کردپرس - طبیعت سخاوتمند دیواندره، با دشت‌های سرسبز سارال و ارتفاعات چهل‌چشمه، یکی از غنی‌ترین زیست‌بوم‌های ایران در زمینه گیاهان دارویی و خوراکی محسوب می‌شود. با آغاز فصل بهار، بسیاری از مردم برای بهره‌برداری از این موهبت طبیعی به دامان کوه‌ها و مراتع پناه می‌برند. برداشت محدود برای مصرف خانوادگی آسیبی به طبیعت وارد نمی‌کند، اما در سال‌های اخیر، روند تجاری‌سازی این گیاهان به بحرانی زیست‌محیطی تبدیل شده است.
سوءاستفاده از منابع طبیعی؛ از بهره‌برداری تا تخریب
کسب درآمد از طبیعت، ذاتاً امری نامعقول نیست، اما شیوه‌های نادرست برداشت، به‌ویژه استفاده از ابزارهای مکانیزه و برداشت بی‌رویه، تهدیدی جدی برای مراتع و اکوسیستم منطقه محسوب می‌شود. برخی از روستاییان، که در مجاورت این منابع طبیعی زندگی می‌کنند، با استفاده از تراکتور و ابزارهای سنگین، به تخریب گسترده پوشش گیاهی می‌پردازند. این شیوه بهره‌برداری، علاوه بر نابودی گیاهان، باعث فرسایش خاک و کاهش ظرفیت احیای مراتع می‌شود.
در تاریکی شب، گروه‌هایی از افراد، گیاهان خوراکی را با گونی‌های بزرگ بر الاغ، اسب یا موتورهایشان از کوه‌ها به پایین حمل می‌کنند. در روستاها، دلالانی با خودروهای باری مانند وانت، سایپا و خاور، منتظر دریافت این محصولات و انتقال آن‌ها به بازارهای شهر هستند. این چرخه‌ی پرسود، اما ناپایدار، باعث می‌شود هر سال بخش بیشتری از مراتع نابود شود.
آمار و پیامدهای زیست‌محیطی
طبق گزارش‌های منتشر شده، در سال‌های اخیر، میزان برداشت گیاهان دارویی و خوراکی از مراتع ایران بیش از 30 درصد افزایش یافته است. بر اساس آمار ارائه‌شده توسط سازمان منابع طبیعی، سالانه حدود 10 هزار تُن گیاه دارویی از مراتع ایران برداشت می‌شود که سهم استان‌های غربی، به‌ویژه کردستان، در این میان قابل‌توجه است.
این روند علاوه بر تهدید جدی برای تنوع زیستی منطقه، چرخه طبیعی رشد گیاهان را مختل کرده و به مرور زمان مراتع را به زمین‌های لم‌یزرع تبدیل می‌کند. کارشناسان محیط زیست هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه یابد، در آینده‌ای نه‌چندان دور، شاهد کاهش چشمگیر پوشش گیاهی در دیواندره خواهیم بود. همچنین تخریب پوشش گیاهی باعث افزایش خطر سیلاب، فرسایش خاک و کاهش کیفیت منابع آبی منطقه خواهد شد.
مقایسه دیدگاه‌ها؛ معیشت یا حفاظت از طبیعت؟
از یک سو، برخی معتقدند که برداشت گیاهان خوراکی، یکی از منابع درآمدی روستاییان بوده و محدود کردن آن، مشکلات معیشتی ایجاد خواهد کرد. اما در مقابل، کارشناسان محیط زیست و فعالان منابع طبیعی تأکید دارند که ادامه این روند، به نابودی منابع طبیعی منجر شده و در بلندمدت همین جوامع روستایی را با بحران‌های اقتصادی و زیست‌محیطی مواجه خواهد کرد.
جالب است بدانیم که در برخی کشورها، برداشت گیاهان دارویی و خوراکی تحت قوانین سخت‌گیرانه‌ای انجام می‌شود که نه‌تنها از تخریب مراتع جلوگیری می‌کند، بلکه معیشت پایدار روستاییان را نیز تضمین می‌کند. یافتن راهکاری که هم معیشت روستاییان را تأمین کند و هم به حفظ طبیعت منجر شود، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
راهکارها و توصیه‌ها
- آموزش و آگاهی‌بخشی؛ برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای روستاییان در خصوص برداشت اصولی و پایدار گیاهان.
- تدوین قوانین نظارتی؛ ایجاد سازوکارهای قانونی برای کنترل میزان برداشت و جلوگیری از استفاده از ابزارهای تخریبی.
- حمایت از کشت گیاهان دارویی؛ توسعه کشت گیاهان دارویی در زمین‌های کشاورزی به‌عنوان جایگزین برداشت از مراتع.
- تقویت نظارت و برخورد قانونی؛ جلوگیری از تجارت بی‌ضابطه گیاهان خوراکی و برخورد با دلالانی که به تخریب مراتع دامن می‌زنند.
- ایجاد بازارهای محلی پایدار؛ توسعه بازارهای محلی برای عرضه کنترل‌شده گیاهان دارویی و خوراکی، به‌گونه‌ای که میزان برداشت تحت کنترل باشد.
طبیعت دیواندره، میراثی ارزشمند برای نسل‌های آینده است که حفظ آن نیازمند همکاری مردم، نهادهای مسئول و فعالان محیط زیست است. اگرچه بهره‌برداری از منابع طبیعی حق ساکنان این منطقه است، اما این بهره‌برداری باید در چارچوب اصول علمی و پایدار انجام شود تا هم معیشت مردم تأمین شود و هم طبیعت از گزند تخریب در امان بماند. زمان آن رسیده که به جای غارت طبیعت، به پاسداری از آن بپردازیم.
یادداشت / هیوا محمدپور
نظر شما