برنامه‌ها و طرح‌ها و شعارهای بی شمار در حوزه توسعه کردستان در دهه های اخیر مطرح شده است، اما همانطور که می دانیم این شعارها و برنامه ها چندان به اهداف خود نرسیده است، به نظر شما دلیل این عدم موفقیت را چگونه می توان تشریح کرد؟

قبل از هر چیز باید اذعان کنیم، برای توسعه در استان کردستان یا هر جامعه دیگری نیازمند زیرساخت‌های فیزیکی و فکری است، اما این نکته را هم باید حتما در نظر داشته باشیم که مادامی‌که توسعه در جامعه به «گفتمان» تبدیل نشود و اجرای برنامه‌های توسعه مردمی سازی نگردد، علیرغم وجود زیرساخت‌های فیزیکی هم نتیجه مطلوب را نمی‌توان انتظار داشت. منظور از مردمی شدن توسعه در استان کردستان این است که همه مردم تمام اهدافی را که در طرح های توسعه ای تعریف شده است به صورت درونی و اقناعی بپذیرند.

اما باید از خودمان بپرسیم که اهداف طرح های توسعه ای چگونه تحقق می باید، برای پاسخ به این سئوال باید دقت شود که برنامه‌های توسعه ای که امروزه در دنیا دنبال می شود یا برخی از آنها به هدف رسیده اند به مرور زمان و طی چندین دهه به یک جمع‌بندی رسیده و هنوز هم در حال تغییر است، اما این گفتمان سازی هنوز در استان انجام ‌نشده به این دلیل که بسیاری از افراد بر این باورند که تحقق و توسعه نیازمند اقدامات بسیار گسترده‌ای است. در حالیکه الزاماً این‌گونه نیست؛ برنامه توسعه از پایین به بالا می‌تواند شروع شود و این در صورتی تحقق پیدا کرده که مردم برای رسیدن به توسعه تعاملات لازم را در جهت ایجاد داده‌های لازم برای توسعه در جامعه گسترش دهند و باهم در تعامل باشند.

برای نمونه اگر بخواهیم برنامه توسعه را در استان کردستان به‌صورت بنیادین اجرا کنیم لازم است که از دورترین نقاط داده‌های کامل، دقیق، مرتبط و بهنگام داشته باشیم. چه کسانی داده هایی با این ویژگی را برای سیاست گذاری و تحقق توسعه می توانند به درستی فراهم کنند؟ قاعدتا پاسخ «مردم» است. اگر مردم داده هایی را با این نوع خصوصیات ارائه دهند مشخص می شود که در تحقق توسعه نقش اساسی و مهمی دارند و وجود این ویژگی در میان مردم نشان‌دهنده تغییرات اساسی در نگرش و گفتمان سازی درجامعه است.

نامگذاری هایی که در طول ۱۵ سال اخیر سوی مقام معظم رهبری برای سال ها انجام داده اند، بیشتر جنبه اقتصادی داشته و تحقق آن در استان‌های مختلف متفاوت بوده است.

مسئولان و حتی مردم استان کردستان فکر می‌کنند برای تحقق توسعه نیازمند سرمایه‌های بسیار کلان مادی هستند درحالی‌که مهم‌ترین عامل توسعه «انسان» است، سرمایه‌های انسانی تسریع‌ کننده‌ و سرعت بخش اصلی توسعه است و افرادی که جریان توسعه را می شناسند و نسبت به عملیاتی کردن تلاش می‌کنند باید این باور را نهادینه کنند.

در استان کردستان سرمایه‌های انسانی بسیار خوبی وجود دارد چه کسانی که در استان مستقر هستند و چه کسانی که در اقصی و نقاط کشور به عنوان پیشران هایی در حوزه کاری خود توانسته اند به توسعه کشور کمک کنند. بنابراین می توان گفت از ظرفیت سرمایه انسانی استان در جهت توسعه به درستی استفاده نشده است. ضمن اینکه هیچ تردیدی در لزوم ایجاد زیرساخت فیزیکی مانند جاده مناسب، خط آهن سریع، هواپیما و خطوط هوایی منظم، حمایت‌های قانونی در چارچوب قانون اساسی که در کشور باید در مجلس شورای اسلامی تصویب و اجرای آن تسهیل بشود نیست اما مهم ترین عامل سرمایه‌های انسانی است که باید به‌گونه‌ای مناسب هدایت شود.

ما در استان کردستان به «الگوی نقش» بیش از استان‌های دیگر کشور نیاز داریم؛ استفاده از الگوی نقش در مدت خیلی کوتاهی سرعت توسعه در استان را افزایش خواهد داد، منظور از الگو نقش چیست؟ الگوی نقش هم به افراد سرمایه‌ای می‌توان اطلاق شود و هم به برنامه‌های مبتنی بر واقعیت‌های حاکم در مناطق مختلف.

با وجود اینکه استان کردستان، استان بزرگی از نظر جمعیتی و مساحتی نیست، نسبت به بسیاری از استان های دیگر از هر نظر پتانسیل ها و ظرفیت‌های خدادادی زیادی دارد. اما به دلیل اینکه نتوانسته‌ایم برنامه‌های توسعه را مبتنی بر داده‌های میدانی و واقعی طراحی کنیم و بیشتر از داده‌های دست ‌دوم و داده‌هایی که از دقت لازم برخوردار نیستند استفاده کرده‌ایم و تا زمانی که یک الگوی مناسب برای توسعه در استان فراهم نشده است، طبیعتا نمی‌توانیم از فرصت‌ها و برنامه‌های حمایتی که در کشور ارائه‌ شده استفاده لازم را ببریم.

یکی از محرک های مهم برای اجرایی شدن طرح های توسعه ای در حوزه اقتصادی، دانش‌بنیان شدن تولید و خدمات است. این مسئله چه میزان در استان کردستان قابلیت اجرایی شدن دارد و نقش بی‌توجهی به دانش در عدم رسیدن به اهداف توسعه‌ای چه بوده است؟

بر اساس تجربه ای که طی یک دهه اخیر در کشور و به‌ ویژه در استان کردستان در خصوص دانش‌بنیان شدن داریم با قاطعیت می‌توان گفت بله به‌راحتی می‌توان در استان کردستان از ظرفیت دانش‌بنیانی استفاده کرد، در حال حاضر ۳۷ شرکت دانش‌بنیان در استان کردستان وجود دارد که از این مجموع ۲۳ شرکت در پارک علم و فناوری استان مستقر هستند و طبیعتاً ظرفیت افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به وجود شرکت‌های پارکی خوب یا شرکت‌های رشدی و مخصوصاً در صورت معرفی دقیق پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های سرمایه‌های انسانی استان و تبدیل آن به فعل این ظرفیت قابلیت افزایش خیلی بیشتری دارد، به‌طوری‌که می‌توان در سال ۱۴۰۱ تعداد این شرکت‌های دانش‌بنیان را حداقل به دو برابر افزایش داد.

برای اینکه بتوانیم این مهم را در استان تحقق ببخشیم لازم است که زمینه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان را در بخش اجرایی که نیاز به توجیه این موضوع است را بیش‌ازپیش فراهم کنیم. نامگذاری سال 1401 به عنوان «سال تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرین» به این معنی است که نظام به‌درستی هدف‌گیری کرده و شناختی که از این بخش به دست آورده را به‌عنوان یک ضرورت کاملاً قابلیت دفاع از ایجاد و حمایت شرکت‌های دانش‌بنیان را بیش‌ازپیش نموده اما درصورتی‌که به شعار سال توجه نشود و تنها حالت شعاری پیدا کند و معیارهای لازم را برای تحقق نادیده بگیریم تحقق این مهم هدف را با مشکل جدی مواجه می‌کند.

اگر بخواهیم یک ارزیابی در این خصوص داشته باشیم که چرا نتوانسته ایم شرکت دانش بنیان را افزایش دهیم و از فعالیت های دانش بنیان در توسعه استان کردستان برخودار شویم، باید گفت اول عدم شناخت جامعه دانش‌آموخته‌ی دانشگاهی نسبت به این ظرفیت‌ها، دوم عدم وجود زیرساخت‌های حمایتی کسانی که در این راستا می توانستند موفق شوند که این خود به چند دسته تقسیم می شوند آن‌هم واحدهای فعال در حوزه‌های مختلف که با این مفهوم شناخت کافی نداشتند و نتوانستند از ظرفیت آن در تحقق اهداف خود استفاده کنند. عامل دوم؛ کاهش و پایین بودن بنیه مالی افرادی که دارای ایده هستند، پایین بودن این بنیه مانع می‌شود که فرد با اعتماد به نفس گام بردارد چون حرکت در جهت دانش بینان کردن فعالیت‌ها مستلزم ریسک ‌پذیری بالایی است و مستلزم این است که فرد هم شناخت محیطی بالایی داشته باشد وهم بتواند با بخش های مختلف جهت تحقق اهداف موثر ارتباط مناسب را برقرار کند.

عامل سوم؛ ارگان هایی که در این حوزه متولی هستند به ‌درستی تبلیغ و ترویج این مفهوم را انجام نداده‌اند و برای تحقق این هدف مربی‌های خوبی را تربیت نکردند لذا برای تحقق این مهم باید ضعف‌ ها برطرف شود که بتوانیم موفق ‌تر عمل کنیم.

البته عوامل دیگری وجود دارد اینکه پراکندگی حمایتی جغرافیایی بسیار محدود است، در کردستان هم مانند سایر استان‌های دیگر چتر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و ارائه خدمات، بیشتر محدود به مرکز استان شده درحالی‌که الزاماً سرمایه‌های انسانی و دارندگان ایده و کسانی که بتوانند ثبت اختراع داشته باشند، در مرکز استان مستقر نیستند بلکه در مناطق دیگر استان در شهرها در بخش‌ها و روستاها هستند که این عامل نیز درعدم توسعه استان نقش ایفا کرده لذا با توجه ویژه به این عوامل؛ می توان به تحقق برنامه های توسعه در استان بیشتر امیدوار شد.

مجموعه‌های دانش‌بنیان در استان کردستان چه وضعیتی دارند و چه تناسبی میان وضع موجود و پتانسیل‌های استان وجود دارد؟

شرکت‌های دانش‌بنیان دراستان کردستان فعالیت خوبی دارند که تعدادی از آن‌ها در پارک علم و فناوری کردستان مستقل هستند در سطح کشوری به‌خوبی درخشیدند.

در مقایسه با کل کشور و بر اساس گزارش‌ها و مستندسازی‌ها اگر بخواهیم فقط واحدهای مستقر در استان را معرفی کنیم، مجموعه دانش‌بنیان استان کردستان وضعیت متوسط و تعدادی نیز متوسط به بالا هستند اما هنوز به نتیجه دلخواه نرسیده است چون سرمایه‌های انسانی که می‌توانند در توسعه این شرکت‌ها و ایجاد این شرکت‌ها مؤثر باشد به نسبت در استان کردستان بالاست. اما در برخی از موارد به دلیل عدم وجود واحدهای بزرگ اقتصادی، زمینه مناسبی وجود ندارد ولی با طراحی صورت گرفته از طرف وزارت، علوم تحقیقات و فناوری برای اینکه بتوانند واحدهای فناور در سراسر کشور از امکانات همدیگر استفاده ‌کنند و امکان تورهای دانش‌بنیان وجود داشته باشد و پارک‌ها بتوانند به هم دیگر سرویس دهند می‌توان تا حدی این نقیصه را جبران کرد.

اگر بخواهیم در یک جمله تناسب میان وضع موجود و ظرفیت‌های استان را بیان کنیم به جرات می‌توان گفت که ظرفیت‌های استان خیلی بیشتر از وضعیتی است که اکنون حاکم است لذا شناسایی و معرفی ظرفیت‌ها و یافتن راهکارهایی برای تبدیل ظرفیت به فعلیت یا به عبارتی امکانات بالقوه را به فعلیت رساندن در استان کردستان بسیار فراهم است اما نیاز به حمایت بخش اجرا و تسهیلگری بیش ‌از پیش از اهمیت برخوردار است.

دانش به ‌تنهایی می‌تواند به توسعه و رشد اقتصادی منتهی شود یا باید ارتباط میان دانش و جامعه هدف برقرار شود؟ این ارتباط در کردستان برقرار است؟

مسلما توسعه دانش شرط لازم است اما شرط کافی نیست، برای اینکه ما بتونیم دانش را منتهی به رشد کنیم باید توسعه پایدار را در حوزه‌های اقتصاد، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌ محیطی ارتقا دهیم، در استان ظرفیت بسیاری وجود دارد اما متأسفانه آن ‌گونه که باید در مجموعه جغرافیای استان اشاعه پیدا نکرده است.

در استان کردستان فرایند توسعه بیشتر توجه به جریان هماهنگ بخش‌های مختلف مالی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی داریم تا صرفاً جنبه مالی یا همان اصطلاح اقتصادی است. چون بیشتر مردم در بحث اقتصادی توجهشان مالی و ریالی است درحالی ‌که در نگاه توسعه این‌گونه نیست.

اگر بخواهیم به ارتباط میان دانش‌بنیان و بحث توسعه اقتصادی و یا رشد اقتصادی اشاره کنم باید گفت این ارتباط در استان کردستان به دلیل اینکه هنوز تعدادی که باید پیشرو در این مسیر حرکت کنند و بتوانند امکان پذیرش را برای لایه‌های بعدی فراهم کنند، خیلی پیش نرفته است. البته عمری از توجه به دانش‌بنیان در کل کشور و به‌ویژه در استان کردستان سپری نشده، حدود 8 سال از فعالیت پارک علم و فناوری در استان می‌گذرد که برای رسیدن به نتیجه بهتر نیازمند تلاش مضاعفی است.

در استان کردستان نتوانسته‌ایم ساختار لازم را به لحاظ فیزیکی فراهم کنیم و یک سایت بزرگ مطلوب در حد متعارف برای توسعه شرکت‌ها اجرایی کنیم. قطعاً ایجاد این سایت می‌تواند امکان فعلیت دادن ظرفیت‌های استان را در همه نقاط فراهم کند و از ساختار قانونی کشور بهره بیشتری را به دست بیاورد.

نقش مجموعه ‌ای مانند پارک علم و فناوری در این حوزه چیست و برنامه شما برای افزایش این نقش‌آفرینی چیست؟

پارک علم و فناوری ابزار و مکان مناسبی برای رشد و پرورش این شرکت‌ها است، این پارک برای اینکه بتواند این مهم را عملیاتی کند به حمایت‌های قانونی و مردمی نیاز دارد.

یکی از دلایلی که تاکنون پارک‌های علم و فناوری در کل کشور و به‌ویژه در استان کردستان نتوانسته اند‌ آن‌گونه که باید خود را معرفی کنند عمر کوتاه و پایین بودن میزان ریسک‌پذیری فعالان اقتصادی است که شناخت مناسب از این پتانسیل ندارند. نقش پارک علم و فناوری در مسیر توسعه و بهره‌گیری از مزایا و سودمندی‌های حرکت‌های دانش‌بنیان بسیار اساسی و بی‌بدیل است.

برنامه هدفمند پارک علم و فناوری این است که چتر پارک را در کل استان کردستان گسترش دهد و بتواند ارتباط بین پارک ها را در استان‌های مختلف ایجاد و توسعه دهد.

نباید فعالیت پارک علم و فناوری فقط محدود به مرزهای جغرافیایی کشور باشد بلکه باید بتوانیم با بازارهای دیگر با کشورهای دیگر ارتباط لازم را برقرار کنیم و ظرفیت عرضه خدمات فنی مهندسی را که در استان کم نیست بیش‌ از پیش افزایش دهیم یعنی ما می‌توانیم هم در داخل کشور به خارج از استان و هم به نام موقعیت خاص مرزی و وجود سرمایه‌های انسانی دامنه فعالیت در این بخش را بیشتر از گذشته توسعه دهیم.

در طول کمتر از یک دهه بیش از یک ‌میلیون دلار صادرات خدمات فنی مهندسی و بیش از 740 نفر اشتغال در شرکت‌های مستقر در پارک علم و فناوری کردستان گزارش ‌شده، شرکت‌هایی در پارک علم و فناوری فعالیت کرده که عرضه خدمات آن‌ها فقط در استان کردستان نیست بلکه در تهران و سایر استان‌های به‌صورت کاملاً محسوس و ملموسی ارائه خدمت می‌کند.

در حوزه آی‌تی به جرأت می‌توان گفت که سهم دانش‌آموختگان و سرمایه‌های انسانی استان کردستان در کشور در مقایسه با بهترین استان‌ها اگر بی ‌نظیر نبوده کم‌نظیر است و سهم قابل‌ توجه ای دارد.

پارک علم و فناوری با استفاده از این ظرفیت در تلاش است تنها به حوزه آی تی یا آی سی‌تی و یا برخی از حوزه‌های علوم پایه محدود نکند بلکه در همه حوزه‌ها ازجمله خدمات، کشاورزی و صنعت که خوشبختانه تعدادی شرکت موفق در این راستا فعالیت می‌کنند و امید به موفقیت آن‌ها با وجود حمایت‌ها و تلاش فراوانی که در معاونت علمی ریاست جمهوری و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وجود دارد و به ‌ویژه در سال ۱۴۰۱ که عنوان شعار سال هم کاملاً حامی فعالیت در این حوزه است.

در پروژه‌های بزرگ تا چه میزان با نهادی مانند پارک علم و فناوری مشورت می‌شود؟

دستگاه‌های دولتی با پارک علم و فناوری ارتباطات نسبتاً خوبی دارند در جاهایی که شرکت‌ها می‌توانند خود را معرفی کنند بخش دولتی آن‌ها را حمایت و از خدمات این شرکت‌ها بهره می‌گیرند اما در حد مطلوبی نبوده به این دلیل پارک برای برخی‌ها ناشناخته است در این راستا باید میان پارک و مراکز آموزشی ارتباط مناسب برقرار شود، با ارتباط پارک علم و فناوری با دانشگاه‌ها، صداوسیما، قوه قضاییه معاونت پیشگیری از جرائم و آی سی تی برای تحقیقات کشاورزی استقبال و امکان افزایش ارتباطات را به دنبال دارد.

گردشگری و کشاورزی جزو پتانسیل‌های استان است به نظر شما این دو حوزه در حال چه میزان دانش‌بنیان شده‌اند؟

گردشگری و کشاورزی به‌عنوان ظرفیت‌های استان کردستان متأسفانه بسیار کم در دانش‌بنیان نقش داشته‌اند، شرکت‌هایی که در این حوزه فعالیت دارند باید با نگاه فنی ورود پیدا کنند همچنین در خصوص تولید محصولات نوین با تأکید بر اقتصاد سلامت یا بحث گردشگری در حوزه‌های مختلفی که استان کردستان ظرفیت‌های بسیار بالایی هم در این حوزه دارد متأسفانه در این حوزه هم اقدام مؤثری انجام‌نشده است.

یکی از اهداف اصلی در استان تکمیل زنجیره فعالیت در همه حوزه کشاورزی به‌طور عام دامداری، زراعت، شیلات، آبخیزداری، جنگل‌کاری، زنبورداری و غیره و همچنین در حوزه صنعت و معدن که شامل زیر بخش‌های متعددی است و مهم‌تر از همه در حوزه خدمات که این نیز اقدام تأثیرگذاری رخ نداده است.

گردشگری نیز یک از حوزه‌های زیر بخش خدمات است که به‌صورت ویژه به نام موقعیت توپوگرافی یا موقعیت اقلیمی و جغرافیایی و همچنین بحث اقتصاد سلامت و یا گردشگری درمانی در استان کردستان باید بیشتر موردتوجه قرار بگیرد در واقع در این حوزه ها برنامه قابل‌توجهی می‌توان طراحی، تعریف و عملیاتی کرد.

طبق آمار در کل کشور تنها ۴ درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی فعالیت دارند به این دلیل تاکنون نتوانستیم کشاورزی را اقتصادی کنیم اما با شرایط جدیدی که در سیاست‌های توزیع عادلانه‌تر یارانه‌ها طرح موضوع می‌شود امید به فعالیت‌های دانش‌بنیان در بخش کشاورزی بیش‌ازپیش شده و طبیعتاً توسعه بخش کشاورزی می‌تواند در صنعت بوم گردی و گردشگری مؤثر باشد.

کردستان برای توسعه گردشگری سلامت و بخش کشاورزی در ابتدای مسیر است، حمایت‌های قانونی، حمایت های تأمین منابع مالی و حمایت از سرمایه‌گذاران و همچنین کسانی که صاحب ایده هستند می‌توانند به‌سرعت بخشیدن این بخش کمک شایانی کنند.

گفت و گو از: نشمین نوشادی