استان ایلام را به دروازه عتبات عالیات می‌شناسند؛ نامی که مردم از همان آغازین روزهای سقوط صدام حسین و رژیم بعث در کشور عراق و باز شدن خودجوش مرزها، به استان ایلام و مرز مهران دادند. تا پیش از این دوران، مرزهای محدود و کنترل شده ای از سوی رژیم سابق عراق بر روی زائران و تاجران ایرانی باز بود اما با استقبال گسترده مردم از اقصی نقاط ایران و کشورهای منطقه از مرز مهران به عنوان نزدیک ترین و امن ترین مرز زمینی ایران و عراق، لقب دروازه عتبات عالیت از سوی مردم به این مرز اعطا شد.

اما به تازگی و توسط دکتر سارا فلاحی، نماینده مردم استان ایلام در مجلس شورای اسلامی، از استان ایلام و مرز مهران به عنوان «دروازه مدیترانه» نام برده شد که عده ای را به تعجب واداشت در حالی که با توجه به حقایق ژئوپلتیک منطقه و اهمیت راهبردی دسترسی زمینی ایران به دریای مدیترانه، با کمی مداقه می توان صحت این ادعا را دریافت.

فلاحی در دیدار با رئیس‌کل سازمان توسعه و تجارت ایران، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری در استان ایلام را یکی از امورات مهم دانست و گفت: متأسفانه در دیپلماسی اقتصادی با همسایگان بسیار ضعیف عمل کردیم و بازار مهمی همچون عراق به حال خود رهاشده که گذرگاه این بازار منطقه مرزی مهران است و ما در تلاش هستیم که ایلام به‌عنوان دروازه مدیترانه جایگاه خود را پیدا کند.

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در اظهارنظری دیگر نیز گفته است: ایلام می‌تواند به دروازه ارتباط ایران با مدیترانه تبدیل شود اما این نگاه استراتژیک را به ایلام نداریم. اگر از گذشته روی ایلام سرمایه گذاری می کردیم، امروز مرز مهم و جهانی ایلام می‌توانست به کشور کمک بیشتری کند.

جاده مقاومت

از اول جنگ سوریه، آمریکا و ترکیه به‌دنبال اعلام «منطقه پرواز ممنوع» در سوریه بودند. منطقه پرواز ممنوع یک اهرم سیاسی قدرتمند برای زمین گیر کردن یک کشور است که به‌وسیله آن هر پرواز و تحرک و جا‌به‌جایی هوایی در این مناطق ممنوع اعلام می‌شود؛ یعنی هیچ هواپیمایی حق پرواز بر فراز آسمان سوریه را ندارد. ظاهر قضیه تنبیه سوریه بود، با این ادعا که دولت بشار اسد از سلاح شیمیایی استفاده کرده است. اما اصل قضیه این بود که ایران روزانه چندین پرواز در این منطقه داشت و با اعلام منطقه پرواز ممنوع، دچار اختلال جدی در کمک‌رسانی و تحرک می‌شد.

سپهبد شهید، حاج‌قاسم سلیمانی برای حل این مشکل به ایده‌ای فکر می‌کرد. ایده یک جاده زمینی که «جاده مقاومت» معروف شد؛ مسیری که نه فقط از گزند اختلال‌های هوایی در امان بود که ایران، عراق، سوریه و لبنان را به هم پیوند می‌زد و البته به جریان مقاومت از طریق مسیر ایران - عراق - سوریه - بندر لاذقیه - آب‌های مدیترانه تا کنار گوش اسرائیل دسترسی می داد. جاده‌ای که می‌تواند قدرت دفاعی و توان مقابله جبهه مقاومت را بالا ببرد و هزینه‌های این جبهه را کاهش دهد.

ایلام دروازه مدیترانه

قصه سیطره داعش بر خاک سوریه در بوکمال تمام شد و آن زمان فقط یک فتح خاک تلقی می شد اما کمی بعد مشخص شد که بازپس‌گیری این مناطق تازه اول ماجرای احداث جاده بین‌المللی مقاومت بوده است.

سرراست‌ترین و نزدیک‌ترین مسیر زمینی برای طراحی جاده مقاومت، جاده‌ای است که از نزدیکی بغداد می‌گذرد. ایلام را وصل می‌کند به فلوجه، فلوجه را به رمادی، از تنف می‌گذرد و به دمشق می‌رسد.

در دو سال اخیر چندین‌بار خبر مذاکرات ابتدایی و فنی بر سر احداث جاده‌ای بین‌المللی که ایران را به عراق و سپس سوریه متصل می‌کند مطرح شده است. چنین جاده‌ای علاوه بر نفع نظامی، می‌تواند واجد منافع فراوان اقتصادی برای هر سه کشور در شرایط تحریم و محاصره اقتصادی نیز باشد.

چالش‌های احداث جاده مقاومت

قانون ترانزیت کالا از ایران به مدیترانه نیز نیازمند تصویب قانون ترانزیت در پارلمان عراق است که بر اساس تحلیل برنامه تلویزیونی ثریا، عدم تصویب این قانون در پارلمان عراق تاکنون، به دلیل فشار آمریکا است. تحلیلگران پیش نرفتن کار احداث جاده بین‌المللی را ناشی از همین موضوع می‌دانند.

در آبان سال 1399 نیز شاهد حمله جنگنده‌های اسرائیلی بیش از دو بار به مواضع جبهه مقاومت در دیرالزور و به‌صورت خاص در بوکمال بودیم که منجر به شهادت تعدادی از نیروهای مقاومت شد. قرار دادن این موضوع در کنار ابراز حساسیت علنی این روزهای صفحات ارتش دفاعی اسرائیل نسبت به مسیری که ایران، عراق، سوریه و لبنان را به هم پیوند می‌دهد و موجودیت اسرائیل را به خطر می‌اندازد نشان از اهمیت جاده مقاومت دارد.

تأکید نهایی

نکته پایانی این که نفوذ و عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در جهان و خصوصا در منطقه خاورمیانه، چیزی است که مورد تأیید و تصریح اندیشکده های معتبر جهانی است اما این نفوذ صرفاً در ایجاد یک جاده خلاصه نمی شود بلکه هدف از گسترش نفوذ جمهوری اسلامی، تشکیل و تقویت محور مقاومت برای خلاص کردن منطقه و جهان از شر سلطه‌گری آمریکایی‌ها و متحدان واشنگتن در خاورمیانه و فراتر از آن است.

استان ایلام بنا به مزایای ژئوکالچرال و ژئوپلتیکش بهترین و امن‌ترین مسیر برای آغاز جاده مقاومت است و برخلاف استان‌های دیاله و میسان عراق که دارای مناقشات قومی، تروریستی و سیاسی متعدد هستند، استان واسط این کشور که شیعه و دارای قرابت قومی و خانوادگی و فرهنگی با مردم استان ایلام است، می‌تواند به عنوان دروازه مدیترانه مورد نظر سیاستگذاران قرار بگیرد و از طریق واسط، به بوکمال، تنف و سپس دمشق برسد. استان ایلام باید از این منظر مورد توجه نهادهای تصمیم‌ساز و تصمیم‌گرنده قرار بگیرد و تمام زیرساختهای لازم در آن به بهترین شکل ممکن و در سریع ترین زمان مورد احداث و بهره برداری قرار بگیرد تا نقش مهم و راهبردی خود را از جنبه های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی در محور مقاومت ایفا کند.

*کارشناس ارشد علوم سیاسی