کرد پرس- بر این نقشه که با رنگ های سبز کم رنگ، سبز پررنگ، نارنجی و قرمز شاخص گذاری شده است، نشان داده شده است که میانگین معدل در بهترین حالت بین 11 تا 13 است که با رنگ سبز پرنگ مشخص شده است و پایین ترین حد میانگین 7 تا 8 است که با رنگ قرمز نشان گذاری شده است.

نکته نگران کننده در این نقشه اینکه مناطق کم تر برخودار و محروم کشور در محدوده قرمز یا نارنجی قرار گرفته اند که نشان می دهد رابطه ای مستقیم میان فقر و افت تحصیلی برقرار شده است. به بیان دیگر دانش آموزانی که در مناطق کم برخوردار بیشتر به مدارس دولتی دسترسی دارند، افت تحصیلی بیشتری را تجربه کرده اند هر چند به طور کلی هم میانگین معدل در منطقه هشدار قرار دارد. اما همین نقشه هم می تواند پایه ای برای زنگ هشدار عدم برقراری عدالت تحصیلی باشد.

یکی از مهم ترین تاثیرات افت تحصیلی مدارس در دراز مدت کاهش شدید تخصص و کاهش نخبگان است. هر چند یکی از عوامل این رخداد به باور برخی کارشناسان می تواند تغییرات در سبک آموزش و نحوه سنجش باشد اما به نظر می رسد کاهش انگیزه مربیان و معلمان، کاهش انگیزه دانش آموزان، عدم تطابق متدهای درسی با مسائل روز هم در سطح آموزش و پرورش به صورت جدی باید مورد توجه قرار گیرد. این نقشه نشان می دهد نظام آموزش در ایران نیازمند یک تحول بنیادی و همچنین حرکت به سمت برقراری عدالت آموزشی است.

رضا امیدی پژوهشگر اجتماعی در این باره معتقد اسد: «در سال‌های اخیر، هم در محتوای امتحانات نهایی و هم در فرم سؤالات و نحوۀ تصحیح برگه‌های آزمون تغییرات زیادی اعمال شده است. برای مثال امسال در برخی درس‌ها ۸۰ سؤال با بارم ۰.۲۵ طراحی شده بود و هر برگه را چند آموزگار از مدارس و شهرهای مختلف در سامانه تصحیح می‌کردند. شواهدی هم از سوی آموزگاران ارائه می‌شود که بعضاً اختلال‌هایی در فرایند تصحیح وجود داشته که چه‌بسا بر نمرۀ دانش‌آموز هم تأثیرگذار بوده است. به نظر می‌رسد خود نهاد آموزشی با این تغییرات منطبق نشده است. نکتۀ مهم دیگر این است که نقشۀ وضعیت معدل استان‌ها تاحدزیادی منطبق با نقشۀ فقر کشور است.»

میانگین معدل امتحانات نهایی خرداد امسال در استان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، آذربایجان غربی 8 تا 9 بود. در استان‌های خراسان شمالی، گلستان، اردبیل، ایلام، کردستان، لرستان، کرمانشاه، فارس، کرمان، گیلان، بوشهر و چهارمحال و بختیاری نیز استان‌هایی هستند که میانگین 9 تا 10 را ثبت کردند. یعنی معدل دانش‌آموزان این استان‌های نیز کم و هشدارآمیز است.

با این حساب در مجموع 17 استان میانگین معدل امتحانات نهایی خرداد امسال هشت تا 10 بود که در وضعیت قرمز هستند.

اما این نمرات با وضعیت بازماندگان از تحصیل و ترک تحصیل در استان‌ها چقدر نزدیک است؟ بنا بر داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، بعد از سیستان و بلوچستان،  استان‌های آذربایجان غربی، گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی طی سال‌های تحصیلی 1395-1394 تا 1401-1400 بیشترین فراوانی نسبی بازماندگان از تحصیل را داشتند.