به گزارش کردپرس، وقتی در پاییز امسال بنرهای انتخاباتی در سراسر کرکوک برافراشته شد، داستانی آشنا تکرار گردید. کردها با کردها سخن می‌گفتند، عرب‌ها با عرب‌ها و ترکمن‌ها با ترکمن‌ها. هر جامعه، نامزدهای خود را معرفی کرد، گردهمایی‌های مخصوص خود را برگزار نمود و وعده داد از سهم خود از این شهر دفاع کند. در شهری که زمانی به عنوان نماد همزیستی اقوام عراق شناخته می‌شد، اکنون کارزار انتخاباتی به نقشه‌ای از مرزبندی‌های قومی بدل شده است. هیچ حزبی جرئت نمی‌کند از تمام کرکوک سخن بگوید. این استان بار دیگر آماده رأی‌گیری می‌شود، اما نه به عنوان یک شهر متحد، بلکه همچون سه دنیای رقیب که تنها با نفت، خاطره و بی‌اعتمادی به هم پیوند خورده‌اند.

در کرکوک، پیروز انتخابات به‌ندرت به‌تنهایی حکومت می‌کند و بازنده نیز به‌ندرت شکست را می‌پذیرد.

کرکوک محل تلاقی عمیق‌ترین شکاف‌های عراق است. استانی با جمعیت ۱.۷۷ میلیون نفر و سرشار از نفت، که میان جوامع کرد، عرب و ترکمن تقسیم شده است. این انتخابات که ششمین رأی‌گیری پارلمانی عراق از سال ۲۰۰۵ است، ۱۳ کرسی به کرکوک اختصاص داده؛ از جمله یک کرسی سهمیه مسیحیان و سه کرسی ویژه زنان. با این حال، وزن سیاسی و اقتصادی کرکوک فراتر از سهم آن در مجلس است. در این رقابت، ۲۵۱ نامزد – از جمله ۷۶ زن – برای جلب آرای ۹۵۸ هزار و ۱۴۱ رأی‌دهنده ثبت‌نام کرده‌اند؛ یعنی به طور میانگین حدود ۷۴ هزار رأی برای هر کرسی.

هر انتخاباتی در کرکوک، نزاع‌های قدیمی بر سر زمین، قدرت و هویت را زنده می‌کند. کارزارهایی که با وعده خدمات و اشتغال آغاز می‌شوند، به سرعت به رقابت بر سر قومیت تبدیل می‌گردند.
شوان داوودی، تحلیلگر سیاسی از کرکوک می گوید: «رقابت بر سر آرا میان گروه‌های قومی و سیاسی گوناگون تشدید شده است. هر جامعه اکنون ظرفیت انتخاباتی خود را می‌شناسد و دیگر انتظار پشتیبانی از دیگران ندارد.»
به گفته او، نتیجه این روند چنین شده است: کردها عمدتاً بر سر حدود شش کرسی میان خود رقابت می‌کنند، عرب‌ها بر سر چهار کرسی، و ترکمن‌ها بر سر دو کرسی.

ارزیابی داوودی صریح است: «هیچ برنامه انتخاباتی روشنی وجود ندارد، فقط وعده‌های مبهم و عوام‌گرایانه. مردم بر اساس قومیت یا طایفه رأی می‌دهند، نه سیاست‌ها یا برنامه‌ها.» در چنین فضایی، زیست مشترک کرکوک – از بازارهای مختلط و خیابان‌های دوزبانه گرفته تا خاطرات مشترک – قربانی سیاستی شده که پاداشش تفرقه است و مجازاتش سازش.

از آنجا که سال‌هاست سرشماری تازه‌ای که ترکیب قومی ساکنان را مشخص کند برگزار نشده، انتخابات عملاً به جایگزین آن تبدیل شده است.

نگاهی به ترکیب جمعیتی کرکوک، ریشه تنش‌ها را روشن‌تر می‌کند. در سرشماری سال ۱۹۵۷، کردها ۴۸.۳ درصد جمعیت استان کرکوک را تشکیل می‌دادند، عرب‌ها ۲۲.۵ درصد و ترکمن‌ها ۲۱.۴ درصد؛ بقیه نیز آشوریان و اقلیت‌های دیگر بودند. اما دهه‌ها سیاست عربی‌سازی در دوران بعث و تحولات بعدی، این توازن را دگرگون کرد. نبود سرشماری جدید سبب شده که نتایج انتخابات به نوعی شاخص جمعیتی بدل شود. رأی کردها از ۵۴ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۴۳ درصد در ۲۰۲۳ کاهش یافته، در حالی‌که رأی عرب‌ها از ۲۸ به ۳۸ درصد و رأی ترکمن‌ها از ۱۷ به ۱۸ درصد افزایش یافته است. این تغییرات بازتابی از مهندسی جمعیتی و تغییر موازنه قدرت از سال ۲۰۱۷ تاکنون است.

همچنین، مسأله قدرت در کرکوک ارتباطی مستقیم با نفت دارد. نزدیک به یک قرن پس از فوران چاه افسانه‌ای «بابا گرگر» در ۱۹۲۷، شرکت بریتیش پترولیوم (BP) با قراردادی چند میلیارد دلاری برای افزایش تولید، جمع‌آوری گاز و توسعه ظرفیت نیروگاهی به کرکوک بازگشته است. این توافق صرفاً اقتصادی نیست؛ بلکه نشانه‌ای از احیای اقتدار بغداد بر این استان پس از سال‌ها تنش با اربیل است. اگر عراق بتواند تولید ملی نفت خود را تا سال ۲۰۲۹ از ۴.۴ به ۶ میلیون بشکه در روز افزایش دهد، کرکوک بار دیگر در مرکز مناقشات سیاسی و اقتصادی کشور قرار خواهد گرفت.

اما نفوذ خارجی به مرزهای عراق محدود نمی‌ماند. ترکیه خود را حامی ترکمن‌های عراق معرفی می‌کند؛ مقامات آنکارا از جمله رجب طیب اردوغان و دولت باغچلی، بارها کرکوک را «شهر ترکمن‌ها» نامیده‌اند. نفوذ ترکیه از طریق خطوط لوله نفت و بندر جیهان، به آنکارا قدرت چانه‌زنی با هر دو مرکز – بغداد و اربیل – می‌دهد. در سوی دیگر، کردها نیز خود به دو اردوگاه منطقه‌ای تقسیم شده‌اند.

به گفته داوودی، نفوذ منطقه‌ای در نتایج انتخابات نه فقط در کرکوک، بلکه در سراسر کردستان و عراق تأثیر دارد:
«پول و دخالت قدرت‌های منطقه‌ای بیشتر به نفع احزاب تمام می‌شود تا به سود مردم یا جوامع.»
به باور او، نبود رهبری آینده‌نگر، سلطه سیاست هویتی و ضعف مشارکت مدنی، کرکوک را در چرخه‌ای از بی‌اعتمادی و رقابت گرفتار کرده است. «کرکوک آیینه‌ای از تکه‌تکه‌شدن گسترده‌تر عراق است.»

در ۱۱ نوامبر، پس از شمارش آرا، نتیجه احتمالاً تکرار الگوی آشنا خواهد بود: کردها پیشتاز اما پراکنده، عرب‌ها نیرومند اما متفرق، ترکمن‌ها کلیدی اما دوپاره.

راه‌حل ساده‌ای در پیش نیست. پیشرفت منوط به ائتلاف‌هایی فراملی و میان‌قومی است که بر نیازهای واقعی مردم تمرکز کنند: آب سالم، برق، امنیت و اشتغال. کرکوک همچنان با کمبود مزمن برق و نرخ بالای بیکاری روبه‌روست. این شهر تنها حدود یک‌سوم نیاز خود به برق را دریافت می‌کند و ناچار به استفاده از ژنراتورهای خصوصی است که موجب خاموشی‌های مکرر می‌شوند. نرخ بیکاری به‌طور متوسط ۱۵ تا ۱۶ درصد است، اما در مناطق فقیرتر مانند حویجه به بیش از ۷۰ درصد می‌رسد. حل این مشکلات مستلزم تقسیم عادلانه قدرت در نهادهای استانی است، بدون آنکه هر تصمیمی به میدان نزاع قومی تبدیل شود. تحقق این امر نیازمند رهبرانی است که حاضر باشند سرمایه سیاسی خود را صرف همکاری کنند، نه تفرقه.

در ۱۱ نوامبر، بار دیگر آرا شمرده خواهد شد و نتیجه احتمالاً همان الگوی قدیمی خواهد بود. اما پرسش واقعی پس از آن است: آیا رهبران کرکوک می‌توانند با همراهی هم حکومت کنند، یا بار دیگر اجازه خواهند داد هویت قومی مسیر دولت آینده را تعیین کند؟

این انتخابات تنها ۱۳ کرسی را پر نمی‌کند؛ بلکه آزمونی است برای سنجش توان عراق در تقسیم قدرت میان مرکز و پیرامون، میان اربیل و بغداد، و نیز میان نفوذ قدرت‌های خارجی. برگه رأی تنها ابزاری است — مسئله اصلی، اراده برای همزیستی است.

موسسه آمارگی