خبرگزاری کردپرس _ ضمن عرض تبریک جهت ثبت افتخارآفرینِ منطقه ی هورامان در یونسکو به عنوان یک میراث گران‌بهای بشری در جهان، باید قدردان بانیان این کار ارزشمند بود همچنین از مسئولان جمهوری اسلامی ایران و بخصوص دانشگاه رازی و دیگر برگزارکنندگان دغدغه‌مند این همایش تشکر ویژه دارم، مخصوصا از آنانی که قبلاً در راستای معرفی کردن هورامان به جهان اقدام نمودند؛ تشکر می کنم.
امروز من از اربیل آمدهام تا بگویم ارگ اربیل، کتیبه بیستون و هورامان سه افتخار بزرگ هستند که در یونسکو ثبت جهانی شده اند؛ سه مکانی که از هزاران سال پیش تا کنون زندگی در آنها جریان داشته است که این خود نشان از استقامت و حب‌وطن در میان مردمان این سرزمین دارد. البته باید تاکید کرد ثبت جهانی هورامان تنها افتخاری برای هورامان‌نشینان نیست چرا که معماری خاص هورامان در کنار استقامت و همزیستی انسان با طبیعت از عهد باستان تاکنون و نیز فرهنگ والای مردم آن، به عنوان بخشی از میراث و تمدن بشریت، در این عصر برای همه جهان به عنوان یک الگوی متعالی جای افتخار است.
اما آنچه که در اینجا می‌خواهم با تاکید بیشتری بدان اشاره کنم، اهمیت و ارجحیت‌فرهنگ است؛ فرهنگی که در عصر جهانی‌شدن، مرزهای سیاسی را با نگاهی فرامرزانه و انسان‌محور و ترقی‌خواهانه در می نوردد. در واقع ترقی فرهنگی به عنوان یک رکن اساسیِ پیشرفت از ملزومات اصلی و مهم «توسعه پایدار» است.
از نگاهی منطقه ایی نیز باید ازعان داشت که تشعشع توسعه فرهنگیِ هر یک از واحدهای خاورمیانه بازتاب خود را بر دیگر واحدهای منطقه خواهد داشت؛ بخصوص توسعه فرهنگی در منطقه ایی که حاکی از اشتراکات زیاد فرهنگی و درهم‌تنیدگی بخش‌هایی از ریشه های مشترک تاریخی که از اهمیت مضاعفی برخوردار است.
در این میان بحث توسعه در جوامع ساکن در جغرافیای تمدن نوروز با جهان‌بینی آزاداندیشانه و عدالت‌خواهانه، امید به صلح دائمی و روابط حسنه را برای کشورهای هم‌جوار به ارمغان می آورد. چراکه نوروز، به عنوان یک سرمایه مشترک و پرارزش فرهنگی، تاریخی و اجتماعی در منطقه، می تواند نماد همکاری، اعتماد، گذشت و محبت برای ایجاد آینده‌ای درخشان ایفا کند.
با این نگاه، توسعه هورامان در مرحله اول تأثیرات مثبتی را بر بخش هورامان واقع در اقلیم کردستان و سپس در مرحله دوم بر تمام زاگروس‌نشینان خواهد داشت. امید است در مراحل بعدی دایره ی این تأثیر در منطقه وسیع‌تر شود.
با مشاهده اینکه امروزه مردم کرمانشاه، هورامان و اربیل توانسته اند میراث تاریخی خود را از تاق‌بستان و هورامانات گرفته تا ارگ اربیل بسان تمدن بشریت در عرصه ی جهان عرضه کنند، در این عصر وظیفه اصلی ما حفظ این میراث و فرهنگ اصیل است.
اما باید تاکید کنم که حفظ میراث مذکور در سه محور اساسی قابل پیگیری است:
یکم، حمایت از زبان و لهجههای متنوع کُردی، از جمله کرمانجی بالا، کرمانجی میانه، کلهوری، لکی و هورامی به عنوان شالوده فرهنگی غنی، که علی‌رغم تکانهای وحشتناک تاریخی پا برجا و استوار ماندند، باید در جهت تقویت و ترویج آن تلاش شود. بالأخص لهجه غنی و ریشه دار هورامی را باید از گزند روزگار حفظ کرد و با ترویج و مکتوب کردنش آن را از خطر انقراض رهانید.
در این رابطه باید گفت که ارتباط میان پیشرفت، زبان و زن پیوندی ناگسستنی است، چرا که مادران به عنوان بهترین معلم بشریت در راستای پیشرفت جامعه می توانند تعلیم نمایند، در این راستا تعلیم به زبان مادری باید در اولویت قرار بگیرد.
دوم، اگر از یک سو در گذشته زاگرس سرزمین و زبان ما را از خطر اِشغال و اضمحلال حفظ نموده و از سوی دیگر تا به امروز هم منبع سرشاری از اکسیژن بوده، امروزه وظیفه ماست که با آگاهی و اراده قوی، در جهت بقای زندگی، محیط زیست زاگرس را حفظ کنیم و راه نفس را از این زیستگاه غنی و طبیعت بکر، به بهانه های مختلف، مسدود نکنیم. در این باره صراحتاً باید تأکید داشت که مُیسر کردن این امر، به ویژه رفع مشکل گرد و غبار و حفظ جنگلها و تنوع زیستی زاگرس، بدون هماهنگی و همکاری ایران و اقیلم کردستان و کشورهای منطقه امری دشوار است.
سوم، لازم است با ارتباط عمیق‌تر میان نخبگان و فضلای اهل دانش و با ایجاد اعتماد و مشارکت فعال فرهنگیان در پی احیای سرمایه اجتماعی و فرهنگی باشیم. چون هرقدر روابط و همکاری‌ها میان نخبگان و افراد اهل دانش و متخصص بیشتر شود، مطمئنا از حجم مشکلات فعلی کاسته خواهد شد.
به امید سربلندی در مقابل نسل های آینده
عباس غزالی
25/4/1401
لە سێگۆشەی جیهانیی «قەڵای هەولێر»، «کەتیبەی بێستوون» و «هەورامان»
تا پاراستنی زمان، ژن، ژینگە و پەرەپێدانی پەیوەندی نێوان زانایاندا
وێڕای پیرۆزبایی بە بۆنەی تۆماری پڕ لە شانازیی ناوچەی هەورامان، لە یۆنسکۆ، وەک میراتێکی بەهاداری مرۆیی لە جیهاندا، دەبێ پێزانینمان بۆ دانەرانی ئەم کارە بەنرخە هەبێت و سوپاسی تایبەتی زانکۆی ڕازی و سازکەرانی پڕ لە هەستی ئەم کۆنفڕانسە دەکەین. هەروەها سوپاسی ئەو کەسانەش دەکەین کە پێشتر بە مەبەستی ناساندنی هەورامان بە جیهان هەنگاویان هەڵێناوە. ئەمڕۆ ئێمە لە هەولێرەوە هاتووین تاکوو بڵێین: قەڵای هەولێر، بێستوون و هەورامان سێ شانازیی گەورەن کە لە یۆنسکۆدا بوونەتە تۆماری جیهانی؛ سێ شوێن کە تا ئێستاش ژیانیان تێدا بەردەوامە و ئەمە خۆی نیشانەی خۆڕاگری و خۆشەویستی ئەم خەڵکەیە بۆ خاکەکەیان. لە ڕاستیدا شانازیی تۆماری جیهانیی هەورامان تەنیا بۆ هەورامان نشینان نیە، بەڵکوو وەک بەشێک لە شارستانیەتی مرۆڤایەتی، شێوازی تایبەتیی هونەری بیناسازی و هەروەها سەمبولی خۆڕاگریی بۆ مانەوەی مرۆڤ لە سەردەمانی کەونارا و ڕەفتاری بەرزی ئەندامانی کۆمەڵگەی هەورامان لەم سەردەمەدا وەک نموونەیەکی بەرز بۆ گشت جیهان جێی شانازییەکی گەورەیە، بۆیە ئەم کۆمەڵگەیە وەک گشت کۆمەڵگەکانی جیهان دەبێ مافی پەرەسەندنیان هەبێت.
ئەوەی لێرەدا جێی سەرنجە گرنگی و سەرەکیی بوونی فەرهەنگە؛ فەرهەنگێک کە لە سەردەمی بەجیهانی بوون سنوورەکانی سیاسی به دیدێکی سنووربەزێن و مرۆڤ تەوەرانە و پێشکەوتنخوازانه تێدەپەڕێنێ. لە ڕاستیدا پەرەسەندنی فەرهەنگی وەک پایەیەکی سەرەکیی پێشکەوتن، یەکێکە لە پێویستییەکانی سەرەکیی پەرسەندنی پایەدار. بە دیدێکی ناوچەیی دەبێ بڵێین کە تیرێژی پەرسەندنی فەرهەنگیی هەر کام لە یەکەکانی خۆرهەڵاتی ناڤین تیشک دەداتەوە سەر یەکەکانی دیکەی ناوچەکە. بە تایبەتی پەرەسەندنی فەرهەنگی لە ناوچەیەک، کە گۆیای هاوبەشییەکی زۆری کەلتووری و لێکهاڵاوبوونی بەشێکی ڕیشەی مێژوویی هاوبەشە، گرنگییەکی دووئەوەندەی هەیە. لەو ناوەدا باسی پەرەسەندن لە کۆمەڵگەکانی بازنەی ژیاری نەورۆز بە جیهانبینییەکی ئازادبیرانە و یهکسانی خوازانە مژدەی هیوای ئاشتییەکی بەردەوام و پەیوەندییەکی باشی بۆ وڵاتانی هاوسێ پێوەیە. لەبەر ئەوەی نەورۆز وەک ڕۆژێکی نوێ، کە سەرمایەیەکی هاوبەشی فەرهەنگییە لە ناوچەکەدا، دەتوانێت وەک سەمبولی هاوکاری، متمانە، بوردەیی و خۆشەویستی لە لاپەڕەی بەرنامەدانان بۆ داهاتوویەکی درەوشاوە و گەیشتن بە ئامانجی هاوبەش ڕۆڵێکی بونیادنەر و شایستەی هەبێت. بەم نیگایە، پەرسەندنی هەورامان لە قۆناغی یەکەمدا کاریگەرییەکی ئەرێنی لە سەر بەشەکەی تری هەروامان لە هەرێمی کوردستان و دواتر لە سەر زاگرۆس نشینان دەبێ. هیوادارین لە قۆناغەکانی داهاتوودا بازنەی ئەم کاریگەرییە لە ناوچەکەدا فراوانتر بێت.
بە تێڕوانینی ئەوەی کە ئەمڕۆ خەڵکی کرماشان، هەورامان و هەولێر توانیویانە میراتی مێژوویی خۆیان لە تاقوەسان و هەورامانەوە تاکوو قەڵای هەولێر وەک شارستانییەتێکی مرۆڤایەتی لە جیهاندا بخەنەڕوو، لەم سەردەمەدا ئەرکی سەرەکیی ئێمە پاراستنی ئەم میرات و کلتوورەیە. پاراستنی ئەم میراتەش لە سێ تەوەردا شیاوی بەدواداچوونە:
یەکەم، پێویستە بۆ بەهێزکردن و بڵاوکردنەوەی زمان و زاراوە جۆراوجۆرەکانی کوردی، وەک کرمانجیی سەروو، کرمانجی ناوەڕاست، کەلهوڕی، لەکی و هەورامی وەک پێکهاتەی فەرهەنگێکی دەوڵەمەند، کە وێڕای هەژانە ترسناکەکانی مێژوویی ڕانەقەناون، کار بکرێت. بە تایبەتی دەبێ زاراوەی دەوڵەمەند و ڕیشەداری هەورامی لە زیانی ڕۆژگار بپارێزرێت و، بە بڵاوکردنەوە و نووسینەوەی، مەترسی لەناوچوونی لەسەر نەمێنێت. لەوبارەوە دەبێ بڵێین کە پەیوەندیی نێوان پێشکەوتن، زمان و ژن پەیوەندییەکی نەپچڕاوەیە، چونکە دایکان وەک باشترین مامۆستای مرۆڤایەتی، بە ئاراستەی پێشکەوتندا، بە باشترین شێوە دەتوانن فێرکاریی بکەن، بۆیە پێویستە فێربوون به زمانی دایک ببێتە سەرەکیترین کار.
دووەم، ئەگەر لە لایەک لە ڕابردوودا زاگرۆس نیشتیمان و زمانی ئێمەی لە مەترسیی داگیرکردن و توانەوە پاراستبێ و لە لایەکی تر، تا ئێستاش سەرچاوەیەکی تەژیی لە ئۆکسیجینە، ئەمڕۆ ئەوە ئەرکی ئێمەیە کە بە ئاگایی و ئیرادەیەکی بەهێز، بە مەبەستی بەردەوام بوونی ژیان، ژینگەی زاگرۆس بپارێزین و بە بیانووی بێ بنەمای نائەهوەنی ڕێگەی هەناسە لەم ژینگە دەوڵەمەندە و ئەم سروشتە پاکە نەگرین. لەوبارەوە دەبێ ڕاشکاوانە داکۆکی لەوە بکەین کە ئەم کارە، بە تایبەتی چارەسەرکردنی کێشەی تۆز و غوبار و پاراستنی دارستان و جۆراوجۆریی زیندەوەری لە زاگرۆس، بەبێ هاوئاهەنگی و هاوکاریی نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان و وڵاتانی ناوچەکە کارێکی ئەستەمە.
سێیەم، پێویستە بە گرێدانی پەیوەندییەکی قووڵ لە نێوان زانایانی مەزن و بە دروست کردنی متمانە و بەشدارییەکی چالاکانەی کەسانی فەرهەنگی بە دوای زیندووکردنەوەی سەرمایەی کۆمەڵایەتیدا بین. بە تایبەتی بە ڕۆڵ پێدان بە ئافرەتان، کە ڕووخساری کوردیان وەک ڕووخسارێکی دێموکراتیک لە هەموو ناوچەکەدا نیشان داوە، دەکرێ ئەم سەرمایە گرنگە وەک دەستکەوتێک دابندرێت تاکوو کۆمەڵگەیەکی تەندروست لە ڕێگەی ئەم سەرمایەوە پەروەردە بکرێت.
بە ئومێدی سەربڵندیی لە بەرانبەر نەوەی داهاتوودا
عەباس غەزالی
هەرێمی کوردستان – هەولێر
16/7/2022
نظر شما