به گزارش خبرنگار کردپرس، یکی از ویژگی های منحصر به فرد آیین های سوگواری ماه محرم در قروه ظرف نیم قرن گذشته برنامه مرثیه خوانی مداح شهیر اهل بیت مرحوم «حاج علی عارفی» بود. شخصی که به عنوان یکی از قدیمی ترین مداحان اهل بیت در قروه شناخته می شود که گرچه ساکن و اهل اسدآباد استان همدان بود اما هر سال ماه محرم به قروه می آمد و در این شهر به مداحی و مرثیه سرایی می پرداخت.

مردم قروه این مداح فقید را به نام «درویش عارفی» می شناختند و براساس گفته های کهنسالان؛ درویش با صدای گرم و صحبت های نغز و دلنشین خود شور و حال خاصی به مراسم می بخشید و همین ویژگی خاص او باعث می شد پیر و جوان پای منبر مرثیه سرایی و موعظه اش بنشینند و درس بزرگ انسانیت از عاشورا بیاموزند.

کسی که «محسن صالحی» پژوهشگر و نویسنده قروه ای از او به عنوان «بلبل باغ مهربانی» نام می برد و حتی کتابی با همین عنوان در وصف این عارف اهل بیت نوشته است. کتابی که به شناخت درویش و مکتب مداحی او و قصه آمدنش به قروه می پردازد و حتی از توجه درویش به اصول روانشناسی در مداحی اش می گوید.

حکایت ورود و اقامت در قروه

درباره داستان آمدن درویش به قروه روایت است که به وصیت پدرش هر سال در ماه محرم می آمده؛ اما این اصل ماجرا نیست و علت حضور درویش در قروه فراتر از یک وصیت بوده که «صالحی» به خوبی در کتاب خود به آن اشاره می کند. «در یکی از شب های زمستان سال 1320 خورشیدی که برف و بوران بیداد می کرد و راه های ارتباطی قروه در آن زمان بر اثر کولاک شدید بسته شده بود، مردی میانسال خسته و تنهایی که از «بیجار» عازم «اسدآباد» همدان بود به دلیل شرایط نامساعد جوی و بسته بودن راه ها، برای در امان ماندن از گزند برف و سرما وارد قروه می شود.»

قروه ای که در آن زمان آبادی بزرگی بود به مناسبت ماه محرم غرق در عزا و ماتم بود. همین باعث می شود تا مرد غریب که خود دلبسته شاه مردان و سالار شهیدان بود به جمع سوگواران حسینی بپیوندد. «مرد غریب با شنیدن نوای عزاداری در جمع سوگواران حسینی در مسجد حضور می یابد و با زبان ترکی به روضه خوانی و نوحه سرایی می پردازد. صدا و نوای شورانگیز و دلنشین این میهمان ناخوانده و اشعار سوزناک او در رثای سالار شهیدان همه دل های محزون را به خود جلب می کند به طوری که مشتاق شناختن این عزیبه می شوند».

غریبه ای که مداح زبردست «میرزا علی عارفی» معروف به «درویش عارف علی» از اهالی اسدآباد همدان است که دست تقدیر او را به قروه کشانده بود. از همین جا پای «عارف علی» به قروه هر سال در ماه محرم باز می شود. «بزرگان قروه از او م خواهند تا پایان مراسم عزاداری ماه محرم در قروه بماند و حتی در سال های بعد هم حضور پیدا کرده و به مرثیه سرایی بپردازد. این درخواست مردم قروه در حالی است که «عارف علی» هنگام ورود به قروه با خدای خود عهدی می بندد. «عارف علی در آرزوی داشتن فرزند پسر سال ها بود دست به نذر و نیاز به درگاه خدا گشوده بود و برای همین با خود عهد می بندد که اگر خداوند حاجت او را برآورد، هر سل ماه محرم به قروه بیاید و به مداحی در این شهر بپردازد».

زمانی زیادی از عهد و پیمان «عارف علی» با خدا خویش نمی گذرد که در همان سال صاحب فرزند پسری می شود که اسم او را به نام نامی شاه مردان «علی» می گذارد. بدین ترتیب آرزوی دیرینه او برآورده می شود و همین عاملی است تا به عهد خود وفا کند و هر سال ماه محرم به قروه می آید و با صدا و نوای شورانگیز خود مجالس عزاداری و سوگواری امام حسین (ع) را استوار می سازد.

و این گونه می شود که مرحوم «درویش عارف علی» تمام عمر 71 ساله خود را در ماه محرم به مداحی و مرثیه سرایی در قروه سپری کرد.

وفای عهد پدر به پسر هم رسید

با ورود فرزند پسر به محفل زندگی ساده «عارف علی» او نه تنها به عهد خود وفا کرد بلکه این تعهد را به فرزند خویش هم رساند. به طوری که الفبای مداحی و مرثیه خوانی را به فرزندش هم آموخت و «علی» کوچک در همان سال های کودکی و نوجوانی در ماه محرم همراه پدر همه ساله به قروه می آید و با اجاره پدر گوشه هایی از هنر مداحی و مرثیه سرایی خود را به نمایش می گذارد.

«صالحی» در کتاب خود در همین زمینه به گفته خود مرحوم «حج علی عارفی» اشاره کرده که گفته «در آن سال ه 7 یا 8 ساله بودم که در معیت پدرم به قروه می آمدم و مداحی می کردم».

نخستین مداحی او آن سال ها مطابق آنچه در کتاب «بلبل باغ مهربانی» آمده مربوط می شود به سال 1338 که در محله معروف به گرجی باجی در مراسم آذین بندی حجله ای مداحی کرد و بسیار هم مورد استقبال مردم قرار گرفت.

قروه آن زمان دو مسجد بیشتر نداشت؛ مسجد امام سجاد (ع) و مسجد امام رضا (ع) که معروف بودند به مسجد بالا و مسجد وسط و آن طور که در کتاب آمده این مساجد گاهی اوقات قابل استفاده نبودند و برای همین روضه خوانی دهه اول محرم در محله گرجی باجی برگزار می شد.

هنرنمایی فوق العاده پسر باعث می شود تا پدر وصیت کند تا بعد از او پسرش همه ساله در ماه محرم برای برپایی مراسم عزاداری در قروه حضور پیدا کند و همین می شود که محرم سال 1340 را «حاج علی» سوار بر اسبی ار کوه های سنقر به قروه می آید.

«حاج علی» که اصول و مبانی مداحی و مرثیه سرایی را به عنوان یکی از رشته های علمی و هنری تبلیغ دین خدا و شیوه های مؤثر انتقال و انتشار پیام های انقلاب عاشورا به عصرها و نسل های جدید در نزد پدر به خوبی آموخته بود خیلی زود به استادی تمام عیار در این عرصه تبدیل شد و با آغاز دهه چهل در اجرای وصیت پدر خود پرچم عزاداری امام حسین (ع) را همه ساله در آیین های محرم شهر قروه برافراشت.

«صالحی» در کتاب خود به نقل از شادوران «حاج علی» نسبت به اجرای وصیت پدرش آورده که «پدر در سال 1339 دعوت حل را لبیک گفت و به من وصیت کرد که هر ساله تاز نده هستم محرم به قروه بیایم و عزاداری امام حسین را برپا کنم».

«درویش عارفی» سال ها بعد باتوجه به عشق و علاقه مردم قروه به اشاعه مکتب و مرام حسینی و استقبال از مراسم مرثیه سرایی مدت حضور و فعالیت های تبلیغی خود را از حدود سه و چهار هفته به چهل روز افزایش داد و فراتر از توصیه پدر خود به انجام ان رسالت دینی و تبلیغی در منطقه پرداخت. به گونه ای که هر سال از ابتدای ماه محرم، درویش به قروه می آمد و تا اربعین سالار شهیدان در این شهر باقی می ماند و در این مدت، علاوه بر حضور در مساجد و منابر، به اجرای برنامه در منازل افراد و اشخاص دارای نذر و نیاز می پرداخت.

وفای به عهد درویش در اجرای وصیت پدر مبنی بر حضور مستمر در مراسم محرم قروه آن چنان عمیق و پابرجا بود که مهاجرت طولانی «درویش عارفی» همراه خانواده اش از «اسدآباد» به «تهران» در خلال سال های دهه چهل و پنجاه مانع از آن نشد تا این عاشق دلباخته حق و حقیقت در مراسم ماه های محرم آن سال ها قروه و مردمانش را فراموش کند. به طوری که در تمام سال های اقامت و سکونت در تهران هم با فرارسیدن ماه عزاداری و سوگواری سالار شهیدان به قروه می شتافت و به مرثیه سرایی می پرداخت.

شناخت مکتب مداحی و مرثیه سرایی درویش

«محسن صالحی» در کتاب خود چند شاخص در خصوص مکتب مداحی و مرثیه سرایی درویش را بیان کرده که باعث محبوبیت او در میان مردم شده بود. این شاخص ها شامل «صدای کم نظیر و تأثیرگذار، آشنایی با مبانی موسیقی سنتی، حافظه قوی و اطلاعات زیاد، عشق و علاقه وافر به اهل بیت پیامبر (ص)، مهارت و تسلط کامل در اجرای برنامه، جذابیت و تنوع در اجرای برنامه، توجه به اصول روانشناختی تبلیغ، آشنایی با گویش های محلی تبلیغ، قدر ت موعظه اخلاقی و اجتماعی، دوری از آفات مدح و مرثیه، رعایت شأن و منزلت دینی عزاداری و سجایای برجسته اخلاقی و اجتماعی» هستند که «بلبل باغ مهربانی» تمامی آن ها را در خود داشت.

پیشنهادی برای حفظ و اشاعه آثار درویش

حالا که «درویش حاج علی عارفی» در دوم فروردین سال 86 به دیار باقی شتافت و بدین ترتیب صدای بلبل باغ مهربانی برای همیشه خاموش شد و دیگر نغمه ای از این بلبل به گوش نمی رسد و این مرغ خوشخوان بستان ولایت و امامت خاموش گشته و از نوحه گری و مرثیه سرایی درباره یکی از بزرگترین حوادث سوگناک تاریخ لب فروبسته، بهترین کار برای قدردانی از مرحوم «درویش عارفی» و پدرش تلاش برای حفظ و اشاعه آثار آنان است.

این پیشنهاد را «صالحی» در کتاب خود به خوبی ارائه داده است. «بهترین اقدام برای تجلیل و قدرشناسی از شخصیت معنوی و خدمات فراموش نشدنی این بلبل باغ مهربانی حفظ و اشاعه آثار ارزشمند و میراث گرانبهای است که در زمینه بسط و گسترش معرفت و محبت اهل بیت از خود به یادگار گذشته و همه می دانند که درویش عارفی در طول عمر بابرکت خود در سال هایی که در مراسم محرم قروه حضور می یافت و اجرای برنامه داشت آثار هنری ماندگاری را پدید آورده که شاید بیش از صد ها نوار صوتی و تصویری باشد. لذا می طلبد متولیان امر با گنجاندن این آثار در قالب یک نرم افزار چند رسانه ای علاوه بر تأمین نیاز علاقمندان، این محصول فرهنگی می تواند از لحاظ شکل و محتوا به عنوان برنامه های آموزشی در دسترس مداحان جوان قرار گیرد تا با شناخت و به کارگیری شیوه های علمی و هنری استاد عارفی، تجارت، توانایی ها و مهارت های حرفه ای خود را در این زمینه افزایش و ارتقا دهند».

* گزارش: زیبا امیدی فر

- برگرفته از کتاب «بلبل باغ مهربانی»، نوشته «محسن صالحی»