نشست «امکانسنجی و بررسی ابعاد مختلف پروژه تلهکابین کرمانشاه» دوشنبه ۱۲ آبان ماه ۱۳۹۹ به دعوت «دکتر طهماسب علیپوریانی» معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی با حضور جمعی از اعضای هیئت علمی دانشگاه رازی، شهردار کرمانشاه، سرمایهگذار پروژه، نماینده محیط زیست و با غیبت مسئولین استانداری و میراث فرهنگی در سالن جلسات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی و برگزار شد. این نشست در حالی برگزار شد، که پایههای بلند دکلهای تلهکابین، بعد از ۲۰ سال اما و اگر، دارد بر کوههای طاقبستان عمود میشود و نگرانی از آسیب به بافت تاریخی و زیست-محیطی منطقه بیش از پیش بالاگرفته است تا آنجا که فعالین مدنی کارزاری را برای مقابله با ساخت آن به راه انداختهاند. اگرچه پرداختن به چنین پروژه کلانی مستلزم انجام مطالعات زیادی است و درنتیجه تعیین تکلیف آن با یک یا دو جلسه ممکن نیست، با وجود این، میتوان آن را فتح بابی برای مطالعات بیشتر در این زمینه دانست.
در این جلسه درحالیکه «سعید طلوعی» شهردار کرمانشاه و «هادی کریمی» مدیر شرکت سرمایهگذاری پویش و مجری پروژه از عزم خود برای به پایانرساندن پروژه سخن میگفتند، استادان دانشگاه انتقادات زیادی را به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… بر طرح وارد دانستند. شهردار کرمانشاه و سرمایهگذار پروژه ضمن پذیرش این انتقادات بر بکارگیری مطالعات دانشگاهی در فضایی تعاملی تأکید کردند. از جمله انتقادات مطرحشده پرسش از چگونگی انجام مطالعات و ارزیابیهای این طرح است.
پیوست: ندارد
تاکنون، کرمانشاه بهشت پیمانکارانی بوده است که بدون برنامهریزی و مطالعات لازم، دست به کلنگ میبرند و البته مدیران ما نیز توجه ندارند که «خشت اول گر نهد معمار کج، میرود تا ثریا دیوار کج». برای همین است که در همه جای دنیا برای چنین طرحهایی، پیوست و توجیه اجتماعی مینویسند. لزوم تهیه پیوست اجتماعی برای برنامههای کلان توسعهای در جزء ۲ بند الف ماده ۸۰ برنامه ششم توسعه ذکر شده و آییننامه آن نیز تیرماه امسال از سوی معاون اول رییس جمهور به دستگاههای اجرایی ابلاغ شده است. براساس این تمام کارفرمایان دولتی طرحهای مشمول این مصوبه، مکلفاند با انتخاب مشاور ذیصلاح، مطالعات اجتماعی کافی را درخصوص تأثیر اجرای برنامههای مشمول بر محیط اجتماعی اطراف آنها انجام دهند. علیرغم آنکه مسئولین شهرداری کرمانشاه چه در این جلسه و چه در گفتگوها و جلسات دیگر گفتهاند که مطالعات پروژه تلهکابین انجام و سپس کار آغاز شده است، با وجود این در برابر انتقادات، سندی را رو نکردهاند و پرسشی که دانشگاهیان هم دارند این است که این مطالعات کجاست و چه کسی آن را انجام داده.
دکتر «بیژن کلهرنیا» عضو هیئت علمی گروه معماری دانشگاه رازی با اشاره به اینکه ما به جای تعریف پروژه، باید زنجیره پروژه را تعریف کنیم و این هم به مطالعه و ارزیابی نیاز دارد گفت: «مهم است که ما کار را از کجا شروع میکنیم و کدام پروژه است که زنجبره پروژههای دیگر را راهاندازی میکند.» او افزود: «ما بهدلیل عجلهای که برای توسعه داریم کمتر به مبانی اندیشهای میپردازیم. پروژههای بزرگ نیاز به ارزیابی دارد. ارزیابی، چراغ راه است و در این مورد هم بهتر بود اول ارزیابیها صورت میگرفت. حالا که شروع شده است و نمیتوان جلویش را گرفت، در همین مرحله هم نیاز به ارزیابی فرهنگی، اجتماعی و زیستمحیطی دارد و باید حواسمان باشد تنها ارزیابی اقتصادی کافی نیست.» دکتر کلهرنیا، با ابراز نگرانی از وضعیت فعلی پارک کوهستان و آسیبهای احتمالی تلهکابین در آینده گفت: «اولین بار پارک کوهستان را من بهعنوان پارک اکوزیستی طراحی کردم اما حالا از ماهیت خود خارج شده است. باید در ارزیابیها مشخص شود آیا احداث تلهکابین آسیب زیست-محیطی ندارد. ما باید سریعاً ارزیابیها را انجام دهیم تا راهبر و هدایتکننده باشد و از اشتباهات هم جلوگیری کند. شأن دانشگاه این است که خواستار انجام این ارزیابی باشد. منوریل کرمانشاه هم یک اشتباه فاحش بود چون ارزیابی نداشت.»
دکتر «سهراب دلانگیزان» عضو هیئت علمی گروه اقتصاد و رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه رازی نیز با مقدمهای پیرامون ظرفیتهای گردشگری، بحث را بر مطالعه و ارزیابی متمرکز کرد. او گفت: «انجام پروژه‎های بزرگ حول محور مزیت رقابتی شکل میگیرند. گاهی باید یک مزیت رقابتی را تقویت کرد یا اینکه مزیت رقابتی جدیدی ایجاد کرد. شهرداری کرمانشاه میخواهد این پروژه، هم برای شهر کرمانشاه ظرفیت جذب توریست ایجاد بکند و هم خدماتدهی به شهروندان را بههمراه داشته باشد. قاعده کار هم درست است. در هر شهری ما دو بخش پایه و غیر پایه داریم، بخش غیرپایه باید بتواند خودش را با بخش پایه هماهنگ کند. بخش پایه از خارج شهر به شهر پول وارد میکند و بخش و یا بخشهای غیرپایه به بخش پایه خدمات میدهند. اگر بخش پایه را فعال کنیم در آن صورت شهر قدرت جذب دارد. شهر کرمانشاه استعداد زیادی برای گردشگری دارد و اگر گردشگری بخش پایه نبوده، میتواند در ۳۰ سال آینده جایگزین بخش پایه باشد.» او افزود: «من پروژه منوریل را تأیید میکنم و معتقدم که مزیت رقابتی را تقویت میکند. اما مسئله این است که در این باره باید مطالعات بنیادی انجام میشد. اولین مطالعه مکانیابی است. آیا مطالعات مکانیابی انجام شده است؟ اگر شده چرا به گوش مردم نمیرسد. دوم مطالعات زیستمحیطی است. این پروژه باید تقویتکننده حوزه محیطزیست باشد که ظرفیت اصلی مزیت رقابتی است. با ازبینرفتن محیط زیست، این پروژه محتوم به شکست است. فراموش نکنیم تلهکابین باید مکمل پارک زیستمحیطی طاقبستان باشد. بعد باید مسائل قانون و مقررات بینالمللی ارزیابی شود. مطالعات درباره حریم طاقبستان چه میگوید؟ مطالعات اجتماعی هم مهم است. آیندگان این شهر، نیز شهروند این شهرند و باید عدالت بین نسلی هم در نظر گرفته شود. تازه اینها مطالعات فاز صفر است و بعد باید برویم سراغ امکانسنجی و مسائل دیگر.»
به نظر میرسد تعریفی که مسئولان از مطالعات و پیوست اجتماعی دارند، از آنچه دانشگاه مد نظر دارد متفاوت است. از این منظر گُمان میرود بعد از شروع هر پروژهای میشود جلسهای برگزار کرد و سروته ماجرا را بههم آورد، آنچه دانشگاه رازی دیگر حاضر نیست زیر بار آن برود و از مجاری مختلف در حال رساندن اعتراض خود به گوش افکار عمومی است. دغدغه دانشگاه، رویکرد دانشبنیان است و ارائه تصویر نوین و آکادمیکی از مطالعات و مقابله با تعریف سنتی آن.
در پاسخ به انتقادات مطرحشده، شهردار کرمانشاه که با تأخیر ۴۵ دقیقهای به جلسه آمد و پیش از شنیدن صحبتهای همه حاضران جلسه را ترک کرد با اشارهای کلی و البته بدون ارائه اسناد و شواهد به اینکه مطالعات مربوط به این پروژه انجام شده است، گفت: «در ابتدا مکان انجام این پروژه میدان پدر بود که مورد تأیید میراث فرهنگی قرار نگرفت. سپس به قسمت بالایی بیمارستان امام حسین(ع) انتقال پیدا کرد که حدود ۱۰۰۰ متر هم با طاقبستان فاصله دارد و در حدود حریم آن نیست. مجوزها هم گرفته شده است اما فراز و نشیب، همیشه هست و باید دل به دریا زد. مسائل کوچک ممکن است جلوی کارهای بزرگ را بگیرد.»
همین گفتهها شاهدی است بر اینکه تعریف شهردار از مکانیابی با دانشگاه متفاوت و مبتنی بر آزمون و خطاست. در ادامه این گفتههای شهردار، کریمی در دفاع از مکان اجرای این پروژه گفت: «از لحاظ سیما و منظر، وقتی روبروی طاق قرار میگیرید تلهکابین تا ۱۸۰ درجه در افق دید شما نیست. البته در محل قبلی انجام پروژه این ایراد وارد بود و حالا برطرف شده و تا ۳۰ درجه هم از افق ۱۸۰ درجه جلوتر رفتهایم.»
او افزود: «در بخش اکوزیستی هم تدابیر لازم برای درختکاری، دفع پساب، انتقال آب و… اندیشیده شده و تلاش بر این است که شرایط بهبود یابد.» باوجود اینکه طلوعی و کریمی بر انجام مطالعات و اخذ مجوزها اصرار داشتند، «قیطاسی» نماینده اداره محیط زیست گفت: «هیچ مجوزی به تلهکابین ندادهایم. اگرچه منعی ندارد اما درخواستی برای مجوز نداشتهایم. علاوه بر این ما یک پیوست زیستمحیطی را هم درخواست کردهایم اما هنوز چیزی دریافت نکردهایم.»
طلوعی ضمن قدردانی از دانشگاه برای رویکرد عالمانهاش و درخواست تکرار چنین جلساتی برای دیگر پروژههای شهری و با حمله به برخی منتقدین غیردانشگاهی تلهکابین، آنان را سادهاندیش و از عوامل عقبماندگی کرمانشاه دانست. او گفت: «اگر تاکنون کرمانشاه، علیرغم ظرفیتهایش پیشرفت نکرده به علت بسیاری از اظهارنظرهای افراد کوچک است. اما من وقتی مطالعات یک طرحی انجام و شرایطش مهیا شد به لحاظ روحیه جنگی و جهادیام و چیزی جلودارم نیست. اگر تحول در کرمانشاه به نحو چشمگیری آغاز شده، به همین دلیل است؛ گوش ما بدهکار آدمهای سادهاندیش نیست.» او مزیت این پروژه را مسائل اقتصادی دانست و گفت: «این خط، فقط مبدأ و مقصد نیست. بیش از ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ جوان را مشغول میکند.» اما دکتر کلهرنیا و دکتر دلانگیزان در بخشهای مختلف خود بارها بر این موضوع تأکید کردند که تنها مسائل اقتصادی مهم نیست و باید مسائل محیطزیستی، اجتماعی، فرهنگی و… مورد ارزیابی قرار گیرد. هرچند توجیه اقتصادی طرح نیز هنوز تبیین نشده است.
کریمی با پذیرش انتقادات، آمادگی خود را برای اعمال نظر دانشگاه اعلام کرد و گفت: «ما از دانشگاه برای انجام مباحث مطالعاتی دعوت میکنیم. چهار ماه پیش هم من مرقومهای برای دانشگاه نوشتم تا از پتانسیلهای علمی دانشگاه استفاده کنیم و تقاضای کمک کردم ما میخواهیم یک تفکر علمی را کنار مجموعه داشته باشیم. اگر به پیشنهاد دانشگاه لازم باشد و همین الان تدابیری اندیشیده شود میپذیریم.»
تلهکابین و آثار تاریخی
یکی دیگر از مهمترین انتقاداتی که تا کنون به پروژه تلهکابین شده است، ورود این پروژه به حریم طاقبستان و ممانعت از ثبت جهانی آن است. طلوعی در بخشهای از سخنانش با بیدلیل خواندن دغدغهها درباره آثار باستانی گفت: «ما میتوانیم در حین کار ایرادات را برطرف کنیم. مسائل زیستمحیطی هم رعایت شده و همه ساختمانهایی که آن بالا ساخته میشود چوبی است. ما با ایرادات عالمانه اساتید دانشگاه موافقیم اما عدهای ایرادات بیهودهای میگیرند، مثلاً میگویند ممکن است هنگام نصب دکلها به چند تکه استخوان برخورد کنید و از بین بروند.» در حالی که شهردار کرمانشاه بهسادگی از مقوله آثار تاریخی گذشت، دانشگاه مسائل مهمی را در این حوزه طرح کرد. دکتر «سجاد علیبیگی» عضو هیئت علمی رشته باستانشناسی دانشگاه رازی با احداث این پروژه در محل فعلی مخالفت کرد و گفت: «غار مرگُجر مربوط به دوران فرادیرینهسنگی، کارگاه سنگتراشی که سنگ مجموعه طاقبستان را تأمین میکرده، گورستان اشکانی در قسمت غربی طاقبستان که اکنون با درخت پوشیده شده است، مجموعه نقوش صخرهای پشت بیمارستان امام رضا، غار مثلثی، غار ملاورد، پناهگاه ورکینی با قدمت بیش از ۴۰ هزار سال، غار دواشکفت که ثبت ملی شده و قدمت ۴۹تا۱۰۰ هزارساله دارد و… همگی بخشی از هویت این شهر هستند که در این ناحیه قرار دارند. با احداث تلهکابین برخی از این آثار تاریخی در معرض خطر هستند. اگرچه فقط برای طاقبستان حریم در نظر گرفته شده است اما ما باید به مجموعه آثار تاریخی شمال شهر کرمانشاه توجه کنیم. پیشتر توسعه شهری، حریم شکارگاه خسرو، کارگاه شرابسازی ساسانی، تپه مرادحاصل را در شمال شهر نقض کرده است.»
سرمایهگذار پروژه درباره ریسک حرکت تلهکابین از این ناحیه تاریخی گفت: «برای حرکت در چنین ناحیهای ما باید دقت حرکت در میدان مین را داشته باشیم. ما با دقت و ظرافت این مسیر را طی میکنیم و اجازه نمیدهیم تخریبی رخ دهد. ما از محدوده حریم خارج شدهایم. میراث فرهنگی، مسیری را در سه نقطه برای ما مشخص کرده و ما بر اساس آن حرکت میکنیم. در احداث پارک کوهستان حتماً محدوده نقاطی مثل غار دواشکفت، گورستان اشکانی و کلیه آثاری که به این پارک نزدیک است رعایت شده است. ما یک صدم پارک کوهستان تخریب نداریم. حتی آنقدر به این موضوع حساسیم که با هوانیروز وارد مذاکره شدهایم تا دکلهای بالادست به وسیله هلیکوپترهایی که از اصفهان میآید منتقل شود. متوجه حساسیتهای خاص دشت کاهو هستیم و هیچ ساختوسازی که به آن آسیب بزند نداریم. دشتکاهو را برای برگزاری آیینها و جشنوارهها نگه داشتهایم.» او گفت: «تلهکابین ثبت جهانی طاقبستان را تحت تأثیر قرار نمیدهد. اگر قرار باشد طاقبستان ثبت جهانی شود باید به گذشته برویم و شرایط مهیا شود. ساختوسازهای فعلی بدون وجود تلهکابین هم مانع ثبت جهانی طاقبستان است. همه ما میدانیم، طاقبستان امکان ثبت جهانی ندارد.»
«سید محمد بلادینژاد» مسئول باشگاه دانشجویان دانشگاه رازی نیز با اشاره به استعلام از پروفسور «هانس ناپ» مشاوربینالمللی پرونده ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی از بنیاد سوکو آلمان گفت: «از نظر دکتر ناپ احداث تلهکابین در این محدوده میتواند چالشهایی را برای ثبت جهانی ایجاد کند اما دادن یک پاسخ کامل، دشوار است و باید جزئیات آن بررسی شود. در نهایت ایشان به ارزیابیها و مطالعات بیشتر بهخصوص در زمینه محیطزیست و استعلام از «اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت» بهعنوان مشاور رسمی توصیه کردند.» بلادینژاد به استعلام انجامشده از پژوهشگاه میراث فرهنگی و پاسخ دکتر «علیرضا قلینژاد» معاون این پژوهشگاه نیز اشاره کرد و گفت: «تاکنون ٢١٣ سایت طبیعی از کشورهای مختلف در فهرست میراث جهانی قرار گرفته اند، هیچ شاهدی از وجود تلهکابین در محدوده این آثار نیست و در سایتهای غیر طبیعی مثل مناظر فرهنگی موضوع تله کابین چالشبرانگیز بوده است. در منظر فرهنگی دره راین نیز در آلمان ایجاد تلهکابین –با وجود آنکه در محدوده حریم نبود- چالشهایی داشته است که در نهایت دولت آلمان اقدام به جمعآوری آن کرد. موضوع به لحاظ کارشناسان میراث از جمله متخصصین میراث جهانی اقدامی غیر فنی است که به طریقی که ملاحظه فرمودید میتواند میراث ثبتشده در فهرست جهانی را با خطر مواجه نماید.»
تلهکابین و مردم محلی
دکتر «آئیژ عزمی» عضو هیئت علمی گروه جغرافیای دانشگاه رازی، با بیان اینکه به جای احداث تلهکابین باید بر پروژههای روستایی تمرکز میشد گفت: «حالا که بههرحال این پروژه در حال انجام است باید به چند مسئله مهم فکر کرد. مهم است که بدانیم چه تعداد مردم محلی درگیر این پروژه میشوند و مردم چه واکنشی نشان میدهند. حواسمان باشد، این پروژه رقیب اقتصادی محلههای اطراف است درحالیکه سود آن باید به مردم محلی برسد. هرکسی نمیتواند بلیط تلهکابین بخرد، باید ببینیم واکنش مردم چیست. همچنین با احداث تلهکابین بار ترافیکی ایجاد میشود و باید برای آن هم فکری کنیم.» در پاسخ کریمی سرمایهگذار مجموعه درباره رفع مشکل ترافیکی این ناحیه گفت: «تصمیم داریم گیت ورود به مجموعه را پایینتر بیاوریم و کلاً آنجا یک مجموعه تفریحی-ورزشی ایجاد کنیم. در کنار آن هم پارکینگ طبقاتی ایجاد میشود.»
دکتر عزمی درباره تمرکز بیش از حد گردشگری در این ناحیه گفت: «گردشگری خیلی دارد متمرکز میشود و ایجاد نابرابری میکند. باید فاصلهها را پر کنیم و به جاهای دیگر استان هم فرصتهایی داده شود. علاوه بر این، ما در جامعهشناسی اصطلاحی داریم با عنوان «چراغهای روش شهر» که ناظر بر جذابیتهای شهر برای روستاییان است. چراغهای روشن شهر، میتواند باعث مهاجرت مردم روستا به شهر شود.»
نگاه سادهانگارانه به دانش
چند ماهی است با تمرکز دانشگاه رازی بر مسئولیت اجتماعی و ابلاغ آییننامه استفاده از پیوست اجتماعی برای طرحهای کلان توسعهای از سوی معاون رئیسجمهور، بحث بر سر انجام مطالعات علمی و پیوستهای اجتماعی میان دانشگاه و مدیریت اجرایی استان بالا گرفته است. دانشگاه بر دانشبنیانی امور اصرار میورزد تا از تکرار پروژههایی مثل پروژه منوریل جلوگیری کند اما مدیران همچنان با تعریف سنتی خود از مطالعه و دانش پیش میروند. در ابتدای این جلسه دکتر طهماسب علیپوریانی، معاون فرهنگی دانشگاه با اشاره به اهمیت دانشبنیانی امور درباره ضرورت برگزاری چنین جلساتی گفت: «معیار منطقیبودن یک پروژه، سازوارگی میان اجزاء تشکیلدهنده آن در قالب دانش معتبر است. همچنین باید توجه داشت که گذر از زندگی سنتی به مدرن، گذر از سادگی به پیچیدگی را بههمراه دارد. بنابراین سازمانها و ادارات برای تشخیص سازوارگیها به نظر محققانی بیرون از مجموعه خود نیاز دارند.» او افزود: «دانشگاه نهادی اجتماعی است و در پاسخ به نیازهای جامعه شکل گرفته است. دانشگاه باید درگیر امور اجرایی شود اما نوع نگاه مدیران به همکاری با دانشگاه هم قابل توجه است. اخیراً از استانداری نامهای آمده است که پیوست اجتماعی منطقه آزاد قصر شیرین را تهیه کنید و برای این کار سه روز به دانشگاه فرصت دادهاند. دانشگاه را چه فرض کردهاید؟ آیا تصور شما این است که اینکه از قبل برای پروژههایتان طرح مطالعاتی آماده در آستین داریم؟ اگر مدیران حاضر در این جلسه درباره تلهکابین به این نتیجه برسند که دانشگاه مطالعات این طرح را در زمان مناسبی انجام دهد، با تمام بضاعت خود پای کار حاضر خواهیم شد.»
پیشتر «امید قادری» مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه که گفته بود: «شهرداری درباره تلهکابین همکاری خوبی با میراث فرهنگی ندارد»، پیشنهاد برگزاری این نشست را به دانشگاه داده بود، اما خود در این جلسه شرکت نکرد. هرچند بسیاری پیگیریهای او را دیرهنگام و نوشداراوی بعد از مرگ سهراب میدانند. در حالیکه مسئول باشگاه دانشجویان دانشگاه رازی، به نامههای جداگانه میراث فرهنگی و سرمایهگذار پروژه به دانشگاه برای اعمال نظر، البته پس از شروع عملیات، اشاره کرد، دکتر دلانگیزان در اعتراض به رویکرد سادهانگارانه به دانش و مطالعات چنین پروژههایی گفت: «اولاً چرا آقای قادری، رئیس میراث فرهنگی در چنین جلسهای غایب است؟ من به این موضوع اعتراض دارم. وقتی یک کاری گیر میکند میگویند: «حالا جلسه تخصصی در دانشگاه برگزار شود و دانشگاهیان بگویند چکار کنیم.» کار کارشناسی زمانبر است، خُم رنگرزی که نیست. در چنین جلسهای ما نهایتاً میتوانیم فرضیاتمان را ارائه کنیم. توجه کنید که قبل، هنگام و بعد از پروژه باید مطالعه کرد. یک پروژه زیرساخت نرم و زیرساخت سخت دارد و زیرساخت نرم یک پروژه موافقت مردم است. ما باید چنین مسائلی را به حوزه عمومی بیاوریم و حتی بگذاریم مخالفت شود، سپس مخالفتها را به سمت چرایی ببریم.»
علیپوریانی هم با بیان اینکه باید سخن تمام منتقدان را شنید و از مقابله پرهیز کرد، با انتقاد از مسئولین استانداری کرمانشاه به دلیل عدم حضور در چنین جلسهای گفت: «این نوع نگاه استانداری باعث تأسف است و البته این اولین بار نیست که علیرغم اطلاعرسانیها و دعوت مکرر برای جلسات علمی چنین اتفاقی میافتد. حتی گاهی بارها یک جلسه را به عقب میاندازند و نهایتاً در آن شرکت نمیکنند.»
پروژه احداث تلهکابین کرمانشاه، اسفندماه گذشته با عقد قرارداد سرمایهگذار با شهرداری شروع به کار کرده است و هماکنون علیرغم انتقادات در حال اجراست. در حاشیه این طرح مجموعههای علمی-تحقیقاتی در قالب یک رصدخانه، مجموعه هواشناسی، یک کمپ تحقیقات گونههای جانوری و گیاهی، یک کمپ امداد کوهنوردی، سوییتهای چوبی، روستای بومگردی، یک مجموعه توریستی- ورزشی مهیج با امکاناتی مثل بانجیجامپینک و… ساخته خواهد شد.
منبع: نامه فرهنگ رازی
نظر شما