به گزارش خبرنگار کردپرس، اسفند ماه، ماه انتظار برای تحول و انقلاب زیبای بهاری است. آخرین ماه زمستانی که مردم روزهای نیمه دومش را با جشن و پایکوبی برای بهار سپری می کنند.

جشن های نوروزی در میان کردها، بیشتر با آتش گره زده می شوند تا مردم، آواز یکی شدن با جشن طبیعت را برپا کنند. آتشی که نشانه چیرگی گرما بر سرمای حکومت زمستانه است و مردم با برافروختن آن در اعیاد نوروزی بار دیگر با طبیعت همدل و همگام می شوند.

آیین کهن «هه لاوه مه لاوه»؛ میراثی شیرین برای کودکان

در این روزها، جشن ها و آیین های نوروزی حال و هوای خاصی به اسفند ماه کردستان می دهد و همه چیز آماده تغییر و تحول می شود و کودکان هم اولین برگزارکنندگان آن با آیین سنتی و کهن «هه لاوه مه لاوه» هستند، تا دنیای زیبای کودکی را با سنت ها درهم آمیزند و آن را به یادگار به نسل های بعد از خود واگذارند.

در این آیین؛ کودکان و نوجوانان کُرد، در روز قبل از چهارشنبه آخر سال تا قبل از آغاز سال نو در بیشتر مناطق شهری و روستایی آیین سنتی «هه لاوه مه لاوه» را اجرا می کنند و بازیگران اصلی این آیین کهن هستند.

کودکان به در خانه ها و مغازه رفته به زبان کردی می گویند: (هه لاوه مه لاوه، بیستانی سوور و ساوا، کورتان ببی به زاوا، کچتان نه بی به چاوه) یعنی؛ «هه لاوه مه لاوه»، بوستان تان سرسبز و آباد، پسرتان داماد شود، دخترتان چشم نخورد. یا ( سه ری سالی، بنی سالی، یاخوا نه مری گه وره ی مالی) یعنی؛ اول سال نو و آخر سال کهنه، عمر بزرگ خانواده پایدار باشد. یا (هه ته ری و مه ته ری، نه وروزه وه رنه ده ری، نه وروزانه مان ده نی) یعنی هه ته ری و مه ته ری، نوروز رسیده بیاید بیرون و عیدانه بدهید.

پس از آن صاحبخانه هدیه ای به آنها می دهد که در قدیم بهترین هدیه ای که می توانستند بگیرند تخم مرغ بود. چون نمادی از نوزایی و زندگی دوباره محسوب شده است و امروزه شکلات و پول نقد جای تخم مرغ را گرفته است. کودکان در این روز کیسه های خود را از شکلات و نقل و شیرینی و پول پر می کنند و شادمان از اندوخته نوروزی خود آواز می خوانند.

مردم بر این باوراند، این بخشش و عیدی دادن به کودکان در روز پایانی سال برای صاحبخانه خیر و برکت در سال جدید به همراه دارد.

در این آیین که هم اکنون بیشتر در مناطق روستایی دیده می شود و چند سالی است در مناطق شهری نیز رواج پیدا کرده، تفاوتش این است که در مناطق روستایی کودکان اغلب از روی پشت بام سبدی را با طناب به منازل مردم آویزان می کنند و عیدی شان را می گیرند اما در شهر کودکان صورتشان را می پوشانند و زنگ در خانه ها را به امید دریافت عیدی به صدا در می آورند تا صاحب خانه از کرم خود به کودکان هدیه ایی ارزانی دارد.

«چوارشه‌ممه ‌سوری» جشنی سرخ و آتشین

دیگری آیین «چوارشه‌ممه ‌سوری» یا همان «چهارشنبه‌ سوری» یکی از جشن‌های کهن ایران و کردستان است که در شب آخرین چهارشنبه سال (غروب سه شنبه) برگزار می‌شود و در این جشن مردم با پریدن از روی آتش و پایکوبی پیرامون آتش، بیماری ها و ناراحتی های سال کهنه را به آتش می سپارند تا سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند.

واژه «چوارشه‌ممه ‌سوری» از دو واژه چهارشنبه، نام یکی از روزهای هفته‌ و «سوری» که در زبان کردی به معنی «سرخ، جشن و سرور» است، ساخته شده‌ است. در گذشته های دورتر، مردم در این شب آتش بزرگی را بر می افروختند و آن را تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه می داشتند.

در «چوارشه‌ممه ‌سوری» رسم بر این است که زن، مرد و کودک از روی آتش بپرند تا بیماری ها و ناراحتی های سال کهنه را به آتش بسپارند و سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند. به بیان دیگر مردم خواهان آن هستند که آتش تمام رنگ پریدگی و زردی، بیماری و مشکلاتشان را بگیرد و بجای آن سرخی و گرمی و نیرو به آنها بدهد.

«چهارشنبه سوری»، طلایه‌دار نوروز و جشنی است که در آن مردمان به مبارزه با تاریکی و سرمای زمستان می روند تا بهار و گرم شدن زمین را در آستانه سال نو جشن بگیرند.

شب آخرین چهارشنبه سال (یعنی نزدیک غروب آفتاب روز سه شنبه)، هر خانواده بوته هاي خار و گزني را كه از پيش فراهم كرده اند روي بام يا زمين حياط خانه و يا در گذرگاه در، كپه مي كنند و با غروب آفتاب و نيم تاريك شدن آسمان، زن و مرد و پير و جوان گرد هم جمع مي شوند و بوته ها را آتش مي زنند.

در اين هنگام از بزرگ تا كوچك هر كدام سه بار از روي بوته هاي افروخته مي پرند، تا مگر ضعف و زردي ناشي از بيماري و غم و محنت را از خود بزدايند و سلامت و سرخي و شادي به هستي خود بخشند. مردم در حال پريدن از روي آتش ترانه ها مي خوانند و رقص و پایکوبی می کنند و آجیل می خورند. خوردن این آجیل در شب چهارشنبه سوری، به اعتقاد مردم باعث شگون و خوش یمنی است.

مردم عقيده دارند كه با افروختن آتش و سوزاندن بوته و خار فضاي خانه را از موجودات زيانكار مي پالايند و ديو پليدي و ناپاكي را از محيط زيست دور و پاك مي سازند. براي اين كه آتش آلوده نشود خاكستر آن را در در آب روان مي ريزند تا باد يا آب آن را با خود ببرد.

آتش نزد ایرانیان نماد روشنی، پاکی ، طراوت ، سازندگی ، زندگی ، تندرستی و در پایان بارزترین نماد خداوند در روی زمین است.

«كوسه به داس»؛ راندن درد و بلا و نوید بهار

در ادامه می توان از دیگر آیین های نوروزی در کردستان به مراسم «كوسه به داس»، اشاره کرد که در آستانه عید باستانی نوروز و به مناسبت زنده شدن زمين، راندن درد و بلا و نويد دادن بهار در شب قبل از تحويل سال نو برگزار مي شود.

این مراسم كه توسط گروه هاي ٢ تا ٦ نفره برگزار مي‌شود و اجراكنندگان معمولا شامل «كوسه»، «توبره كش»، «ني زن»، «محافظ كوسه» يا «دوگه» و نيز مردي است كه طناب دور گردن كوسه را در دست نگه مي دارد.

يك فرد جوان يا ميانسال نقش كوسه را بر عهده مي‌گيرد كه لباس كردي ژنده و شلخته‌اي پوشيده و صورتكي از جنس نمد كه داراي دو شاخ نمدي است به صورت مي‌زند؛ اين فرد ريش و سبيلي از پشم گوسفند براي خود تهيه مي‌كند تا شبيه بز درآيد و بالشتك كوچكي نيز همانند دمبه در پشت خود تعبيه مي‌كند و جاجيمي نيز بر پشت خود مي اندازد و چند زنگوله و يك يا دو داس نيز در دست مي گيرد.

برای اجرای این مراسم، نقش زن کوسه را نیز یکی دیگر از جوانان روستا برعهده گرفته که او نیز لباس زنانه کردی می پوشد. کوسه و زنش همراه جمع جوانان در داخل محل شروع به گشت زنی می کنند و به شوخی و گاه جدی با هم به مناظره می پردازند و با نکته پردازی مضحک و حرکات خنده دار موجب شادی و خنده مردم می شوند.

فرد كوسه با نواختن سازهاي محلي از جمله دف، دهل و سورنا به استقبال مردم مي رود و تا زماني كه صاحبخانه هدايايي به گروه ندهد، حياط خانه را ترك نمي كند و گروه نيز در اين مدت با نواختن سازهاي محلي كوسه را براي اصرار به گرفتن هداياي بيشتر تشويق مي كند.

کوسه به هر خانه ای که وارد می شود، اهالی آن خانه به استقبالش می روند و به مناسبت نوروز مانند انواع خشكبار، روغن، كره و تخم مرغ به او هدیه می دهند.

اجرای مراسم های آیینی نوروز همیشه برای کودکان جالب و پر از رمز و راز بوده، آنها نیز به تبعیت از این آیین با ذوق کودکانه خودشان، خود را گریم می کنند تا به شکل کوسه درآیند و با زدن طبل و پایکوبی کوسه در خیابان ها به استقبال نوروز می روند.

در حال حاضر پرونده ثبتی مراسم کهن «کوسه به داس» تهیه شده در مسیر ثبت میراث ناملموس آذربایجان غربی قرار گرفته است.

نوروز آتشین و آغاز بهار در کردستان

مراسم های نوروزی در این ایام در کردستان با شور و ذوق فراوانی همراه است و همه آنها برای استقبال از جشن نوروز برگزار می شوند و اصلی ترین مراسم جشن نوروز است.

وقتی جشن نوروز یا جشن سرسال فرا می‌رسد، رسم است هیچ کس در خانه خود نمی‌ماند و همه مردم اعم از پیر و جوان و زن و مرد از خانه خود خارج می شوند و برای بزرگداشت جشن نوروز به کوه و دشت و صحرا می روند و با برافروختن آتش و «هه لپه رکه کوردی» به دور آتش پذیرای بهار نو می شوند.

زنان و مردان کرد، لباسهای زیبای کردی می‌پوشند و بار دیگر با بهار فصل رنگ ها و زیبایی ها تجدید میثاق کنند. مردم در کردستان هر ساله جشن نوروز را به سنت گذشتگان پیروز و گرامی می دارند و امید دارند سال روز نو و نوروز برایشان خوبی و سلامتی به ارمغان داشته باشد.

گزارش/ تانیا شعفی