«بنه‌ماکانی وشه‌سازی و وشه‌ڕۆنان له‌ زمانی کوردی‌دا» عنوان کتابی است که از سوی انتشارات گوتار، زیر نظر مجمع علمی زبان کردی ایران، در تیراژ 1000 جلد در سال 1388 منتشر شده است . این کتاب نخستین اثر مستقل و تخصصی در باب زبان شناسی کُردی است که توسط نویسنده صاحب نظر و توانمند کامران رحیمی به جامعه ی علمی ارائه شده است. نثر کتاب علمی، رسا،‌ گویا با جملات موجز و کوتاه و استفاده از زبان معیار کردی است.

آنچه راقم سطور را واداشت در باب این اثر، وجیزه به رشته تحریر درآورم منتخب شدن اثر به عنوان "کتاب برتر سال" و دیگر این که اهمیت به آثار غیر شعری و اهمیت دادن به آثار منثور و علمی به عنوان فاکتور اساسی توسعه پایداراست. در واقع نویسنده ی اثر، یکی از پرکارترین نویسندگان استان از جهت کیفی و کمی است که در حوزه فرهنگ و ادب کردی و در راستای هویت بخشی و احیای فرهنگ بومی تلاش های فراوانی را از خود نشان داده است. از جمله اقدمات او می توان به موارد زیراشاره کرد: گردآوری بیش از سی هزار لغت کردی در قالب فرهنگ لغات کردی جنوبی ( چاپ نشده )،دبیر بخش کردی نشریه پیک ایلام به نام "زوان ئیمه" در سالهای 1377تا 1381و سردبیر مجله «ویرا»، اولین مجله کردی - فارسی در استان که به زعم بسیاری از اهالی قلم این دو موارد اخیر، تأثیربسزایی را بر پروسه هویت بخشی بومی نهاده است، وی عضو شورای سردبیری مجله علمی- زبانشناسی زمانه‌وان، در تهران است. از آثار او می توان نقش عشایر كُرد در پاسداری مرزها از دوران عثمانی تا معاصر، بنیاد 1384. نادیارا، تصحیح و شرح هایکوهای کردی مصطفی بیگی، گوتار 1388. واژا تصحیح و شرح دوبیتی های کردی مصطفی بیگی، گوتار 1390 اشاره کرد. آثار آماده چاپ وی شامل تاریخ ادبیات استان با همكاری ظاهر سارایی 1385 (چاپ نشده)، آواشناسی و واج شناسی كُردی جنوبی، دستور جامع زبان كُردی جنوبی بر اساس نظریه ی ساختگرا، برنامه ریزی زبانی و دستور پیشنهادی و فرهنگ جامع وندهای زبان كُردی با همكاری رضا شجیعی و... وی همچنین آثار فراوانی را در حوزه ی كُردی جنوبی ویراستاری علمی و ادبی نموده است. از جمله میتوان به دیوان غلامرضا اركوازی، ولی محمد امیدی ، لیسك زه رین، ده بان بال سیمرخ، قیام ایلام و... اشاره كرد. همچنین از وی تا كنون دهها مقاله علمی، ادبی و انتقادی به زبانهای کردی و فارسی در نشریات مختلف و معتبر منتشر شده است.

نگاهی موجز به فهرست ها و مطالب کتاب اخیر

توانایی های زبان کردی در واژه سازی، آسیب شناسی واژه سازی، موانع واژه سازی و شیوه های واژه سازی معاصر در زبان کردی را می توان ازجمله مباحث اصلی مطرح شده در کتاب نام برد. نویسنده اهداف انتشار این اثر را چند علت معرفی کرده است: تعیین و تبیین اصول واژه سازی درزبان کردی بر اساس مدرن ترین متد و مکاتب روز جهان، ایجاد سنگ بنای مهندسی زبان کردی، رهایی زبان کردی از اعمال سلیقه های نادرست و غیر علمی در باب واژه سازی.

در بخش «توانایی های زبان کردی » نویسنده با ارائه فرمولی از پروفسور حسابی نشان داده است که زبان کردی با مجموعه پساوندها، پیشوندها و ریشه های فعلی، قادر به ساخت بیش از 6 میلیون واژه است و در ادامه این سؤال را مطرح می کند که چرا تا به حال از این ظرفیت استفاده نشده است؟ رحیمی موانع واژه سازی را در چند بند خلاصه کرده است: نبود فرهنگ ویژه فعل، پسوند و پیشوند در زبان کردی، مشخص نبودن قواعد و روش های واژه سازی، نبود واژه نامه های به روز و علمی، مشکل دستور زبان و عدم دستیابی به دستور واحد و معیار، عدم شناخت کافی از لهجه های کردی، نبود متون تئوریک و مطرح نبودن دیدگاه تئوریک در این حوزه.

نگارنده کتاب در بخش «زبان و زمان» با نگاهی به تحول و سیر دگردیسی واژگان در گذر زمان؛ علل حذف، ماندگاری و تغییر معانی واژگان را بررسی می کند. «شیوه های واژه سازی معاصر» بخش دیگری از کتاب است که در آن روش های جدید علمی واژه سازی نشان داده شده است. در فصل «زبان مادی میانه» رهیافتی جدید در زبان شناسی تاریخی ارائه شده است که کلیه قرائت های موجود در زبان های باستانی و آبشخور زبان کردی را دچار چالش اساسی و قرائت نوین نموده است. وی بر پایه نظریات محققان برجسته ای نظیر ذبیح الله صفا، خانلری و... و رجوع به کتب تاریخی مانند معجم البلدان و همچنین نگاه نقادانه و موشکافانه و از همه مهم تر رجوع به تحقیقات خود، تقسیم بندی رایج زبان شناسان معاصر ایران از زبان های ایرانی را نقد نموده و معتقد است که پهلوی ادامه فارسی باستان نیست و از نویسندگان کرد می خواهد که از انتساب زبان کردی به مادی - که تنها چند واژه از آن باقی است - دست برداشته و به این واقعیت که سرمنشأ زبان کردی، زبان پهلوی است بگرایند.

آسیب شناسی واژه سازی کردی

نویسنده با دید عمیق و ژرف اندیشانه که مستولی بر علم جامعه شناسی زبان است مشکلات و موانع واژه سازی را در عناوین مختلف به تفصیل برشمرده است: نبود برنامه ویژه و مدون دراین زمینه، وجود دیدگاه سنتی که مخالف پروسه ی واژه سازی است، دیدگاه کسانی که به کارگیری خود واژه بیگانه را رواج می دهند. و در ادامه به صورت مبسوط و با ذکر مثال، مهم ترین مشکلات در حوزه واژه سازی را این چنین بیان می دارد: ارتباط ناسیونالیسم و کثرت واژه سازی، جدایی زبان نوشتار از گفتار، ازدیاد تعداد هجاهای کلمات در واژه های برساخته، نقد واژه سازان مستقل، عدم توجه به کردی جنوبی، عدم توجه به زبان های ایران باستان، نزدیکی و همسایگی دو زبان فارسی و کردی و...

نویسنده در پایان «اصول واژه سازی در زبان کردی» مصوب مجمع علمی زبان کردی را با شرح و حواشی آورده است. کامران رحیمی در واژه نامه پایانی کتاب با استفاده از واژگان لهجه کردی جنوبی، برای برخی کلمات معادل هایی را ارئه داده و خود نیز به واژه سازی علمی پرداخته است.

به واقع می توان «اصول واژه سازی درزبان کردی» را اثری علمی – تخصصی در حوزه زبان شناسی کردی معرفی کرد. زبان نوشتاری این اثر کردی استاندارد و رسمی است که حاکی از تسلط نویسنده به زبان نوشتاری و معیار است. تأکید و توجه نویسنده به شاخه کردی جنوبی، جایگاه فراموش شده این شاخه در کردی معیار را باز می گرداند و می توان سهم بیشتری از واژگان و حتی دستور زبان معیار را برای کردی جنوبی متصور شد.

دست نویسنده ی پرکار، فعال و صاحب نظر همشهریمان، جناب آقای کامران رحیمی را به گرمی می فشاریم و امیدواریم که در آینده شاهد آثار بیشتری از قلم علمی و جان آگاه ایشان باشیم.

*پژوهشگر ادبیات کُردی