به گزارش کردپرس، پنج سال بود که «دیلبَر اویونلو» دخترش «سیندا» را ندیده بود؛ تا اینکه روزی در ماه ژوئیه ناگهان او را در تلویزیون دید. اویونلو ۵۱ ساله که مشغول پخت نان بود، کار را رها کرد، به صفحه تلویزیون دوید و گریست.
او در خانه شان در روستای «بیرلیک»، روستایی دورافتاده در میان کوههای سرسبز دیاربکر، به خبرنگار The National گفت: «از دیدنش در تلویزیون شوکه شدم، اما خوشحال بودم که زنده است. نمیدانستم زنده است یا نه.»
سیندا در ۱۶ سالگی به صفوف پکک پیوسته بود و اکنون ۲۱ ساله، در مراسمی در شمال عراق دیده میشد؛ جایی که نیروهای حزب کارگران کردستان (پکک) بخشی از سلاحهای خود را در اقلیم کردستان عراق به آتش کشیدند.
مادرش میگوید: «سیندا دختری پرانرژی بود که از ماهیگیری و نگهداری از دامها لذت میبرد. همیشه میگفت "بگذار حیوانات را من نگه دارم".»
او کوچکترین فرزند خانواده است. خواهرش «طوگبا»، ۳۴ ساله، میگوید: «رفتنش تصمیم خودش بود. سیندا برایم بیشتر شبیه دوست بود تا خواهر.»
یکی از طولانیترین درگیریهای منطقه
درگیری میان پکک و دولت ترکیه یکی از طولانیترین شکافهای سیاسی و نظامی خاورمیانه است؛ جنگی ۴۰ هزار قربانی برجای گذاشته و بازتاب آن تا سراسر منطقه کشیده شده است.
پکک که در دهه ۱۹۷۰ به رهبری «عبدالله اوجالان» تأسیس شد، در دهه ۱۹۸۰ مبارزه مسلحانه را برای کسب حقوق اقلیت کرد در ترکیه آغاز کرد. هدف اولیه تشکیل کشوری مستقل برای کردها بود؛ امری که تهدیدی برای تمامیت ارضی ترکیه تلقی میشد.
کردها حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از جمعیت ۸۶ میلیونی ترکیه را تشکیل میدهند.
برخی از آنان در سمتهای عالی دولتی حضور دارند، اما بسیاری دولت ترکیه را به تبعیض علیه کردها، از جمله سرکوب هویت فرهنگی، زبان و فعالیت سیاسی متهم میکنند. در دهه ۱۹۹۰، عملیات نظامی ارتش علیه پکک هزاران روستا را خالی کرد و صدها هزار نفر را آواره ساخت. گزارش دیدهبان حقوق بشر در سال ۲۰۰۴ این آمار راداده است.
از دشمنی تاریخی تا چشمانداز جدید
در میان بسیاری از مردم ترکیه، هیچ مهری نسبت به پکک وجود ندارد. این گروه بارها حملات مرگبار علیه اهداف نظامی و غیرنظامی در شهرهای ترکیه انجام داده است. ترکیه، اتحادیه اروپا و آمریکا پکک را سازمانی تروریستی میدانند.
رجب طیب اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) همواره پکک را تهدید شماره یک امنیت ملی معرفی کردهاند. نفرت از پکک یکی از معدود موضوعاتی است که احزاب مختلف ترکیه با همه اختلافاتشان بر سر آن اتفاقنظر دارند.
اکنون اما فرصتی برای پایان دادن به جنگی ۴۰ ساله پدید آمده است.
در اکتبر ۲۰۲۴، «دولت باغچلی»، متحد ملیگرای اردوغان، از اوجالان خواست پکک را منحل کند.
اوجالان از سال ۱۹۹۹ در زندان جزیره امرالی به سر میبرد. او پس از بازداشت در نایروبی، به اتهام خیانت و رهبری سازمان تروریستی به اعدام محکوم شد، اما با لغو مجازات مرگ در سال ۲۰۰۲، حکم او به حبس ابد کاهش یافت.
باغچلی پیشنهاد داد در صورت انحلال پکک، به اوجالان اجازه داده شود در پارلمان سخنرانی کند و شاید بعدها بتواند برای عفو مشروط درخواست دهد؛ هرچند وزیر دادگستری ترکیه این احتمال را رد کرد.
در فوریه ۲۰۲۵، اوجالان از درون زندان پیام داد و دستور انحلال پکک را صادر کرد.
این پیام توسط نمایندگان حزب دموکراسی و برابری خلقها (دم) در پارلمان قرائت شد. چند ماه بعد، کادرهای پکک با این تصمیم موافقت کردند.
در سپتامبر همان سال، وکلای اوجالان پس از شش سال اجازه دیدار با او را یافتند. آنها در بیانیهای گفتند اوجالان بر «همزیستی در چارچوب ملتی دموکراتیک» تأکید کرده است.
اردوغان نیز که بیش از دو دهه است قدرت را در دست دارد، میگوید مسئله او نه با کردها بلکه با «تروریسم جداییطلبانه» است. به گفته او، هدف پکک زمانی جدایی و تشکیل کشور مستقل بود، اما بعدها خواسته خود را به حقوق فرهنگی و خودگردانی در چارچوب ترکیه تغییر داد.
او در سپتامبر گفت: «ما دست در دست هم خواهیم داد، به یکدیگر اعتماد خواهیم کرد و با زبان مدارا و همدلی سخن خواهیم گفت تا به ترکیهای بدون ترور برسیم.»
چرا اکنون؟
اما چرا اوجالان درست در این زمان فرمان انحلال را صادر کرد؟
«وهاپ چوشکون»، استاد حقوق دانشگاه دجله در دیاربکر، معتقد است شرایط تغییر کرده است. به گفته او، «دیگر در دهه ۷۰ یا ۹۰ نیستیم. جنگ چریکی علیه دولتها دیگر کارآمد نیست.»
به گفته او، جامعه ترکیه از جنگ خسته اس: «اکثریت مردم دیگر نه جنگ میخواهند، نه درگیری. این جنگ ۴۱ سال ادامه داشته و هیچ نتیجهای نداشته است.»
او تأکید میکند این بار بر خلاف تجربه شکستخورده صلح در سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۲، نوعی اجماع سیاسی و اداری در حمایت از روند صلح وجود دارد.
تحلیلگران میگویند سقوط بشار اسد در سوریه نیز بر تصمیم اوجالان اثر گذاشته است. با شکلگیری دولت جدید در دمشق که تحت حمایت آنکارا است، فشار بر نیروهای کردِ نزدیک به پکک در شمال شرق سوریه برای ادغام در ارتش جدید افزایش یافته است.
همچنین سقوط اسد نشانهای بود از پایان دوران گروههای مسلح غیردولتی مانند پکک است.
از دید برخی ناظران، اردوغان نیز انگیزه سیاسی دارد: او برای تغییر قانون اساسی و تمدید ریاستجمهوری خود به حمایت نمایندگان کرد نیاز دارد و باید مطالبات آنان را در زمینه حقوق فرهنگی و سیاسی پاسخ دهد.
از نظر منطقهای نیز حل این بحران به وجهه ترکیه بهعنوان میانجی صلح در منطقهای پرتنش – از اوکراین تا جنگ غزه – کمک میکند و روابط اقتصادی با عراق را بهبود میبخشد؛ جایی که حضور پکک تاکنون مانع گسترش مسیرهای ترانزیتی بوده است.
مسیر دشوار صلح
پایان دادن به این درگیری پیچیده است؛ زیرا برای هر گروه معنای متفاوتی دارد.
«سرحد ارن»، نماینده حزب دم در دیاربکر، میگوید: «انتظارات ما از این روند با انتظارات حزب عدالت و توسعه کاملاً متفاوت است.»
دولت تأکید میکند که هیچ معاملهای با پکک انجام نمیدهد و تنها در حال تدوین چارچوب قانونی برای انحلال آن است.
در پارلمان، کمیتهای ۵۱ نفره با عنوان «همبستگی ملی، برادری و دموکراسی» مأمور تدوین این قانون شده است.
در مقابل، حزب دم این روند را فرصتی برای گسترش حقوق کردها میداند: از آزادی زندانیان سیاسی و پایان انتصاب سرپرستان دولتی در شهرداریهای کردنشین گرفته تا آموزش به زبان کردی و عفو عمومی برای نیروهای پکک در خارج از کشور.
ارن میگوید: «اعضای پکک باید بتوانند در زندگی اجتماعی و سیاسی ادغام شوند. مراسم سوزاندن سلاح در اقلیم کردستان نشانهای واقعی بود که آنها میخواهند بخشی از زندگی دموکراتیک ترکیه باشند.»
زخمهای انسانی جنگ
برای بسیاری از خانوادهها، هزینه انسانی این جنگ سنگین است.
در دیاربکر، «منیجه ینی» دو پسرش را از دست داده است.
او میگوید: «پسرم زیندان گفت به عروسی میرود، اما به سوریه رفت و به پکک پیوست. در ۲۰۲۱ کشته شد و استخوانهایش را نه ماه بعد در سبدی تحویلمان دادند.» پسر دیگرش «برخودان» نیز سالهاست مفقود است.
اومی گوید «فقط دعا میکنم زنده باشد. نمیخواهم هیچ مادری دیگر برای فرزندش گریه کند.»
در مقابل، خانوادههای نظامیان کشتهشده نیز درد و خشم عمیقی دارند. در گورستان کشته شدگان ارتش در استانبول، مزار ۵۷۴ سرباز دیده میشود که در نبرد با پکک کشته شدهاند.
یکی از کارکنان گورستان میگوید: «اگر اعضای پکک آزاد شوند، جامعه نمیپذیرد. مردم هنوز زخمدارند.»
«اوندر چلیک»، جانباز جنگ با پکک که اکنون ریاست انجمن «خانواده شهدا و جانبازان» را بر عهده دارد، میگوید: «ما نمیخواهیم اعضای پکک در جامعه ادغام شوند. آنها حقی در جمهوری ترکیه ندارند. اوجالان هیولای امرالی است و باید تا آخر عمر در زندان بماند.»
او حتی با آموزش زبان کردی در مدارس مخالف است و آن را تهدیدی برای هویت ترکی میداند.
امید به توسعه و آرامش
با اینهمه، بسیاری در دیاربکر صلح را کلید پیشرفت میدانند.
درگیریهای گذشته بخشهایی از شهر را ویران کرد. با بازسازی مناطق، اکنون کسبوکارها و گردشگران اندکاندک بازمیگردند.
«فاضلی شاهین»، فروشنده سوغاتی در شهر قدیمی میگوید: «اگر صلح شود، گردشگران از سراسر اروپا میآیند. همه سود میبرند، هم مردم و هم کشور.»
دیاربکر یکی از فقیرترین استانهای ترکیه است؛ با وجود منابع طبیعی و جمعیت جوان، فقر و بیکاری گسترده است.
سرحد ارن میگوید: «اگر منابع مالی جنگ صرف بهبود خدمات و آموزش شود، زندگی مردم دگرگون میشود.»
بیاعتمادی عمومی
هرچند هم ترکها و هم کردها از پایان درگیری حمایت میکنند، بیاعتمادی همچنان پابرجاست.
بسیاری از کردها به دولت اعتماد ندارند که حقوقشان را تضمین کند، و بسیاری از ترکها باور ندارند پکک واقعاً سلاح را کنار بگذارد.
طبق پژوهش مؤسسه «آنکارا انستیتو»، اکثریت مردم ترکیه از جمله ۷۰ درصد رأیدهندگان حزب جمهوریخواه خلق (CHP) به خلع سلاح پکک باور ندارند.
در همین حال، پروازهای مکرر جنگندهها بر فراز دیاربکر برای برخی یادآور استمرار جنگ است. «گولر سویکتک» که دو برادرش در پکک کشته شدند، میگوید: «میگویند صلح، ولی هواپیماها هنوز پرواز میکنند. وقتی صدایشان را میشنویم، میترسیم؛ نکند دوباره جنگ شود؟»
بُعد منطقهای
ابعاد منطقهای مسئله پکک نیز روند صلح را دشوار کرده است.
پکک دههها در کوههای اقلیم کردستان عراق پایگاه داشته و شاخههایش در سوریه – تحت عنوان نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) – کنترل مناطق کردنشین شمال شرق سوریه را در دست دارند.
آنکارا این نیروها را شاخهای از پکک میداند، در حالی که آمریکا آنها را شریک خود در مبارزه با داعش معرفی میکند.
هرچند اوجالان از همه شاخهها خواسته بود سلاح زمین بگذارند، SDF خود را سازمانی مستقل میداند.
با این حال، دولت جدید دمشق با حمایت ترکیه آنها را تحت فشار گذاشته تا در ارتش سوریه ادغام شوند.
برخی مقامات ترکیه مدعیاند اسرائیل از حفظ خودمختاری کردهای سوریه حمایت میکند تا در برابر نفوذ آنکارا در سوریه موازنه ایجاد کند.
توافق مارس ۲۰۲۵ میان رئیسجمهور جدید سوریه و فرمانده SDF برای ادغام نیروهای کرد در ارتش، هنوز اجرا نشده است.
به گفته نماینده دم، اگر تضمینی برای نوعی خودگردانی نباشد، کردها سلاحشان را تحویل نخواهند داد.
اردوغان نیز گفته است ترکیه از تمامیت ارضی سوریه دفاع میکند و با هرگونه تجزیه مخالف است.
به گفته تحلیلگران، آینده پکک و روند صلح ترکیه به سرنوشت کردهای سوریه گره خورده است.
آینده نامعلوم
انحلال پکک یکی از حساسترین موضوعات در سیاست ترکیه است و پیامدهای آن فراتر از مرزها خواهد رفت.
هنوز روشن نیست پارلمان چگونه خواستههای متناقض دو طرف – از آزادی اوجالان تا آموزش زبان کردی و عفو عمومی – را جمع خواهد کرد.
کمیته ویژه پارلمانی پس از تعطیلات تابستانی کار خود را از اول اکتبر آغاز کرده، اما مسیر طولانی در پیش دارد.
«مورات یشیلتاش»، تحلیلگر اندیشکده دولتی سِتّا، میگوید: «بهدست آوردن اجماع آسان نیست، اما چارهای نیست. اگر این روند شکست بخورد، خشونت بازمیگردد، و این برای هیچکس خوب نیست.»
دولت از «دوران جدید برادری» سخن میگوید، در حالی که خانوادههای قربانیان و نیز کردهای عادی در انتظارند ببینند آیا این بار وعدهها به واقعیت میپیوندد یا نه.
در روستای بیرلیک، دیلبَر اویونلو هنوز به صفحه تلویزیونی مینگرد که تصویر دخترش سیندا را نشان داد – زنده، اما دور.
او میگوید: «ما فقط برابری میخواهیم. خیلی رنج کشیدم، اما با این حال میگویم: بس است. دیگر کافی است.»
روزنامه نشنال/ لیزی پورتر
نظر شما