به گزارش خبرنگار کردپرس، «عبدالرحمان لطیف اسماعیل» مشهور به «گیو موکریانی»، تاریخ نگار کرد قرن بیستم، است که در سال ١٩٠٣در مهاباد به دنیا آمد. او در دوازده سالگی به شهر حلب در سوریه نزد برادرش «حسین حزنی موکریانی» دیگر ادیب برجسته کُرد، می رود.

دکتر «کوردستان موکریانی» دختر استاد گیو می گوید: «عمویم حسین حوزنی موکریانی زمانی به حلب می رود و قصد می کند که چاپخانه خود را در آنجا تاسیس کند چرا که در آن زمان ٩٠ درصد جمعیت حلب را کردها تشکیل می دانند و از سویی دیگر بدرخانیان هم که روزنامه کوردستان را چاپ می کردند اما زحمت بود که از خارج روزنامه به کردستان راه یابد لذا عمویم تصمیم می گیرد چاپخانه اش را راه اندازی کند و از همان جا تالیفات و انتشارات خود را منتشر کند»

سپس از بردارش گیو موکریانی درخواست می کند که برای کمک به او به حلب سفر کند. اما چون استاد گیو عربی بلد نبود اقدام به یادگیری می کند و در زمان کوتاهی به زبان های عربی و فرانسوی مسلط می شود  اما پس از دستگیری حوزنی موکریانی توسط فرانسوی ها در حلب از این دو برادر درخواست می شود فعالیت های خود به زبان کردی را متوقف کرده و سوریه را ترک کنند سپس آنها به بغداد رفته ولی مجددا به حلب بازمی گردند و عاقبت در سال ١٩٢٦ در رواندوز کردستان عراق چاپخانه ای به نام (زاری کرمانجی) راه اندازی می کنند.

در آن سال، ماموستا «گیو» به عنوان سرپرست اجرایی این مجله مشغول به کار شد و بعدها با سفر به هولیر چاپخانه رواندوز را که از برادرش برای او به جا مانده بود به هولیر منتقل و آن را چاپخانه «کوردستان» نام گذاری می کند و توسعه می دهد و در سال ١٩٣٤ هم مجلکه (ڕووناکی) را چاپ می کند.

در کنار فعالیت نشر که در آن زمان از لحاظ اقتصادی چندان پر رونق نبود، به حرفه عکاسی مشغول شد و نزد یک استاد ارمنی اصول عکاسی را هم فرا گرفت و در این حوزه نیز سرآمد شد. تصویر بسیاری از شاعران و ادبیان معاصرش همانند اساتید؛ «پیره مێرد»، «قانع» و «فایق بێکەس» و بسیاری دیگر از ادبا که امروز در دسترس است توسط استاد گیو موکریانی گرفته و چاپ شده است.

بعدها به مهاباد بازمی گردد و در آنجا مشغول حرفه عکاسی می شود و همزمان زبان فرانسوی هم تدریس می کند، اما مدتی بعد دستگیر و زندانی می شود. پس از آزادی از زندان، در مهاباد ازدواج می کند و صاحب دو دختر می شود. حکومت پهلوی وقت، اندیشه و فکر و تلاش و ممارست استاد در راستای فرهنگ و زبان کردی را بر نمی تابد و بار دیگر او را روانه زندان می کنند. اینبار «قاضی محمد» وساطت کرده و آزادی ماموستا گیو را از زندان فراهم می کند. در نهایت راهی شهر رواندوز در کردستان عراق می شود و بعدها در شهر هولیر سومین دخترش؛ دکتر کوردستان مکریانی به دنیا می آید.

استاد گیو موکریانی، اولین تاریخ نگار کرد در قرن بیستم محسوب می شود که پانزده سال تمام تلاش کرد تا اطلاعات تاریخی مربوط به تاریخ ملت کرد را به زبان های مختلف عربی، هندی، ترکی، فارسی، فرانسوی و روسی جمع آوری کند چرا که او به خوبی به این زبان ها مسلط بود و از این زبان ها مطالب بسیار ارزنده ای را هم به زبان کردی ترجمه کرده است.

در سال ١٩٥٤، زمانی که نیم قرن از عمر با عزتش را سپری کرده بود مجله (ھەتاو) را منتشر کرد، مجله ای ادبی- اجتماعی که در قالب دو هفته نامه تا سال ١٩٦٠میلادی ١٨٨شماره از آن منتشر شد.

«گیو موکریانی» همچنین در آن سال ها موفق شد ٢٠٠جلد کتاب از شاعران و نویسندگان را در چاپخانه اش به نام چاپخانه (کوردستان) به چاپ برساند. او معتقد بود؛ «کارنامه تلاش های هر فردی برای وطنش در نهایت معرف آن شخص خواهد بود» و بر همین اساس در طول زندگی پر بار خود، خود را وقف زبان و ادب کردی کرد. او در زمره فرهنگ نویسی نیز دستی بالا داشت.

از آن جمله می توان به کتاب های فرهنگ (ڕابه ر) از عربی به کردی، فرهنگ (کوڵکه زێرینە) کردی، عربی، فارسی، فرانسوی و انگلیسی که در سال های ١٩٥٥ تا ١٩٦٦ چاپ شد و فرهنگ (مه هاباد) که فرهنگی کردی- عربی با ٣٠ هزار لغت است و اولین بار در سال ١٩٦١ به چاپ رسید، اشاره کرد.

همچنین فرهنگ (کوردستان)، در ٤٠٠صفحه که همه گویش های زبان کردی را در بر می گیرد و فرهنگ (نوبەرە) از عربی به کردی که شامل ٢٥ هزار کلمه است و در سال ١٩٨٦به چاپ رسید. استاد گیو موکریانی با این دستاورد در فرهنگ نویسی نشان می دهد که واژه ها جزیی جدایی ناپذیر زندگی او بودند و او برای جمع آوری این حجم از واژگان کردی سال ها در تلاش بوده است.

از دیگر آثار این نویسنده کرد، می توان به کتاب(مێژوی وێژە) اشاره کرد که به عنوان نسخه خطی باقی مانده و اطلاعات زیادی در مورد نویسندگان، شاعران و اندیشمندان کرد، همراه با خلاصه ای از زندگی این شخصیت ها در بر داشت. همچنین کتاب فرهنگ نام ها تحت عنوان(ناوی کچان و کورانی کوردی) که در سال ١٩٥٨به چاپ رسانده است.

در نهایت «گیو نامە» و «کەشکولی گیو» نیز دو کتاب دیگر از ماموستا گیو موکریانی است که کتاب دوم در سال ١٩٨٦به همت دکتر «کوردستان موکریانی» دختر استاد منتشر شد.

ماموستا «گیو» و «سید حسین حزنی موکریانی» برادرش، در عرصه روزنامه نگاری کردی هم پیشتاز بودند. آنها اولین مجله در تاریخ روزنامه نگاری کردی را به نام (زاری کرمانجی ١٩٢٦ – ١٩٣٢) در ٢٤ شماره در شهر رواندوز، مجله (ڕووناکی ١٩٣٥ ) در ١١شماره در هولیر، مجله (هەتاو ١٩٥٤ – ١٩٦٠) در ١٧٩ شماره در هولیر چاپ کردند..

درخت روزنامه نگاری کردی، در سایه فعالیت های پرشمار این دو برادر ادیب خستگی ناپذیر شاخ و برگ گرفت و قد کشید. به همت ماموستا گیو موکریانی بود که کتاب های کردی از شاعران و نویسندگان کرد در چاپخانه او چاپ شد و به فروش رفت، نام های کُردی برای کودکان کُرد از روی فرهنگ نامگذاری کودکان انتخاب شد و مردم از طریق کتاب ها و مجلات کردی این ستاره درخشان ادب کردستان، با فرهنگ و ادبیات کردی آشنا شدند.

استاد «گیو موکریانی» پس از سال ها فعالیت در عرصه فرهنگ و ادب، دنیای واژه ها و نشر و چاپ را در سن ٧٤سالگی تنها گذاشت و در دوم مرداد ١٣٥٦ شمسی برابر با ١٩٧٧ میلادی در بیمارستانی در موصل بر اثر بیماری قلبی درگذشت و عصر همان روز در گورستان امام محمد در هەولیر کنار مزار بردار نامدارش "حسین حوزنی موکریانی" به خاک سپرده شد.

گیو موکریانی در سال ١٩٤٠  می نویسد: " گەر لەخۆشی دا بژی یا لە ناخۆش لەکۆتاییدا ھەر جامی مردن دەنۆشیت ھەر خزمەتێکیش پێشکەش وڵاتەکەتی بکەیت ئەوا لەدوا رۆژ بۆ خۆت دەمێنێتەوە ." ترجمه : (اگر زندگی به کامت باشد یا نباشد در پایان جام مرگ را سرمی کشی، اما تنها چیزی که برایت باقی می ماند خدمتی است که برای سرزمینت انجام می دهی).

این فلسفه و شیوه زندگی ادیب کُردی بود که زندگی خود وقف فرهنگ و ادب کرد و کارنامه درخشان این عالِم برجسته تا ابد بر تارک فرهنگ کردستان می درخشد.
گزارش/ تانیا شعفی