منطقه شمال غرب کشور از زمان ورود به دوران تاریخی در حوالی نیمه اول هزاره اول قبل از میلاد همواره شاهد ظهور قدرت­هایی است که برای جاودانه ساختن نام خود، شرح جنگ‌ها و اقدامات عمرانی و غیره در گوشه و کنار سرزمین تحت نفوذ خود، اقدام به ایجاد سنگ نوشته‌ها و کتیبه های متعددی می‌کنند.
شاهد این مدعا وجود کتیبه‌های فراوانی است که در گستره وسیع شمال غرب کشف شده و دائماً در حال کشف هستند، بخش وسيعی از شمال غرب كشور در نيمه نخست هزاره اول قبل از ميلاد در انقياد دولت مقتدر اورارتو بوده است.دو قرن حضور اورارتوها در شمال غرب ايران منجر به تأثير و تأثرات فراوانی در زمينه های فرهنگی، اجتماعی، سياسی و عمرانی شده است.
از زمان شروع مطالعات اورارتوشناسی تاکنون بیش از ۱۵ سنگ نوشته مهم و ده‌ها کتیبه کوتاه‌تر از پادشاهان اورارتویی در شمال غرب کشور شناسایی شده و از این میان بیشتر آن‌ها در آذربایجان‌غربی به‌دست آمده‌اند.
به استناد مدارک موجود، ایشپوینی فرزند ساردوری، اولین شاه اورارتویی است که وارد منطقه شمال‌غرب ایران شده و از خود سنگ نوشته برجای گذاشته است.
"کتیبه ترغه" در بوکان یکی از آن‌ها است که متأسفانه به‌دست قاچاقچیان از محل اصلی خود در کوه ترغه بوکان به سرقت رفته است.
ایشپوینی پس از چندی پسر خود منوا را در پادشاهی با خود شریک کرد و از این دو پادشاه در آذربایجان‌غربی دو کتیبه سد قلاتگاه اشنویه و "کیله شین" اشنویه که متن آن در خصوص بنیانگذاری یک شهر و پیروزی در جنگ و فتح موصاصیر و قربانی برای خدای خالدی بوده برجای مانده است، منوا پسر ایشپوینی شاهی است که به‌تنهایی از خود سه سنگ نوشته در آذربایجان غربی برجای گذاشت.
از جمله این کتیبه‌ها کتیبه قلاتگاه اشنویه و کتیبه عین‌الروم( اژدها بولاغی) اشنویه و کتیبه داش تپه میاندوآب که دو کتیبه در خصوص احداث چشمه، آب نما و اقامتگاه(یا قلعه) و یک مورد در خصوص گسترش قلمرو و فتح شهرها و قلعه ها است.
از این پادشاه اورارتویی کتیبه های بسیاری در گستره حکومت اورارتو باقی است که در خصوص بناهای عمرانی و احداث چشمه­ها ایجاد شده که او را به‌عنوان پادشاه سازندگی نشان می‌دهد.
۱۰۱ سنگ نوشته که برابر با بیش از نیمی از سنگ نبشته‌هایی است که تا این زمان از اورارتو به‌دست آمده، متعلق به دوران پادشاهی منوا است که از آن جمله ۳۱ کتیبه مربوط به کارهای ساختمانی و ۱۹ کتیبه مربوط به کانال‌های آب‌رسانی است.
از پادشاهان پس از منوا یعنی آرگیشتی اول و ساردوری دوم کتیبه‌هایی در جوان‌قلعه، عجب‌شیر، رازلیق سراب و سقندل اهر در آذربایجان شرقی برجای مانده است.
پس از آن‌ها، رؤسای اول سه کتیبه مهم از خود در آذربایجان غربی برجای گذاشته است که از جمله کتیبه مرگه کاروان اشنویه، کتیبه محمودآباد و موانای ارومیه که به ترتیب در خصوص گسترش قلمرو و قربانی کردن به درگاه خدای شه­بیتو و تثبیت حکومت اورزانا شاهک سرزمین آردینی هستند.
رؤسای اول پس از منوا، بیشترین سنگ نوشته‌ها را از خود در آذربایجان غربی به یادگار گذاشته است، پس از رأسای اول، آرگیشتی دوم، کتیبه هایی در نشتبان سراب و شیشه اهر آذربایجان شرقی ایجاد کرده است.
رأسای دوم یکی از آخرین شاهان اورارتویی است که کتیبه های مهمی از خود در بسطام قره ضیاالدین در آذربایجان غربی ایجاد کرده است.
کتیبه مهمی در خصوص احداث شهر یا قلعه بسطام(روسایی‌ـ اورو‌ـ تور) شهر کوچک روسا، و ده‌ها کتیبه کوتاه‌تر به روی الواح گلی، خمره­ها، فلزنوشته­ها و غیره از محوطه تاریخی بسطام به دست هیئت باستان‌شناسان آلمانی کشف شده است.
در مجموع و با بررسی این سنگ نوشته ها و مضامین آن‌ها می‌توان گفت؛ شاهان اورارتویی با ایجاد چنین کتیبه هایی سعی کرده‌اند تا حضور سیاسی خود را در منطقه شمال غرب ایران توجیه کرده و به اثبات برسانند.
این سنگ نوشته‌ها اسناد غیرقابل انکاری از تمایل شاهان اورارتویی به گسترش قدرت، تمایل به عمران و آبادی و مدارک متقنی بر باورهای عمیق اعتقادی این شاهان به خدایان خود به‌ویژه خدایان سه‌گانه(تثليث خدايان)، خالدی بزرگترين خدا و خدای خدایان، تی‌شه با خدای طوفان و شيوينی خدای خورشيد هستند.
کتیبه‌هایی که بیش از هر مدرک دیگری، حضور اورارتوییان را برای بیش از دو قرن در شمال غرب ایران به اثبات رسانده است.
منبع؛ میراث فرهنگی آذربایجان غربی
نظر شما