فضای سیاسی ترکیه در روزهای گذشته شاهد یک چرخش عظیم در مواضع حکومت و مقامات آن نسبت به دولت سوریه و بشار اسد رئیس جمهور این کشوربود. پس از سال ها اصرار بر لزوم حذف اسد از قدرت در سوریه و پشتیبانی مالی، نظامی و سیاسی از دشمنان او، یک باره سخن از احتمال دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و همتای سوریش به میان آمد.
انتشار این شایعات پس از بازگشت اردوغان از سوچی و دیدار وی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه آغاز شد. اردوغان گفته بود پوتین از وی خواسته مشکلاتش را با دولت دمشق حل کند و همچنین از همکاری سازمان های اطلاعاتی دو کشور خبر داده بود.
اگرچه مولود چاوش اوغلو وزیر امور خارجۀ ترکیه احتمال دیدار یا تماس مستقیم میان رؤسای جمهور دو کشور را در آینده ای قابل پیش بینی تکذیب کرد، اما اخبار رسمی و غیررسمی، به رغم تناقض هایی که در آنها مشاهده می شود، حکایت از آن دارند که ترکیه دارد برای بهبود روابط با سوریه گام هایی بر می دارد.
جنجال از آنجا بالا گرفت که چاوش اوغلو گفت حدود 10 ماه پیش در حاشیۀ اجلاس جنبش غیرمتعهدها به میزبانی صربستان در بلگراد با فیصل مقداد وزیر امور خارجۀ سوریه «گفتگوی کوتاهی» داشته و به او گفته است «تنها راه خروج از بحران سیاسی در سوریه صلح است ... و باید بین اپوزیسیون سوریه و دولت دمشق صلح برقرار شود...» و ترکیه از گفتگوی دو طرف حمایت خواهد کرد.
این اظهارات واکنش و اعتراض شدید برخی گروه های سوری تحت حمایت ترکیه و سوری های ساکن مناطق تحت کنترل ترکیه را به همراه داشت. آنها ترکیه را به خیانت به مخالفان متهم کردند و اعلام کردند برخلاف پیشنهاد ترکیه، حضور اسد را در قدرت نمی پذیرند. البته برخی از این گروه ها بعداً از مواضع خود عقب نشینی کردند.
پس از آن، وزارت امور خارجۀ ترکیه به این تحولات واکنش نشان داد و در بیانیه ای مبهم موضع چاوش اوغلو را نه تأیید کرد و نه تکذیب و بدون اشاره به تلاش احتمالی ترکیه برای میانجی گری و آشتی میان مخالفان سوری و دمشق، بر حمایت آنکارا از دستیابی به یک راه حل دائمی برای بحران سوریه در راستای قطعنامۀ 2254 شورای امنیت سازمان ملل تأکید کرد.
اما موضع سلیمان سویلو وزیر کشور ترکیه در قبال این موضوع با اظهارات چاوش اوغلو در تضاد بود. سویلو در پیامی در حساب توئیتر خود طرح چنین موضوعی از جانب ترکیه را تکذیب کرد و ادعا کرد نتشار آن «توطئۀ PKK/PYD/SDF، رژیم [سوریه] و البته تحریک کنندگان است.» سویلو گفت: «ترکیه هرگز مردم را در مقابل ظلم رژیم سوریه و PYD تنها رها نخواهد کرد.»
با وجود این، حیاتی یازیجی معاون رئیس حزب عدالت و توسعه (AKP) علاوه بر این که احتمال دیدار میان اردوغان و اسد را منتفی ندانست، اعلام کرد روابط میان آنکارا و دمشق بی واسطه و مستقیم خواهد شد و افزایش خواهد یافت.
سیاستمدار دیگری که به این موضوع واکنش نشان داد، دولت باغچه لی رئیس حزب ملی گرای حرکت ملی (MHP) و متحد نزدیک اردوغان بود. باغچه لی ضمن حمایت از رویکرد حکومت ترکیه نسبت به بحران سوریه، هشدار داد که نباید از تلاش حکومت برای صلح با دولت اسد ممانعت به عمل آید.
بالاخره روز گذشته چاوش اوغلو یک بار دیگر به این موضوع و جنجالی که پس از اظهارات وی به پا شده بود پرداخت و و در موضع اندکی متفاوت بر لزوم «مصالحه» در سوریه برای رسیدن به صلح پایدار تأکید کرد. چاوش اوغلو گفت «اپوزیسیون سوریه به ترکیه اعتماد دارد و ترکیه هرگز اپوزیسیون را رها نکرده است. ترکیه می گوید این مصالحه برای رسیدن به صلح پایدار در سوریه ضروری است.» با وجود این، چاوش اوغلو ادعا کرد «حکومت سوریه به راه حل سیاسی اعتقاد ندارد و به راه حل نظامی معتقد است.»
آنچه مسلم است این که سیاست ترکیه در سوریه، یعنی سوریۀ بدون اسد، شکست خورده است و مقامات ترکیه بر این امر واقفند. رؤیای ترکیه در سوریه، که عبارت بود از سقوط حکومت اسد، تأسیس حکومتی وابسته و دست نشاندۀ ترکیه در دمشق، انحلال مدیریت خودگردان کردها در شمال و شرق این کشور و نابودی گروه های مسلح کرد، پس از بیش از یک دهه به حقیقت نپیوسته است. اردوغان می داند که اسد حذف شدنی نیست و در نتیجه حکومت وفادار به او نیز در دمشق تأسیس نخواهد شد. از این رو تلاش می کند دست کم در مسألۀ کردهای سوریه به اهدافش برسد.
اردوغان اینک که برای آغاز یک حملۀ نظامی دیگر با مشکل مواجه شده و حتی با چنین حمله ای نیز قادر نخواهد بود خودگردانی کردها را نابود کند، چنان که فهیم تاشتکین تحلیلگر مسائل خاورمیانه معتقد است، همین امر را دستمایۀ نزدیکی به اسد خواهد کرد. اردوغان و اسد یک مشکل مشترک دارند که می تواند به محور تفاهم و توافق آنها تبدیل شود. این مشکل مشترک خودگردانی کردها است. در دو سال گذشته هر چه تهدیدهای ترکیه بیشتر شده، کردها نیز بیشتر به دمشق نزدیک شده اند و حضور نیروهای دولت مرکزی در مناطق تحت کنترل کردها و خطوط تماس با نظامیان ترکیه و مخالفان سوری، با موافقت کردها، بیشتر شده است.
در شرایطی که آنکارا آشکارا برای بهبود روابط با دمشق گام بر می دارد، روز گذشته پایگاه نظامیان دولت مرکزی سوریه در نزدیکی کوبانی هدف حملۀ هوایی ارتش ترکیه قرار گرفت و به نوشتۀ منابع خبری مختلف، دست کم 16 سرباز سوری کشته شدند. اگرچه این اقدام را در چنین شرایطی به طرق مختلف می توان تفسیر کرد، اما هر چه هست، افزایش حضور نظامی سوریه و روسیه را در مناطق تحت کنترل کردها، برای محافظت از مرزها و تمامیت ارضی کشور توجیه می کند. اما این حضور نظامی در آینده برای کردها دردسر ساز خواهد شد.
نویسنده: بیستون عباسی
بیشتر بخوانید:
بحران مفاهیم در سوریه؛ جنگ افروزِ صلح طلب و میانه روِ مخالف صلح
نظر شما