندازه از مناطق تحت نفوذ خود را از دست داده‌اند. اتحادیه میهنی کردستان ۱۱۸۰۰ کیلومتر از خاک تحت نفوذ خود را از دست داده و حزب دمکرات نیز ۱۵۴۰۰ کیلومتر از مناطق تحت نفوذ خود را از دست داده است.
رفراندوم پیش از اکتبر
روز ۶ ۷ ۲۰۱۷ کمیسیون عالی رفراندوم که مسعود بارزانی رئیس حزب دمکرات کردستان و رئیس وقت اقلیم کردستان آن را ریاست می‌کرد تصمیم گرفت که روز ۲۵ ۹ ۲۰۱۷ رفراندوم را برای تصمیم گیری در خصوص استقلال و جدا شدن اقلیم کردستان از عراق برگزار کند. پارلمان کردستان که در آن زمان مدت ۲ سال بود که فعالیتش متوقف شده بود فعالیتش را از سر گرفت و طی جلسه‌ای تصمیم به برگزاری رفراندوم را تصویب کرد. غیر از جنبش تغییر و جماعت عدالت کردستان تمامی جریان‌های سیاسی اصلی در کمیسیون عالی رفراندوم مشارکت داشتند. علی رغم نارضایتی و کشمکش بسیار در سطح داخلی و فشارهایی که در سطح بین المللی و به ویژه آمریکا، ترکیه و ایران وجود داشت رفراندوم در موعد مقرر برگزار شد .
۲۱ روز پس از برگزاری رفراندوم دولت عراق که به پایان نبرد علیه داعش نزدیک شده بود در عمل جبهه جنگ را به سمت مناطقی که پس از سال ۲۰۰۳ و سقوط صدام به کنترل کردها درآمده بود تغییر داد.
گردآوری نیروها… سرآغاز رویدادها
دولت عراق که در اساس به دنبال بهانه‌ای درباره قدرت کردها در مناطق مورد مناقشه بود پس از برگزاری رفراندوم بهانه جنگ علیه کرد را به دست آورد آنچه که بیش از هر مورد دیگری ارتش عراق را برای حمله ترغیب کرد برگزاری رفراندوم در مناطق مورد مناقشه بود. ارتش عراق حمله به داعش را در شهرستان حویجه در استان کرکوک تا بعد از جنگ موصل به تعویق انداخت. این موضوع پیام آشکاری بود برای صاحبان قدرت اقلیم کردستان پیش از رفراندوم که ارتش عراق قصد دارد بار دیگر به کرگوک بازگردد اما سطح حمله مذکور، امری جدی پنداشته نشد.
ارتش عراق به بهانه جنگ حویجه نیروهای زیادی را در مرز کرکوک مستقر کرد حیدر عبادی نخست وزیر وقت عراق پیش از جنگ حویجه به کرکوک سفر کرد صاحبان قدرت در عراق چنین وانمود می‌کردند که به صورت مشترک با نیروهای پیشمرگ در حویجه به داعش حمله خواهند کرد بدین ترتیب ارتش عراق نیروهای خود را در این مرز مستقر کرد تا آماده بازگشت به داخل کرکوک باشند.
طبق برنامه مقرر ارتش عراق نیروهای داعش در حویجه حمله کرد و مرزهای آن منطقه را کنترل کرد نیروهای پیشمرگ به هیچ عنوان در عملیات شرکت نکردند ارتش عراق پس از کنترل حویجه به طور کامل زمینه مقابله و جنگ با نیروهای پیشمرگ را فراهم ساخت.
دولت عراق که ابتدا خواسته‌اش آن بود که نیروهای پیشمرگ تنها مناطقی را بازگردانند که در جنگ با داعش از سال ۲۰۱۴ به کنترل آنها درآمده بود اما اکنون که جنگ به پایان رسیده است قصد دارد قدرت کردها را به مرزهای اقلیم کردستان پیش از سقوط صدام در سال ۲۰۰۳ بازگرداند.
محکم کردن سنگرها
ارتش عراق در نزدیکی نیروهای پیشمرگ کار احداث سنگرها را آغاز کرد نیروهای فرقه ۹ تانک و پلیس فدرال و همچنین فرقه طلایی و ۸ شعبی در منطقه گرد هم آمدند و مقدار زیادی سلاح و مهمات سنگین با خود آوردند روز ۱۴ اکتبر شروع به فعالیت کردند. تهدیدها در مورد خطر حمله ارتش عراق و حشد شعبی به نیروهای پیشمرگ در مرز کرکوک به نقطه صفر رسید برخی از مسئولان اتحادیه میهنی کردستان خطر را احساس کردند دروازه گفتگو با سرکرده‌های حشد شعبی را گشودند تا از وقوع جنگ پیشگیری کنند فرماندهان حشد شعبی ابتکار عمل آنان را برای گفتگو پذیرفتند جنگ در مقابل خانه نیروهای پیشمرگ بود فرماندهان حشد شعبی دو بار به فرماندهان پیشمرگ فرصت دادند و حمله را آغاز نکردند بار اول مدت ۴۸ ساعت و بار دوم مدت ۲۴ ساعت فرصت را تمدید کردند اما گفتگوها حاصلی در برنداشت. روز ۱۵ اکتبر تنش‌ها افزایش یافت ساعت ۱۱ پیش از ظهر دو تن از مستشاران نظامی عراق که گفته می‌شود دو فرمانده نظامی ایرانی هستند از محور ۴ کرکوک نیروهای پیشمرگ بازدید کردند پس از این دیدار وستا رسول فرمانده محور ۴ آشکار کرد که مستشاران به آنان گفته‌اند از طریق صلح آمیز یا با اکراه باید نیروهای پیشمرگ این مناطق را به نیروهای عراقی بازگردانند:
* مقرهای نظامی قدیمی کرکوک
*چاه‌های نفتی
*جاده کمربندی کرکوک تا روستای کلهر در حد فاصله میانه منطقه پردی و شهر کرکوک که جاده اصلی کرکوک به اربیل است.
نیروهای پیشمرگ نیز غایل به پذیرش این پیشنهادها نبودند اقبال پور و ابوماد که اطمینان یافتند نیروهای پیشمرگ آماده نیستند این مناطق را به نیروهای عراقی بازگرداندند به وستا رسول فرمانده محور ۴ اعلام کردند که:
* از این لحظه به بعد انتظار داشته باشید که حملات آغاز شود.
* تنها عاملی که اکنون مانع حمله ما شده است آن است که منتظر جلسه دوکان هستیم اگر رهبری سیاسی کرد تصمیم بگیرد که در چهارچوب قانون اساسی مشکلاتشان را با عراق حل کنند ما حمله نخواهیم کرد.
جلسه و نشست دوکان
روز ۱۵ اکتبر در شهر دوکان نشست دفاتر سیاسی اتحادیه میهنی و حزب دمکرات برگزار شد. مسعود بارزانی ریاست جلسه را بر عهده داشت از سوی اتحادیه میهنی نیز کسرت رسول و هیرو ابراهیم احمد و ملا بختیار مشارکت داشتند. سپس با سپس بافل طالبانی به درون جلسه می‌رود و می‌گوید باید با دولت عراق به تفاهم برسیم ناچاریم این توافق را انجام دهیم. مسعود بارزانی به مسئولان اتحادیه میهنی می‌گوید آیا هیچ توافقی در میان است؟ کسرت رسول و ملا بختیار می‌گویند: نخیر زیرا قدرت نزد ما است و اگر توافقی وجود داشته باشد باید ما مطلع باشیم. همین موضوع باعث شد تا مسعود بارزانی توجه چندانی به سخنان بافل طالبانی نکند.
بیانیه پایانی نشست دوکان حاصلی در بر نداشت و به ویژه دربندی که اشاره شده بود اقلیم کردستان آماده است تا در چهارچوب قانون اساسی عراق مشکلاتش را با بغداد حل و فصل کند، بندی در آن نبود که سبب توقف تهدیدهای مستشاران نظامی باشد.
توافق اتحادیه میهنی و دولت عراق
روزهای پس از ۱۶ اکتبر زمانی که اختلافات داخلی اتحادیه میهنی کردستان درباره دلایل از دست دادن کرکوک تشدید شد و از سوی دیگر حزب دمکرات کردستان حملات رسانه‌ای تندی علیه برخی از سران اتحادیه میهنی آغاز کرد و آنان را به خیانت متهم کرد بافل طالبانی متن توافق میان اتحادیه میهنی و دولت عراق را منتشر کرد که بر اساس اظهارات و ادعای خودش روز ۱۴ اکتبر با امضای ۳۸ تن از اعضای دفتر سیاسی و رهبری اتحادیه میهنی کردستان انجام شده است.
متن توافق اتحادیه میهنی کردستان و دولت عراق به منظور ممانعت از رخ دادن جنگ در میان ارتش عراق و نیروهای پیشمرگ در منطقه کرکوک به شرح زیر بوده است:
به دلیل اوضاع حساس و ناگواری که اکنون در مناطق مورد مناقشه و به ویژه در شهر کرکوک پیش آمده است و به منظور آنکه اختلافات میان عراق و اقلیم کردستان به سطح جنگی ناخواسته در میان ارتش عراق و نیروهای پیشمرگ نرسد کمیته رهبری تصمیم گرفت که:
۱. رهبری نظامی مشترک در منطقه کرکوک تشکیل شود نماینده نیروهای آمریکا پیشمرگه و ارتش عراق در آن مشارکت داشته باشند وظیفه اصلی این نیروها عبارت باشد از تامین امنیت و آرامش منطقه و مقر آن نیز در پادگان نظامی کی وان شهر کرکوک باشد.
۲. هیچ نیروی نظامی به داخل شهر کرکوک آورده نشود.
۳. مشکلات و اختلافات دیگر در میان دولت اقلیم و دولت فدرال از طریق گفتگو در چارچوب قانون اساسی حل و فصل شوند.
۴. سازمان ملل و آمریکا پشتیبان اجرای این توافق باشند و با آن همکاری کنند.
روز ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷ مسعود حیدر عضو پارلمان عراق گفت بافل طالبانی و هادی عامری فرمانده نیروهای حشد شعبی توافق کرده بودند تا نیروهای عراقی به مناطق مورد مناقشه بازگردند. بر اساس اظهارات مسعود حیدر این توافق میان بافل طالبانی و هادی عامری به سرپرستی حیدر عبادی نخست وزیر وقت عراق و میانجی‌گری قاسم سلیمانی فرمانده نیروهای قدس سپاه پاسداران ایران انجام شده است.
این عضو مجلس نمایندگان عراق آن زمان اعلام کرده بود که بندهای این توافق از اندیشه‌ای فرانسوی سرچشمه گرفته است تا اقلیم کردستان را به دو اداره یا دو اقلیم تقسیم کند و به گفته مسعود حیدر از این طریق کردها در آینده نزدیک دیگر به حق سرنوشت خود نیندیشند.
متن توافقنامه مذکور که مسعود حیدر در آن زمان منتشر کرده است نکات زیر را در بر می‌گیرد:
- بازگشت نیروهای عراقی به مناطق مورد مناقشه و عقب نشینی نیروهای پیشمرگ از آن مناطق بدون وقوع جنگ
-تحویل دادن ۱۷ واحد اداری اعم از شهرک ناحیه و مراکز مهم کرکوک به دولت فدرال که پس از سال ۲۰۱۴ دولت اقلیم کردستان مدیریت آن را بر عهده داشته است اگر این واحدها تحویل داده نشوند عراق ۱۱ واحد دیگری اداری نیز طلب خواهد کرد که پس از اختیار اقلیم کردستان بوده است و بدین ترتیب مجموع واحدهای مذکور به ۲۸ واحد اداری خواهد رسید.
- مرکز کرکوک به صورت مشترک اداره خواهد شد ۱۵ محله کردی را کردها مدیریت خواهند کرد و ۲۵ محله دیگر که سایر اقوام در آن هستند به مدت ۶ ماه توسط خود آنها مدیریت خواهد شد.
- اماکن استراتژیک کرکوک توسط دولت فدرال مدیریت خواهد شد پایگاه نظامی کی وان، فرودگاه و چاه‌های نفتی کرکوک.
- بازگشایی فرودگاه سلیمانیه و از سرگیری پروازهای بین‌المللی
- پرداخت حقوق کارمندان سلیمانی و کرکوک از سوی دولت فدرال.
- پرداخت حقوق نیروهای پیشمرگ در منطقه سلیمانیه بر اساس لیست تهیه شده توسط بافل طالبانی
- تاسیس اقلیم حلبچه، سلیمانیه و کرکوک.
- تشکیل دولتی برای اقلیم تازه تاسیس شده.
- بارزانی موضع کشورها را درک نکرد
پیش از آنکه بافل طالبانی خبر توافق با دولت عراق را به بارزانی بدهد وی چندین خبر دیگر را درباره موضع کشورها در خصوص رفراندوم شنیده بود اما به هیچ یک از این مواضع توجه نکرد.
آمریکا بریتانیا فرانسه اتحادیه اروپا ترکیه و ایران به طور رسمی مخالفت خود را با رفراندوم اعلام کردند. روسیه موضع شفاف و روشنی نداشت. اسرائیل تنها کشوری بود که به صورت رسمی از رفراندوم حمایت کرد. بارزانی به تمامی هشدارهای این کشورها پشت کرد به همین دلیل در روز ۱۶ اکتبر نیز تمام جهان در برابر حمله ارتش عراق به کرکوک و مناطق مورد مناقشه سکوت اختیار کردند.
روز ۱۶ اکتبر چه رخ داد؟
پس از آنکه تلاش‌های سیاسی برای یافتن راه حل به نتیجه نرسید و نشست دوکان نیز پاسخ قانع کننده‌ای در خود نداشت تا مانع حمله ارتش عراق شود شب پانزدهم اکتبر ساعت ۹:۳۰ نیروهای عراقی تحرک خود را به سمت سنگرهای پیشمرگ در منطقه کرکوک آغاز کردند.
بر اساس اطلاعاتی که رسانه درومیدیا جهت نگارش این گزارش به دست آورده است مقرر بوده که ارتش عراق ساعت یک بامداد حمله را آغاز کند اما زمانی که متوجه شده نیروهای پیشمرگ در حال عقب‌نشینی هستند زودتر حمله را آغاز کرده است.
عقب نشینی نیروهای پیشمرگ نزد مردم امری غیر منتظره بود زیرا آن زمان و سارسول فرمانده محور جنوب نیروهای پیشمرگ کرکوک که از نیروهای اتحادیه میهنی است در اظهاراتی گفت: «استدعا داریم بیایند تنها همین را می‌گوییم بگذارید بیایند حشد شعبی دشمن ما است». همزمان دکتر کمال کرکوکی فرمانده محور غرب کرکوک نیروهای پیشمرگ که از نیروهای حزب دمکرات است گفت: «اگر بیایند درسی به آنان خواهیم داد که هرگز فراموش نکنند».
پس از این اظهارات نیروهای ۷۰ که متعلق به اتحادیه میهنی بودند عقب نشینی کردند نیروهای ۸۰ هم که جزو نیروهای حزب دمکرات بودند عقب نشینی کردند. تصاویر عقب نشینی نیروهای پیشمرگ بسیار سریع در رسانه‌های جهان منعکس شد شمار زیادی از مردم کرد کرکوک به سوی شهرهای اقلیم کردستان این شهر را ترک کردند در دیگر شهرهای اقلیم کردستان مردم محزون به استقبال شکست نیروهای پیشمرگ می‌رفتند. مرحوم نجم الدین کریم استاندار کرکوک که از اتحادیه میهنی کردستان بود این شهر را ترک کرد و به سمت اربیل رفت.
مسئولان اتحادیه میهنی کردستان دچار اختلاف شدند و دو نگرش اصلی در میان آنان حاکم شد یک جبهه این حزب عقب نشینی نیروهای پیشمرگ را با واژه خیانت یف می‌کردند و جبهه دیگر می‌گفتند که این عقب نشینی یک تاکتیک بود و نیروی پیشمرگ و ارتش عراق دو جبهه نامتوازن هستند و کرد در چنین جنگی مل خسارت‌های بزرگی می‌شد. در میان این دو جبهه اتحادیه میهنی برخی از سران دیگر این حزب نیز معتقد بودند نیروهای پیشمرگ از طریق توافقی که با دولت عراق انجام داد عقب‌نشینی کرد آراس شیخ چنگی روز ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷ در درون شهر کرکوک حضور یافت و از مردم خواست بازگردند. روزهای بد نام آراس شیخ جنگی در رسانه‌های اقلیم کردستان شنیده شد حزب دمکرات کردستان وی را خیانتکار دانستند و برخی از اعضای اتحادیه میهنی نیز از او دفاع می‌کردند.
آراس شیخ جنگی در آن زمان اعلام کرد که آنها با اقدام خود کرکوک را از فاجعه بزرگی نجات دادند زیرا تصرف کرکوک از سوی نیروهای عراقی در چهارچوب توافق بین‌المللی بود و ترکیه ایران و حتی آمریکا نیز از آن حمایت کردند تا وضعیت کرکوک به پیش از سال ۲۰۰۳ بازگردد.
روز ۱۲ ۱۲ ۲۰۱۷ آراس شیخ جنگی در یک کنفرانس خبری گفت آماده هستم تا به پارلمان کردستان بروم و تمام حقایق رویدادها را عین واقعیت در مقابل اعضای پارلمان و رسانه‌ها برای هم میهنان شفاف سازم اما حزب دمکرات مانع این کار می‌شود زیرا نمی‌خواهد که مردم حقایق را بدانند.
نقش نفت در رویدادهای ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷
کنترل کردن هر دو میدان نفتی آوانا و بایی حسن از سوی حزب دمکرات کردستان پس از حضور داعش در منطقه و عقب نشینی نیروهای عراقی مدت زیادی بود که اتحادیه میهنی کردستان را نگران کرده بود حزب دمکرات روزانه بیش از ۲۶۰ هزار بشکه نفت را از دو میدان نفتی مذکور صادر می‌کرد آنگونه که به گوش رسیده است یکی از علت‌های توافق اتحادیه میهنی با دولت عراق در باره کرکوک پیوندی اساسی با میدان‌های نفتی مذکور داشته است.
بخش دیگری از دلایل رویدادهای ۱۶ اکتبر مربوط به این است که حزب دمکرات کردستان نفت این دو میدان نفتی کرکوک را در اختیار گرفته بود و با شرکت نفتی رس نفت روسی توافق کرده بود این در حالی است که دولت عراق در خصوص نفت با شرکت بریتیش پترلیوم انگلیسی توافق کرده بود پس از ۱۶ اکتبر شرکت بریتانیایی مذکور با راکان سعید استاندار موقت کرکوک توافق کرد و این توافق به سرعت اجرا شد.
کردها نصف خاک تحت کنترل خود را از دست دادند
آنچه در کرکوک و مناطق مورد مناقشه رخ داد تنها یک رویداد طبیعی و کنترل کردن چند منطقه از سوی حشد شعبی و نیروهای عراقی نبود بلکه به معنای از دست دادن بخش بزرگی از خاک کردستان برای مدت بسیار طولانی بود که سه سال پیش از آن با خون ۱۷۰۰ نیروی پیشمرگ و زخمی شدن بیش از ۱۲ هزار تن از این نیروها در نبرد با داعش به دست آمده بود.
آنچه در مدت ۵ ساعت در کرکوک و بخشی از سایر مناطق مورد مناقشه رخ داد به معنای از دست دادن بیش از ۱۲ هزار کیلومتر مربع خاک بود از آن روی که استان کرکوک، شهر دوزخرماتو به طور کامل در استان صلاح الدین و ناحیه‌های جلولا به طور کامل به کنترل نیروهای حشد شعبی و ارتش عراق در آمدند.
اگرچه هر دو حزب بزرگ کردستان یکدیگر را به خیانت متهم می‌کنند اما با تأمل در نقشه مناطقی که این دو حزب از ۱۶ اکتبر به ارتش عراق تحویل داده‌اند مشخص خواهد شد که هر دو حزب صاحب قدرت در اقلیم کردستان مسئول شکست تاریخی ۱۶ اکتبر خواهند بود.
اتحادیه میهنی و حزب دمکرات کدام یک خاک بیشتری از دست دادند؟
پس از ۱۶ اکتبر در مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی ۱۱۸۰۰ کیلومتر مربع خاک اقلیم کردستان به کنترل نیروهای عراقی درآمد در مناطق تحت نفوذ حزب دمکرات کردستان نیز ۱۵۴۰۰ کیلومتر مربع خاک به نیروهای عراقی تحویل داده شده است. اگرچه حزب دمکرات کردستان اتحادیه میهنی را به خیانت کردن متهم می‌کند اما مساحت خاکی که خود این حزب پس از ۱۶ اکتبر از آن عقب نشینی کرده و به نیروهای عراقی تحویل داده است بیش از مساحت خاکی است که اتحادیه میهنی تحویل داده است.
مساحت کل مناطق مورد مناقشه ۴۴۳۰ کیلومتر مربع است این مساحت ۵۱.۴ درصد از تمام خاک اقلیم کردستان را تشکیل داده بود. در رویدادهای پس از ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷ اتحادیه میهنی کردستان مناطق زیر را از دست داد:
کرکوک. داقوق. خرماتو. دوبز. خانقین. جلولا. قره تپه. پردی.
همچنین در رویدادهای ۱۶ اکتبر حزب دمکرات کردستان مناطق زیر را از دست داد:
غرب کرکوک. مخمور. گویر. شنگال. سنونی. زمار. ربیعه. بعشیقه.
نظر شما