تنبور سازي است كه قدمت نوازندگي آن در منطقه گوران _ كه جزئي از منطقه كردنشين غرب ايران مي باشد_ به بيش از هزار سال پيش در زمان شاه خوشين لرستاني (قرن پنجم هجري)يكي از بزرگان يارسان مي رسد و از آن زمان تا كنون مردم يارسان منطقه گوران و توابع آن كه تا قسمتهايي از عراق، سوريه، تركيه و در داخل ايران تا بخش هایی از استان هاي لرستان، تبريز و همدان امتداد مي يابد حافظ و پاسدار اين موسيقي اصيل و بكر ايرانيان بوده اند.

تنبور مرسوم در اين منطقه داراي كاسه اي گلابي شكل است كه جنس چوب كاسه و صفحه آن از توت و جنس دسته از چوب گردو مي باشد. بر روي دسته آن بين 13 الي 14 پرده كه دستان ناميده مي شود؛ قرار دارد که از روده فرآوري شده حيوانات مي باشد و امروزه تعداد آن به 17 پرده افزايش يافته است و داراي يك خرك از جنس چوب بر روي كاسه و خرك ديگري از جنس شاخ حيوانات در امتداد و بالاي دسته است. سه گوشي چوبي كه در بالاي دسته و بعد از خرك قرار دارند براي بستن، نگهداری و كوك كردن سيم ها استفاده مي شوند. سيم گيري نيز از جنس شاخ ته كاسه مي باشد.

تنبور سازي است مربوط به موسيقي نواحي-مقامي و داراي 72 مقام كه منحصر به اين ساز هستند كه تمامي اين مقامها بصورت باكلام مي باشند و نواختن آن در مراسمات مختلف با همراهي اشعاري از دفاتر مكتوب يارسان و يا ساير شعراي بزرگ كرد انجام مي شود. اين ساز فاصله موسيقايي يك اكتاو و نيم (با توجه به 17 پرده بودن آن) را در بر مي گيرد و فاصله پرده هاي آن به صورت كروماتيك مي باشد. نواختن آن به صورت پنجه و با مضراب هاي بسيار متنوع و زيبايي كه از آن ميان مي توان به مضراب ريز، گلريز، دراب ، غنچه و ...اشاره نمود.

در حال حاضر تنبور داراي سه سيم از جنس آلياژ فولاد يا مس و برنج است كه در قديم ابريشم خام تابيده شده به جای آن استفاده مي شده است که در وتر آن بسته مي شود. سيم بالايي (واخوان) بصورت تكي و دو سيم همكوك كه معمولا سفيد هستند. تنبور داراي دو كوك اصلي كه ته رز(پايين) و برز (بالا) ناميده مي شوند است. در كوك ته رز دو دسته سيم فاصله چهارم درست كوك مي شوند(دو فا)كه دليل اين نام گذاري مقام "سه ر ته رز" مي باشد كه از شاخص ترين مقاماتي است كه در اين كوك نواخته مي شود و شايد بتوان گفت سخت ترين، تكنيكي ترين و يكي از زيباترين در بين مقامات است كه در كوك پنج(ته رز) نواخته مي شود و در كوك برز دو دسته سيم بصورت فاصله پنجم درست (دو سل) كوك مي شوند.

رپرتوار موسيقي تنبور شامل 72 مقام است كه منحصر به ساز تنبور مي باشد و نزد طایفه يارسان داراي تقدس خاصي است. مي توان چنین اذعان داشت كه اين قوم در طول تاریخ و با وجود همه ناملايمات و سختی های که با آن مواجه بوده اند، اين فرهنگ موسيقايي را زنده نگه داشته اند. كماكان بكرترين، اصيل ترين و درست ترين اين نوع موسيقي را بدليل ويژگي هاي خاص منطقه گوران از جمله: (دسترسي سخت به منطقه، اعتقادات آييني مذهبي مردم و وجود بهترين استادان سيصد سال گذشته درمنطقه) با مركزيت گهواره از زبان مردم ساكن اين منطقه شنيد، به طوريكه فرد فرد مردم گوران تمامي اين نغمات را با حسي دروني و شايد ناخود آگاه در تمامي اوقات با خود زمزمه مي كنند و چون تنها نوايي كه از طفوليت به گوششان رسيده همين مقامات تنبور بوده است با اين نواهاي روحاني عجين گشته اند.

با توجه به روند پيشرفت تكنولوژي در تمام دنيا و كم رنگ شدن اغلب فرهنگهاي كهن در حوزه میراث ناملموس، اين فرهنگ موسيقايي نيز روز به روز بيشتر در معرض خطر از بين رفتن قرار گرفته است و جلوگيري از اين روند اقدامات اساسی تري را از سوي مسئولان لازم مي دارد. در اين ميان تنها راه حل این مشکل ثبت، ضبط و حمايت از بازماندگان اين ميراث هاي كهن مي باشد كه مي تواند باعث ماندگاري فرهنگهای کهن و اصیل آن شود.

به دلايلي كه ذكر شد اين موسيقي در منطقه گوران بكرتر و اصيل تر مانده است و در قالب يكي از فرهنگهاي عام و مورد احترام ايشان تبديل شده است و از تقدسي والا در نزد ایشان برخوردار است. تنبور نوازان و مقامدانان بسياري در اين منطقه رشد و نمو نمودند كه امروزه بجز نام نيك و چند كاستي كه در محافل خصوصي از صداي ايشان ضبط شده است آثار ديگري از داشته هاي ارزشمندشان در دسترس نيست.

استادی بی بدیل به نام طاهر یارویسی

در اين ميان استادي برجسته و دلبسته به آب و خاك اجدادي به نام طاهر یارویسی، همه ی عمر گرانمايه اش را صرف موسیقی تنبور کرد. استاد طاهر يارويسي را مي توان متبحرترين استاد در زمينه موسيقي مقامي تنبور و نیز در زمينه تحليل و تفسير مقامات، نوازندگي و خوانندگي آن دانست كه متاسفانه 25 تیرماه سال 98 از میان ما رفت.

استاد طاهر يارويسي متولد دهم دي ماه 1319 در گوران كرمانشاه و روستاي گهواره از توابع شهرستان دالاهو مي باشند كه نواختن تنبور را از سنين جواني آغاز نموده و از محضر استادان بزرگ تنبور زمان خويش مانند: سيد ولي حسيني، چنگيز فرماني و لالو به يه ر خان زرده اي بهره هاي فراوان برد و ایشان از بهترين شاگردان استادان خویش بودند به طوري كه استاد طاهر يارويسي نزديكترين صدا و سبك را به صداي استاد مسلم تنبور صد سال اخير سيد ولي حسيني داشت.

استاد طاهر یارویسی طي پنج دهه گذشته هم نشين استادان بزرگ منطقه از جمله: كاكي اله مراد حميدي - سيد محمود علوي – كاكي مهدي خان شفيعي – ميرزا سيد علي كفاشيان - درويش مراد خان نظري- سيد صفر رسايي و ساير استادان مقام دان گوران بوده اند و نوارهايي به صورت خصوصی توسط علاقه مندان از اين مجالس ضبط گرديده است كه با بررسي اين نواها، تبحر و استعداد بالاي ايشان در اجرای اين نوع موسيقي مقامی كاملا آشکار مي باشد. با توجه به اينكه استاد طاهر يارويسي تمام طول عمر خود را در روستاي گهواره ساكن بوده اند سبك و فرم اجراي ايشان چه در كلام خواني و چه در نوازندگي همچنان بكر و دور از فرم موسيقي شهري باقي مانده است.

قابل ذكر است كه در سال های آخر عمر تنها کسی بودند در زمينه موسيقي مقامي تنبور طبق شيوه و اصول استادان قديم شان و نیز منطقه گهواره اين نغمه ها را می خواندند و می نواختند. لازم به توضیح است که ایشان كل 72 مقام تنبور را در دهه چهل از استادان خود فرا گرفته بود و اين نغمه هاي كهن را تا به امروز در ذهن و ضمیر خویش حفظ کرده بود. ايشان همچنین شاگرداني را در سرتاسر ايران تربيت نموده بود و در جشنواره ها و همايش هاي فراواني جهت معرفي موسيقي مقامي تنبور در داخل و خارج ايران شركت کرده بود و همچنين رفرنس پژوهشي قابل ارجاعی براي بسياري از پژوهشگراني كه از ساير نقاط جهان در اين منطقه حضور می يافتند؛ بودند و در اين ميان مي توان به كتاب هاي: زمينه شناخت تنبور از حيدر كاكي- تنبور از دير باز تا كنون از سيدخليل عالي نژاد، پايان نامه خانم دكتر پرتو هوشمند راد از دانشگاه بركلي آمريكا، حضور در فستيوال موسيقي هاي فولكلور در كشور آلمان و مقالات بسياري از محققين اشاره نمود.

سازنده سازهای تنبور به سبک استاد چنگیز فرمانی

استاد طاهر از سال 1345 در كنار نوازندگي تنبور شروع به فراگيري ساخت ساز در كارگاه استاد چنگيز فرماني (اين كارگاه با قدمت بيش از 250 سال در حال حاضر توسط استاد اسدالله فرماني نوه استاد چنگيز اداره مي شود و تنبورهايي با شهرت جهاني با نام "اسدالله گهواره" در آنجا ساخته مي شود) کردند و ايشان را مي توان اولين شاگرد اين كارگاه دانست كه از شيوه غني نوازندگي استاد چنگيز نيز بهره ها برده بودند و از آن زمان تا زمانی که زنده بودند، تنبور هايي با الگوي تنبورهاي كارگاه استاد چنگيز مي ساختند.

استاد طاهر در كنار نوازندگي و کلام خوانی و ساخت تنبور به حرفه هاي مختلفي از جمله نمد مالي، نجاري و مسگري براي گذران زندگيشان مشغول بودند و مغازه و كارگاه ايشان در منزل شخصي شان قرار داشت و با وجود كهولت سن و بيماريهاي مختلف تا سال های آخر عمر همچنان مشغول كار در كارگاه و مغازه بودند.

با توجه به اينكه استعدادها و استادان صاحب سبك و حاذق اين موسيقي طي سده هاي اخير در اين منطقه رشد و نمو يافته اند، هيچگاه هيچ صدا يا اثري از ايشان ثبت و ضبط نگرديده است مگر يك اثر مقامي از استاد طاهر يارويسي به نام "مجنوني" كه با مشقتهاي فراوان منتشر شد. در اين آلبوم مي توان صدايي زيبا و پخته و همچنين نوازندگي دلنشين در عين سادگي را شنيد و مي توان گفت كه صداي ناب استاد طاهر يارويسي طي نيم قرن اخير هميشه الگويي براي تمامي جوانان و افرادي بوده كه رهرو يادگيري اين موسيقي كهن بوده اند. از دیگر آثار منتشر شده می توان به آثار گرانقدر استاد علي اكبر مرادي اشاره کرد كه اين آلبوم ها تنها آثار ضبط شده از مقامات تنبور هستند كه در دسترس علاقه مندان و پژوهشگران قرار گرفته اند.

استاد طاهر یارویسی تنها نماینده نسل خویش بودند که به همان سبک و سیاق استادان صد سال پیش خود چه از نظر خوانندگی و چه از نظر نوازندگی در جایگاه خود یکه تاز بود و آشنایی وی بر دفاتر مقدس یارسان و نحوه تفسیر و ویرایش این دفاتر در کل منطقه گوران به عهده ایشان بود که ثبت و ضبط و انتشار این آثار توسط ایشان به ساز تنبور و روایات کهن آن در جهت ماندگاری این ساز آیینی کمک شایانی کرد. با توجه به آثاري كه طي پنج دهه اخير از ايشان ضبط شده است (توسط علاقه مندان در مجالس مختلف به همراه اغلب استادان صد سال اخير منطقه گوران):

-استاد طاهر يار ويسي چه از لحاظ كلام خواني(نواختن و خواندن مقامات تنبور توسط نوازنده و نوع بيان آن) و چه از نظر سبك و سطح نوازندگي والاي ايشان مي توان به عنوان تنها راوي باقي مانده استادان نسل گذشته تنبور معرفي كرد كه از ايشان هيچ اثر يا آلبوم رسمي منتشر نشده است.

-در زمان حیات ایشان در سطح منطقه كلام خوانان ديگري وجود داشتند اما هيچ يك از لحاظ سطح نوازندگي قابل قياس با ايشان نبودند، اگر چه به دليل غنا و ارزش اين موسيقي در منطقه مي توان نمونه هاي زيادي كه توانايي قابل قبولي در خواندن مقامات تنبور را دارند، يافت. اما هيچ يك توانايي و سطح ايشان را دارا نبودند و اين مورد در ميان بيشتر استادان قديم نيز مشاهده مي شود.

- ايشان در دوران آخر عمر مسن ترين استاد در زمينه موسيقي مقامي تنبور بودند كه طبق شيوه و اصول استادان قديم شان و منطقه اين نغمه ها را بيان مي كردند و كل 72 مقام تنبور را در دهه چهل از استادان خود فرا گرفته بودند و اين نغمه هاي كهن را در ضمیر خود محفوظ داشته بودند. لازم به تذکر است که استاد طاهر یارویسی راوي درست سبك و شيوه قبلی استادان نامبرده شده نسل قبل خود بودند و به دليل اينكه از محضر ساير آن استادان بهره هاي فراواني كسب نموده اند (ساير استادان حال حاضر به جز ایشان از حضور دو يا سه استاد استفاده نموده اند) مي توان ايشان را ميراث دار و راوي اصل اين مقامات دانست .

- به اعتقاد ساير استادان و مردم منطقه ایشان بهترين كلام خوان بودند و خصوصيت اصلی ايشان اين بود كه نزديكترين سبك و صدا را به مرحوم استاد سيدولي حسيني داشتند(سيد ولي حسيني بهترين و قابل رجوع ترين استاد مقام دان و مقام خوان طي صد سال گذشته بوده اند كه در سال 1377 دار فاني را وداع گفتند).

- مي توان گفت يكي از دلايل درك و يادگيري و در نهايت اجراي منحصر به فرد ايشان در مقام خواني و تنبور نوازي تسلط و درك فراوان استاد طاهر یارویسی در تحليل و تفسير دفاتر يارسان و ساير شعراي كرد زبان بود، با توجه به اينكه در مقام خواني از اين اشعار استفاده مي شود. بطوريكه طي 4 دهه گذشته اغلب نويسندگان اين دفاتر از ويراستاري ايشان بهره برده اند.

- در كنار نوع خوانندگي خاص ايشان كه مي توان ايشان را صاحب سبك دانست، در نوازندگي تنبور ايشان داراي سبك خاصي بودند كه ساير هنرجويان و مردم منطقه از آن استفاده مي نمودند. تكنيك ريز خاص ايشان(ريز در تنبور يكي از مضرابهاي دست راست است كه به وسيله پنجه نواخته ميشود)، نحوه انگشت گذاري دست چپ بر روي دستان ها ،استفاده از تريل ها و اكسان ها با فرمولي خاص و نوازندگي كه به نام و سبك ايشان در ميان ساير علاقه مندان از آن ياد مي شود.