خانم مهندس شکوفا در این گفتگو با اشاره به وضعیت کشت های گلخانه ای و کیفیت محصول می گوید: با وجود شرایط خوب استان؛ برای احداث گلخانه مشکلات بسیار زیادی دامنگیر تولیدکننده شده و چالش های زیادی را به وجود آورده، که باعث کُند شدن توسعه این صنعت شده است و رفع این مشکل نیازمند برنامه ریزی بسیار جدی است. حاصل این گفت و گو را در ادامه می خوانید:

وضعیت کشت‌های گلخانه ای دراستان کردستان به چه صورت است؟

در حال حاضر حدود 22.3 هکتار در سطح استان به صورت گلخانه وجود دارد که در طی یک دوره کشت حدود 3570 تن محصول ازاین سطح کشت گلخانه ای به بازارها عرضه می شود. همچنین در حال حاضر مجتمع 20 هکتاری صادق آباد در شهرستان دهگلان که کارهای اجرایی آن رو به اتمام است و شاید به زودی زیرکشت برود هم به سطح کشت مفید گلخانه‌های استان اضافه شود.

خوشبختانه می توانیم به جرات بگوییم که محصولات گلخانه ای علل الخصوص استان کردستان از کیفیت بالایی برخوردارهستند هم نظارت جهاد کشاورزی به روی کشت ها بسیار زیاد است و هم خوشبختانه کارشناسان دانش آموخته کشاورزی در این فضای کاری محیط را طوری تحت کنترل دارند که کیفیت محصول از اهمیت بالایی برخوردار است. تعریف کیفیت محصول یک موضوع مهم است که به چندین مورد خاص بستگی دارد،به این صورت که مدیرتولید گلخانه باید شناخت کامل از بیماری‌ها و آفت‌هایی که در سطح کشت اتفاق می افتد داشته باشد تا به موقع بتواند مبارزه تلفیقی و مکانیکی انجام دهد و در نهایت در مراحل آخر اقدام به مبارزه شیمیایی کند که خوشبختانه این اقدام در استان کردستان و در بخش گلخانه های به خوبی قابل مشاهده است و همکاران بنده بیشتر مبارزه تلفیقی را ترجیح می دهند یا از روش‌هایی که به صورت تجربی به دست آورده اند برای کنترل بسیاری از بیماری ها به جای سموم خطرناک استفاده می کنند. زمانی هم که لازم باشد از سموم شیمیایی استفاده شود از سمومی با دوره کارنس پایین تر قطعا استفاده می شود.

در مورد بازار فروش محصولات گلخانه ای متاسفانه چون در استان ما سطح زندگی و درآمد مردم به گونه ای نیست که به راحتی قدرت خرید محصولات با کیفیت و لوکس را داشته باشند و از آنها استفاده کنند، محصولات لوکس گلخانه ای به خارج از استان صادر می شود،غالبا به استان تهران و حومه شهرهای بزرگ مثل اصفهان شیراز. خود مردم استان توانایی خرید حجم بسیار کمی ازاین محصولات لوکس را دارند.

نکته‌ی منفی دیگری که برای بازار فروش محصولات گلخانه ای وجود دارد، با وجود هم مرز بودن استان کردستان با کشور عراق می توانستیم بازار صادراتی عراق یا حداقل اقلیم کردستان را دردست بگیریم اما این را تقدیم ترکیه کرده ایم و این بازار خوب و بین المللی را بسیار راحت از دست داده ایم.

در حال حاضر مهمترین مشکل پیش روی کشت گلخانه ای در استان چیست ؟

به نظر بنده مهمترین چالشی که در این زمینه وجود دارد و بی ارتباط با وضعیت کلی اقتصاد نیست متاسفانه هزینه خیلی بالای احداث گلخانه‌ها، تجهیز گلخانه و هزینه‌های جاری گلخانه‌هاست. چون اکثر مواد مصرفی گلخانه ها به صورت عمده تولید کشورهای اروپایی و به بیان بهتر تولید داخل کشور نیست و این نوسانات ارز باعث شده که به شدت گلخانه دارها آسیب ببینند. بر فرض مثال تولید پوشش پلاستیکی به روی سازه های گلخانه ها وابسته به صنایع پتروشیمی است و ما از این لحاظ مشکل داریم در کشور مواد اولیه با قیمت چند برابر در دسترس تولید کننده قرار میگیرد و تولید کننده هم با قیمتی بسیار بیشتر از آنچه که کیفیتش اجازه خرید به مشتری می دهند را عرضه می کنند و همین امر باعث می شود که قیمت پوشش یک سازه بسیار بیشتر از ارزش آن باشد این پوشش ها استهلاک دارند و پس از مدتی باید تعویض و جایگزین شوند در نتیجه هزینه ای که تولید کننده برای تولید در داخل کشور متحمل می شود و همچنین خریدار ارزش چندانی ندارد. موادی مانند سموم و کودها غالبا از کشور های دیگر وارد ایران می شدند که با این وضعیت دلار و یورو عملا وارد نمی شوند کشاورز گلخانه دار توان خرید یک لیتر سم را به قیمت 5میلیون تومان برای یک بار استفاده ندارد این چالش ها در کنار مشکلات دیگری مثل عدم حمایت دولت از گلخانه داران باعث شده که تولیدات گلخانه ای آنطور که باید و شاید بازده اقتصادی خاصی نداشته باشد و توجه سرمایه گذاران را به خود جلب نکند. سرمایه گذاری که بخواهد سرمایه گذاری کند و در هکتارهای بالا مجتمع گلخانه ای راه اندازی کند زمانی که میبیند این کار سرمایه اولیه را در دراز مدت هم برنمیگرداند با این نوسات ارزی حاضر به چنین ریسکی نخواهد بود. در حال حاضر قیمت سموم و کودهای مصرفی گلخانه ها به صورت لحظه ی تغییر می کند و این یک معضل بزرگی است برای تولید کننده‌ در گلخانه است.

دولت برای حمایت از مرغداران برای بحث تغذیه طیور یارانه هایی را در نظر گرفته و اگر فقط یک دهم آن را برای بخش گلخانه در نظر می گرفتند و حمایت می کردند چه انقلابی در زمینه گلخانه داری به وجود می آمد. صنعت مرغداری در واقع وابسته به حمایت های دولت است با وجود این حمایت ها به محض اینکه قیمت دلار مقداری عوض می شود اجازه تغییر قیمت مرغ به راحتی به صنف مرغ فروشان و مرغداران داده می شود، اما برای محصولات گلخانه ای نه تنها حمایت های یارانه ای برای تهیه ی نهاده ها وجود ندارد بلکه اجازه گران کردن محصول را خود تولید کننده ندارد چون محصول لوکس که تولید میکند در حالت عادی هم مردم قدرت خرید آن را ندارند و دچار مشکل هستند چه برسد به اینکه گلخانه دار بخواهد هزینه تمام شده محصول را بگیرد و قیمت فروش محصول را بیشتر از آن چیزی که بوده بالا ببرد و با این هزینه های مازاد و گرانی هایی که در بازار وجود دارد بخواهد مقابله کند و مجتمع گلخانه ای را سرپا نگه دارد این مسئله و معضل باعث تاثیر منفی در توسعه کشت های گلخانه ای شده است.

میزان توسعه کشت گلخانه ای در سال های اخیر به باور ناظران به کندی پیش رفته است دلیل این امر را چه می دانید ؟

همانطور که قبلا هم گفته شده مشکلات ارزی، پرهزینه بودن اجرای طرح ها و متاسفانه نبودن سوبسید کافی برای اجرای طرح و حمایت در زمان کشت و یا بعد از کشت. ما هم اکنون در جلسات سازمان جهاد کشاورزی و استانداری اعتراض می کنیم که سوبسید و یارانه بخش گلخانه ای بسیارکم و ناچیزاست، اما مسئولین اصرار دارند که با وام هایی که به گلخانه داران برای احداث می دهیم سوبسید لازم را در نظر گرفته ایم این امر کاملا درست است و سوبسید در آن فاز وجود دارد ولی فقط گلخانه داری که دارد گلخانه ای را به صورت یک طرح اجرا می کند و هنوز به مرحله تولید نرسیده و فعلا در مرحله فوندانسیون و سازه است از یک همچین حمایتی برخوردار است حمایت های دیگری که از گلخانه داران و دارندگان محصولات گلخانه ای می شود بسیار ناچیز است در حد اینکه یک وام سرمایه در گردش 18 درصد به سرمایه گذار تعلق بگیرد و یا ضریب بهره 13 یا 15 درصد شود که این باز هم فشار زیادی را به تولیدکننده وارد می کند.

برای مقابله با مشکلی که در عراق و اقلیم کردستان داشته ایم برای صادرات در مقابل با تولید کننده گان ترکیه ای در بازار اقلیم کردستان به حمایت خاص و ویژه ی دولت نیاز داریم برای تولید کننده ترکیه ای حمایت دولتی به حدی است که می داند اگر محصول را به بازار هدف برساند و محصول اصلا فروش نرود یا کامل از بین برود به هر دلیلی دولت آن مقدار درآمد را که باید می داشت را پرداخت می کند در حالی که تولید کننده وطنی ما اگر با تمام مصیت هایی که خودش باید متقبل شود بخواهد صادرات راهم انجام دهد چنین حمایت هایی در انتظارش نیست اتفاقا احتمال دارد به دلیل مشکلاتی که در مرزها پیش می آید مانند سال گذشته مورد گوجه فرنگی قبل از رسیدن به مرز با موانع قانونی بین کشورها مواجه شود و مانع ورودش به بازار هدف شود و محصول بدون هیچ حمایتی از بین برود و فقط بتواند آن را دور بریزند این یعنی نابودی یک گلخانه دار، یک تولیدکننده !!

متاسفانه این قضایا به حدی به دور از چشم مسولین مانده که به سختی می توان گفت که بخواهند برای این موضوع برنامه ای داشته باشند و فکری به حال این مشکلات بکنند البته این را می دانیم که وضعیت مملکت با این جنگ اقتصادی که به وجود آمده در کل خوب نیست ولی با شرایط بد اقتصادی درحالی که تولیدکننده با تمام چنگ و دندان بازار تولید را نگه داشته و نمی گذارد که تولید متوقف شود بنظرم کاملا محق است که حمایت دولتش را به عنوان پشتیبان این امر داشته باشد .

موضوع دیگری که در این کندی پیشرفت کشت های گلخانه ای موثر بوده سخت گیری مدیران ارشد در بعضی از ادارات برای پیش برد کارهای اجرایی در سطح اجرای طرح های گلخانه ای است در واقع در هیچ جای ایران به اندازه ای که در استان کردستان سخت گیری می شود قوانین دست و پا گیر وجود ندارد و مانع پیشرفت کار نمی شوند و این به عنوان یک گله از بخش دولتی که باعث کندی پیشرفت در بخش خصوصی می شوند.

توسعه کشت گلخانه ای چه تاثیری می تواند در توسعه کشاورزی استان داشته باشد؟

خوشبختانه بخش کشاورزی در استان کردستان از بخش هایی از صنعت است که موفق عمل می کند و سالهاست که آمار بسیار خوبی در این زمینه دارد در سطح کشور کشاورزی استان قطعا تاثیر بسزایی می تواند داشته باشد البته همکاری بین ارگان ها از جمله دانشگاه کردستان بخش دانشکده کشاورزی و اساتید و دانشجویان دانشگاه با سازمان نظام مهندسی کشاورزی و بخش خصوصی کار در گلخانه ها در سطح استان سبب رونق این کشت ها در سطح استان شود و ارسال حجم قابل ملاحظه ای از تولیدات برای صادرات چه به سایر استانها در داخل کشور و چه خارج از کشور باعث می شود که دانش آموخته های بیکار کشاورزی جذب این صنعت شوند و به راحتی بتوانند پذیرفته شوند و کارکنند البته با در نظر گرفتن زیرساخت ها و سازه های گلخانه ای اگر ممکن باشد بصورت دولتی اجرا شود و بعد این که زیرساخت ها آماده شد در اختیار دانش آموخته ها قراربگیرد چون یک فارغ التحصیل کشاورزی در واقع زمانی که فارغ التحصیل می شود توان مالی آنچنانی ندارد که بخواهد سازه گلخانه ای با هزینه ها و گرانی های این روزها به تنهایی راه اندازی کند و اگر این امکان فراهم می شد که طرح ها به صورت حمایت دولتی زیرساخت هایش اماده می شد و در اختیار دانش آموخته گان بخش کشاورزی قرار می گرفت و با حمایت و باز آموزی و مشاوره اساتید دانشگاه و بخش خصوصی مطمئنا انقلاب بزرگی در صنعت گلخانه داری در استان ما اتفاق می افتاد.

توسعه کشت گلخانه ای تا چه میزان با توجه به شرایط اقلیمی نیاز است؟

گلخانه را اساسا به چند منظور اجرا می کنند: زمانی که خاک منطقه آلوده گی داشته باشد که نشود در آن خاک کشت کرد و از آن خاک منتفع شد پس کشت های هیدروپونیک و ایروپونیک را توصیه می کنند. خاک منطقه در بازه زمانی خاصی قابلیت بهره برداری نداشته باشد مثل منطقه ما که منطقه کوهستانی است و بصورت کشت فضای باز و هوای ازاد بیشتر از 6 ماه در سال عملا قابلیت کشت و تولید ندارد و یا دسترسی و امکان بهره برداری از آب در منطقه کم باشد وقتی ما این محدودیت ها را داریم و به سمت و سوی کشت های گلخانه ای سوق داده می شویم پس با این تعریف عملا تمام مناطق استان کردستان و تمام مناطق کشورهای جهان بنظر من قابلیت توسعه کشت های گلخانه ای را خواهند داشت.

در واقع کشت های گلخانه ای بی نظیری را در کشوری مانند کانادا داریم که نزدیک به قطب شمال است خب اگر سرد بودن منطقه و اقلیم میتوانست محدودیت به وجود آورد نباید آنجا چنین کشت های فوق تصوری را داشتیم . استان کردستان در منطقه غرب کشورحدودا 18 سال است که گلخانه داران تولید می کنند با وجود تمامی چالش ها و مشکلات موجود در این زمینه ثابت کردند که منطقه کوهستانی و یا اقلیم سرد یا خاک نامناسب داشتن یا مشکلات کم آبی یا شیب و تراز نبودن منطقه به هیچ عنوان محدودیت نیست و عملا نتوانسته مانع توسعه کشت های گلخانه ای شود. گاها این محدودیت هایی که ما داریم اگه درست از آنها استفاده کنیم شاید باعث یک جهش تولید می شود یک اتفاق مبارک می افتد به شرط اینکه بتوانیم از دل محدودیت ها یک جواهر خاصی بیرون بکشیم مثلا همین محدودیت آب خوب خودش میتواند باعث گسترش توسعه تولیدات گلخانه ای شود .چون همین طور که استحضار دارید کشت های گلخانه ای تقریبا یک دهم کشت های آزاد دارند از آب استفاده می کنند و بنابراین در هر نوع کشت خاکی و هیدروپونیک و ایروپونیکی مقدار آبی که مورد نیاز است متفاوت است، به صورت شماتیک و مقایسه ای بین مقدار آب مصرفی گلخانه ها و سطح کشت باز این عدد انقدر قابل توجه است و ارزش آن را دارد که دولت با توجه به تغییر اقلیمی که در کشورمان اتفاق افتاده است به حمایت بیشتر برای توسعه گلخانه ها فکر کند و برای آن برنامه های پربازده تری داشته باشد.

گفت و گو: فائزه مهدی