کرد پرس- مناطق آزاد یکی از اصلی‌ترین نمادهای جهانی شدن اقتصاد، مبتنی بر همکاری های منطقه‌ای، فرصت‌سازی برای تعامل با شرکت‌های خارجی و تلاش برای بهره برداری حداکثری از مزیت‌ها و فرصت‌های موجود می‌باشند. اما در کشورمان کارکردهای عمران و آبادانی، پایلوتی برای تمرین طرح های سرمایه‌گذاری در داخل، دور زدن تحریم و کانون قاچاق برای آن‌ها تلقی شده که همه آن‌ها غلط و در کنار عوامل پیش گفته به انحراف و عدم حصول اهداف منتج شده است.

مناطق آزاد تجاری صنعتی جمهوری اسلامی ایران یکی از محورهای اصلی دیپلماسی ترانزیتی (به دلیل تقارن مکانی با کریدورهای بین المللی) و اقتصادی با کشورهای همسایه بوده و با توجه به موقعیت ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک و کارکرد ژئواکونومی فعالیت اقتصادی در آن‌ها، درکنار معافیت های مالیاتی و امکان حضور شرکتهای خارجی از قابلیت تبدیل چالش تحریم به فرصتی برای ایجاد ارزش افزوده برای فعالیت اقتصادی مشترک با کشورهای اطراف و به ویژه بلوک‌هایی چون اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای و سازمان همکاری اکو برای کشورمان برخوردار می‌باشند.

در این میان منطقه آزاد بانه و مریوان به دلیل موقعیت استراتژیک با کشور عراق، چشم اندازی روشن برای توسعه اقتصادی کشور و نیز استان کردستان دارد. تعلل در انتصاب مدیر منطقه آزاد سبب تداوم وضع موجود و عدم امکان بهره مندی از ظرفیت‌های ایجاد شده است. در ذیل مهمترین اثرات این منطقه در ایجاد امنیت پایدار تبیین می شود:

۱. افزایش امنیت اقتصادی و کاهش قاچاق

با توسعه رسمی تجارت در منطقه آزاد بانه و مریوان و ایجاد زیرساخت‌های گمرکی و مراکز لجستیک مدرن، این منطقه به یکی از قطب‌های تجاری قانونی تبدیل خواهد شد. این امر می‌تواند به کاهش قاچاق کالا و تسهیل تجارت قانونی کمک کند. قاچاق در مناطق مرزی یکی از معضلات امنیتی و اقتصادی بوده و با شکل‌گیری تجارت قانونی و رسمی، این معضل به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت که خود باعث افزایش کنترل‌های مرزی و تقویت امنیت می‌شود.

۲. کاهش درگیری‌های مرزی و ایجاد روابط صلح‌آمیز

یکی از پیامدهای مثبت توسعه منطقه آزاد بانه و مریوان، تقویت روابط اقتصادی با اقلیم کردستان عراق است. با توجه به اشتراکات فرهنگی و قومیتی بین دو منطقه و تقویت تعاملات اقتصادی و تجاری، احتمال بروز درگیری‌های مرزی یا تنش‌های سیاسی و امنیتی کاهش می‌یابد. روابط اقتصادی قوی معمولاً منجر به تقویت دیپلماسی اقتصادی می‌شود.

۳. ایجاد فرصت‌های شغلی و کاهش نارضایتی اجتماعی

یکی از عوامل ناامنی در مناطق مرزی، بیکاری و نارضایتی‌های اجتماعی است. با توسعه منطقه آزاد بانه و مریوان و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، به‌ویژه در حوزه‌های تولید، تجارت، خدمات و کشاورزی، سطح نارضایتی عمومی کاهش می‌یابد. کاهش بیکاری به‌طور مستقیم باعث کاهش گرایش جوانان به فعالیت‌های غیرقانونی و پیوستن به گروه‌های مسلح می‌شود. توسعه اقتصادی و بهبود وضعیت معیشتی می‌تواند به تقویت امنیت اجتماعی کمک کند.

۴. جذب سرمایه‌گذاری و تقویت امنیت پایدار

با تبدیل بانه و مریوان به منطقه آزاد، جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی افزایش خواهد یافت. حضور سرمایه‌گذاران خارجی به‌ویژه از کشورهای همسایه و دیگر مناطق باعث می‌شود که امنیت این منطقه به‌عنوان یکی از پیش‌نیازهای اصلی سرمایه‌گذاری بهبود یابد. دولت برای جذب و حفظ سرمایه‌گذاری‌ها باید تلاش بیشتری برای ایجاد محیطی امن و پایدار انجام دهد. امنیت اقتصادی، به‌عنوان پایه‌ای برای امنیت پایدار در مناطق مرزی عمل می‌کند.

۵. تاثیر مثبت بر کاهش نفوذ گروه‌های مسلح

مناطق مرزی، به دلیل ناامنی‌های اقتصادی و اجتماعی، ممکن است محل فعالیت گروه‌های مسلح و شبه‌نظامی شود. با تقویت اقتصادی و توسعه منطقه آزاد بانه و مریوان، دولت می‌تواند نفوذ این گروه‌ها را کاهش دهد. فعالیت‌های اقتصادی مشروع و گسترده باعث تضعیف شبکه‌های غیرقانونی و کاهش جذابیت مناطق مرزی برای گروه‌های مسلح می‌شود، زیرا مردم به فعالیت‌های قانونی و رسمی گرایش پیدا می‌کنند.

۶. تقویت تعاملات بین‌المللی و کاهش تنش‌های سیاسی

منطقه آزاد بانه و مریوان می‌تواند به‌عنوان یک پل ارتباطی میان ایران و اقلیم کردستان عراق عمل کند. توسعه تجارت دوجانبه و تعاملات اقتصادی مستمر می‌تواند به تقویت روابط دیپلماتیک میان ایران و عراق کمک کند. با تقویت این تعاملات، هرگونه تنش سیاسی یا امنیتی می‌تواند از طریق گفت‌وگوهای اقتصادی و دیپلماتیک مدیریت شود. دیپلماسی اقتصادی به‌عنوان ابزاری برای کاهش تنش‌های مرزی و حفظ امنیت منطقه‌ای عمل می‌کند.

۷. توسعه همکاری‌های امنیتی با کشورهای همسایه

با توسعه منطقه آزاد، فرصت‌های جدیدی برای همکاری‌های امنیتی و اطلاعاتی میان ایران و کشورهای همسایه به‌ویژه عراق ایجاد می‌شود. همکاری‌های مشترک مرزی از جمله ایجاد پایگاه‌های مشترک اطلاعاتی و نظارت مرزی هماهنگ می‌تواند باعث افزایش امنیت در دو سوی مرز شود. این نوع همکاری‌ها می‌تواند به شناسایی تهدیدات امنیتی و کنترل فعالیت‌های غیرقانونی کمک کند.

منطقه آزاد بانه و مریوان نه تنها از لحاظ اقتصادی می‌تواند به توسعه منطقه و کشور کمک کند، بلکه از جنبه‌های امنیتی نیز دارای تأثیرات مثبت فراوانی است. توسعه این منطقه باعث افزایش حضور دولت، کاهش قاچاق، بهبود روابط سیاسی و اقتصادی با عراق، و افزایش امنیت پایدار در مناطق مرزی خواهد شد. با تقویت اقتصاد مرزی و ارتقای تعاملات بین‌المللی، منطقه آزاد بانه و مریوان می‌تواند به‌عنوان یک نقطه قوت در حفظ امنیت ملی و منطقه‌ای عمل کند.

*سیدحامد حسامی/ پژوهشگر توسعه و عضو اندیشکده مطالعات راهبردی