مشکلات زیست محیطی در ایران و به تبع آن در کردستان یکی از مهمترین مسائلی است که پیش روی دولت جدید قرار دارد که برای برون رفت از این وضعیت و رفع این مشکلات زیست محیطی نیاز است اقداماتی کوتاه مدت در ابتدا و بعد از آن بلند مدت را تدوین و انجام شود. برای واکای بیشتر این موضوع دکتر نوید زمانی از اساتید خوشفکر دانشگاه کردستان در گفتگویی تفصیلی با کردپرس دیدگاهایش را بیان کرده است. حاصل این گفتگو را می خوانید:
کرد پرس: به نظر شما مهمترین مسائل زیست محیطی پیش روی دولت در کردستان چه مسائلی است و ممکن است در آینده با چه مسائل دیگری مواجه شود؟
زمانی: منشا بسیاری از مشکلات محیط زیستی از قبل شروع شده اما دولت چهاردهم باید برنامه های دقیق، درست و کارشناسانه ای را تدوین کند. از بزرگترین مشکلات کشور این روزها بحث مدیریت روان َآب ها و استفاده بیش از حد از ذخایر آبی زیرزمینی است؛ بحث سدسازی های بی مورد و بیش از حد است که باید در این دولت به نوعی ساماندهی شوند.
در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا با معضل آب مواجه هستند اما این مسئله در ایران به یک مشکل جدی تبدیل شده، به طوری که در بسیاری از استان های کشور پدیده فرونشست زمین مشاهده شده چرا که در سال های گذشته بیش از حد از آب های زیرزمینی برداشت شده است. یکی از الزامات مهم هر دولتی از جمله دولت چهاردهم این است که با فوریت برای جلوگیری از افزایش استفاده بیش از حد از آب های زیر زمینی را بگیرد.
یکی دیگر از موارد این حوزه معضل سدسازی ها است که در خوشبینانه ترین حالت بر فرض محال اگر ما بتوانیم کل آب های جاری را هم ذخیره کنیم، باز هم نیمی از حجم سدهای ما خالی بوده و تنها چرخه آب را از بین برده است. بنابراین از نظر بنده باید جلوی این سدسازی ها گرفته شود.
معضل از بین رفتن جنگل های زاگرس یکی دیگر از مشکلات زیست محیطی است که زیاد به چشم نمی آید چرا که وقتی نام از جنگل می آید ذهن مخاطب به طرف جنگل های شمال کشور معطوف می شود در حالی که جنگل های زاگرس تاثیرات بیشتری بر معیشت و اکوسیستم منطقه درند.
بیماری زغالی بلوط، برداشت بی رویه از درختان زاگرس برای تهیه سوخت و زغال که عملا برای مقابله با آن اقدام چندان جدی صورت نگرفته است؛ بحث برداشت بی رویه صمغ درخت برای تهیه آدامس طبیعی نیز جنگل های زاگرس را تهدید می کند چرا که درختان را مستعد خشک شدن و آتس سوزی می کند.
کرد پرس: به بحث معضل آب و سدسازی اشاره کردید. بحث هایی در میان مردم عام مطرح می شود که این سدسازی ها باعث شده تا اقلیم منطقه کردستان به ویژه شهر سنندج دچار تغییر شود. آیا از نظر علمی این مسئله درست هست یا خیر؟
زمانی: تغییر اقلیم درست است اما در حد میکرو و نمی توان مدعی شد که سدسازی ها عامل تغییر اقلیم آب و هوایی استان شده و بیشتر تغییر اقلیم برای روستاهایی که در اطراف دریاچه سدها قرار دارند، اتفاق افتاده و اگر هم تغییری باشد واقعا چشمگیر نیست که سدها را عامل اصلی آن بدانیم.
کرد پرس: در بحث فرونشست زمین؛ می بینیم که در دشت های شرقی استان یعنی منطقه قروه و دهگلان هم این پدیده در حال افزایش است، به نظر شما مهمترین عامل این این اتفاق چیست؟
زمانی: یکی از مهمترین عواملی که در این اتفاق تاثیرگذار بوده، انتقال آب از این استان به استان های همجوار است که از نظر علمی یک کار بسیار اشتباه است. اگر به درستی منابع آبی را مدیریت کنیم اصلا نیازی نیست که آب را انتقال دهیم و متاسفانه و در مقیاس کلان در حال حاضر آب در میان استان های مختلف کشور منتقل می شود. البته این آب برای تامین آب آشامیدنی شهرها و روستاها باشد که طبعا اشکالی ندارد اما متاسفانه شاهد هستیم که برای مصرف کشاورزی آب را از یک استان به استان دیگری منتقل می کنند.
مثلا در کردستان آب از سدهای استان به دشت های همدان برای کشاورزی منتقل می شود و یا اینکه در اصفهان آب هایی که از سمت کوهرنگ چهارمحال و بختیاری سرازیر می شود، به این استان منتقل می شوند و متاسفانه بدون هیچ مدیریتی برای کشاورزی، این آب ها مصرف می شود که هدفمند و مقرون به صرفه نیست. در بخشی از اصفهان الان برنج کشت می شود و خوب این نشان می دهد که در بحث مدیریت مصرف ما عملکرد خوبی نداشته ایم و در آینده نیز ممکن از همین کارها منجر به خشک شدن سرچشمه های آب های منتقل شده شود.
انتقال آب بین استان ها تنها پاک کردن صورت مسئله است و ما به جای اینکه بیاییم منابع آبی را به درستی مدیریت کنیم تنها آب را از استانی که پر آب است به استانی منتقل می کنیم که منابع آبی ندارد و همین امر باعث می شود شاید تا چند سال آینده استان های پر آب هم با بحران کم آبی مواجه شوند.
در همین استان کردستان و شهر سنندج تا سال گذشته هم بیشتر مناطق دچار بحران آب بودند در حالی که این استان یکی از استان های پر آب کشور محسوب می شود و قاعدتا نباید شهر سنندج معضل آب آشامیدنی داشته باشد. برای تامین آب آشامیدنی سنندج بیشتر آبی که در نظر گرفته شده بود از سد قشلاق تامین می شد که عمر خود را کرده و بیش از ۵۰ سال است که برای تامین آب شرب سنندج از آن استفاده می شود و در حال حاضر با توجه به تغذیه گرایی که صورت گرفته کیفیت آن برای شرب اصلا مناسب نیست و باید منابع دیگری برای تامین آب شرب سنندج وارد چرخه می شد تا این مشکل رفع شود.
کرد پرس: سد آزاد با همین هدف وارد چرخه تامین آب شرب سنندج شد اما اکنون با این مشکل مواجه است که فاضلاب ۵۹ روستای بالادست دریاچه سد، وارد منابع آبی شده و ممکن است در آینده کیفیت آب این سد نیز مانند قشلاق شود؛ چه تدبیری برای این مشل باید از همین امروز اندیشیده شود؟
زمانی: متاسفانه این مسئله واقعیت دارد و مانند سد قشلاق که فاضلاب روستاهای بالادست دریاچه وارد آب می شد در سد آزاد هم شاهد این مسئله هستیم و باید حداقل یک سیستم تصفیه ابتدایی در خروجی روستاها برای جلوگیری از ورود فاضلاب به این سد راه اندازی شود تا سرنوشت این سد هم مانند سد قشلاق نشود.
کرد پرس: دریاچه زریوار هم به عنوان یکی از بزرگترین منابع آب شیرین استان کردستان این روزها با مخاطرات زیست محیطی بسیاری مواجه است؛ باید برای نجات این دریاچه چه کار کنیم تا در آینده حسرت از بین رفتن این دریاچه را نخوریم؟
زمانی: تالاب بین المللی زریوار یکی از تالاب های منحصر به فرد کشور و جهان است و تا کنون زیستگاه ۳۰۹ گونه پرنده بوده است. البته باید به این نکته توجه کرد که استفاده از واژه تالاب برای زریوار، ارزش های این دریاچه را کاهش نمی دهد چرا که تالاب ها دارای یک اکوسیستم منحصر به فرد هستند.
تهدید اصلی این تالاب استفاده از آب زریوار برای کشاورزی در حاشیه آن است که محصولات آب بری مانند تنباکو در آنجا کشت می شود؛ پیش از این هم از آب تالاب زریوار برای آبیاری فضای سبز شهر مریوان استفاده می شد که تا حدودی این مسئله کمتر شده و با توجه به اینکه امسال تراز آبی آن بالا رفت اگر جلوی کشاورزی در اطراف این مجموعه گرفته شود، تا حدود زیادی معضل خطر از بین رفتن این تالاب حل می شود.
یکی دیگر از معضلات این تالاب سوزاندن نیزارها است که بیشتر با هدف زمین خواری انجام می شود که باید جلوی آن گرفته شود چرا که این نیزارها در اطراف تالاب جزو اکوسیستم تالاب بوده و زیستگاه بسیاری از پرندگان و پستانداران است.
کرد پرس: نقش مدیریت در حوزه محیط زیست استان کردستان در یک دهه اخیر در به وجود آمدن این معضلات تا چه حدی پر رنگ بوده است؟
زمانی: قطعا مدیریت کلان در بحث محیط زیست در جلوگیری از این بحران ها بسیار تاثیرگذار است اما باید به این نکته توجه داشت که مدیریت مباحث محیط زیست تنها معطوف به اداره کل حفاظت محیط زیست نیست؛ بسیاری ادارات هستند که به صورت موازی با این سازمان فعالیت دارند اما دیده نمی شوند مانند اداره کل منابع طبیعی که شاید مردم در زمان وقوع بحران تنها محیط زیست را می شناسند و نقش این ادارات را در به وجود آمدن وضعیت موجود نمی دانند.
محیط زیست تنها متولی حفاظت در مناطق چهارگانه مانند پارک ملی، اثر طبیعی ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش که مرزبندی آنها نیز مشخص است و خارج از این مناطق حفاظت بر عهده منابع طبیعی و در مجاورت شهرها بر عهده شهرداری ها است. نباید پیکان اتهامات در معضلات به وجود آمده به سمت محیط زیست گرفته شود.
در مجموع اگر مدیرکل محیط زیست یک نگاه سیاسی داشته باشد که در دوره نه چندان دور مدیریت قبلی این اداره کل آن را شاهد بودیم که تنها به دنبال ژست سیاسی بود، نمی توان معضلات زیست محیطی را مدیریت کرد و همین امر باعث می شود دود این نگاه سیاسی به چشم محیط زیست و دوستداران آن برود.
کرد پرس: به نقش شهرداری در حل معضلات زیست محیطی اشاره کردید؛ در حال حاضر یکی از دغدغه های اصلی مردم استان به ویژه سنندج وجود سگ های ولگرد یا به قول دوستداران حیوانات سگ های بلاصاحب است، در این حوزه باید چگونه عمل کرد؟
زمانی: قبل از هر چیزی مردم باید بدانند که سگ جزو حیات وحش نیست، سگ یک حیوان اهلی است و حیوانی که اهلی می شود جزو حیات وحش محسوب نمی شود و باید نیازهای آنها توسط انسان ها تامین شود؛ وقتی نمی توانیم این مدیریت را انجام دهیم باعث می شود که حتی به حیات وحش هم ضرر وارد شود. وقتی تعدادی از این سگ ها در محلی جمع می شوند با پارس های مداوم باعث می شوند که حیوانات آن منطقه مانند روباه، خرگوش، قوچ، میش و ... از زیستگاه هم خارج شوند و امنیت زیستگاه را از بین ببرند.
با توجه به حس بویایی بالایی که دارند تمام لانه های پرندگان زمین زیست را پیدا می کنند و هم به خود پرونده آسیب می زنند و هم تخم های پرندگان را می شکنند؛ حتی اگر یک گله از این سگ ها به یک پلنگ که بزرگترین گربه سان طبیعت است، حمله کنند می توانند آن را هم از بین ببرند. پس سگ ها به حیات وحش آسیب می زنند و جایی در چرخه حیات وحش ندارند. مردم باید این مسئله را درک کنند که نباید به سگ های بلاصاحب غذا بدهند چون که باعث می شود جمعیت آنها روز به روز بیشتر شود و وقتی منابع غذایی لازم را در اطراف شهرها نداشته باشند خوب به داخل شهرها هجوم می آورند.
بر اساس قانون کنترل جمعیت سگ ها در شهرها بر عهده شهرداری است و شهرداری باید برای جمع آوری آنها برنامه ریزی داشته باشد. البته نباید این نکته را فراموش کرد که با عقیم سازی دیگر نمی توان جمعیت سگ ها را کنترل کرد چرا که تعداد آنها در حال حاضر بسیار زیاد شده و در حال حاضر تخمین زده می شود که ۵ میلیون سگ بی صاحب در ایران وجود دارد که سلامت انسان را تهدید می کنند.
چند سال پیش در یکی از روستاهای اطراف بیجار یک دو رگه سگ و گرگ یک بچه ۳ ساله را کشت؛ دو رگه سازی یکی از معضلات همین سگ های بی صاحب است که وقتی در زمستان ها به حاشیه روستاها می روند به گله های گرگ نزدیک می شوند و با گرگ ها جفت گیری می کنند و دو رگه سگ و گرگ ایجاد می شود و همین دو رگه هم خوی درندگی گرگ را دارد و هم اینکه مثل سگ ها از انسان نمی ترسد و با نزدیکی به روستاها و شهرها، به انسان ها حمله می کند. متاسفانه یکی از مناطقی که با این معضل دو رگه سگ و گرگ مواجه است، استان کردستان است.
برای حل بخشی از این معضل در ابتدا شهرداری باید پسماندها را مدیریت کند چرا که بخش عمده ای از غذای این سگ ها در سایت های پسماند تامین می شود و مدیریت پسماند می تواند گام اول کاهش جمعیت سگ های بی صاحب باشد. آموزش مردم برای عدم غذا دادن به این سگ ها و نهایتا کاهش جمعیت سگ ها به صورت مستقیم با حفظ موازین اخلاقی، دیگر راه های کنترل جمعیت سگ های بی صاحب هستند.
کرد پرس: به مدیریت پسماند اشاره کردید؛ سال هاست که این مسئله را در شهرهای کردستان مشاهده نمی کنیم تا جایی که محیط زیست مجبور به شکایت حقوقی از ۶ شهرداری استان و تذکر و تهدید به شکایت شهرداری سنندج شده است، اما تا کنون اتفاق خاصی نیافتاده است. آیا الزام قانونی برای ای مسئله وجود ندارد؟
زمانی: بدون تعارف عدم مدیریت پسماند، ضعف در عملکرد شهرداران را به وضوح به نمایش می گذارد. شهرداری سنندج مانند ۱۰ هزار سال پیش که با روش های سنتی مانند سوزاندن و یا پوشش خاک، پسماند را مدیریت می کردند، امروز عمل می کند و هیچ نوع تجهیزات مکانیزه و هیچ برنامه ریزی برای مدیریت پسماند ندارد.
در بسیاری از مناطق شهر سنندج اصلا زباله ها در محلات جمع آوری نمی شوند و باید مردم ملتمسانه از شهرداری بخواهند که زباله ها را جمع آوری کند. حتی در بسیاری از محلات سطل زباله هم وجود ندارد و برای یک مرکز استان بسیار جای تاسف است که چنین مدیرانی حوزه شهرداری را به دست گرفته اند و چندین سال است که نتوانسته اند این معضل را رفع کنند. دپوی زباله ها در اطراف بسیاری از شهرک ها باعث شده سگ های بی صاحب تجمع کنند و در مواردی به مردم به ویژه کودکان حمله کنند.
کرد پرس: فکر می کنید دولت آینده در کردستان بیشتر با چه مشکلات زیست محیطی مواجه خواهند بود و برای رفع آنها باید چه کرد؟
زمانی: استان کردستان مانند دیگر استان های کشور در دولت جدید با تغییر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دچار تغییر و تحولات قرار خواهد گرفت. دولت جدید هم مانند دیگر دولت های اصلاح طلب، وعده های زیست محیطی ارائه داده اما متاسفانه در فضای مجازی نام هایی برای این سازمان شنیده می شود که هیچ سبقه، رفرنس خاص و برنامه ای ندارند و از این رو انتظار داریم دولت چهاردهم کسی را به عنوان رئیس سازمان محیط زیست کشور انتخاب کند که محیط زیست خوانده باشد؛ نه رشته موازی، نه رشته مشابه و نه با سابقه کار در این حوزه؛ ما نیازمند رئیس سازمانی هستیم که محیط زیست خوانده باشد و تحت تاثیر سیاست قرار نگیرد. باید در دولت جدید اختیارات بیشتری به مدیران کل محیط زیست استان ها داده شود تا بتوانند بنا بر وضعیت منطقه برنامه های استانی را تدوین کنند.
اگر دست استان ها باز باشد قطعا بسیاری از مشکلات زیست محیطی برطرف می شود چرا که هر استانی اولویت های خود را به خوبی می شناسند و نباید همه را با یک برنامه درگیر کرد. در کنار این مسئله دولت جدید باید جلوی سدسازی های بیشتر را بگیرد؛ بحران نابودی جنگل های زاگرس را مرتفع کند و اجازه برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی را ندهد.
گفت و گو: سروش حبیبی راد
نظر شما