ساخت سدها روی رودخانه‌ها یکی از شاخص های توسعه در دنیای امروز به شمار می‌رود. از زمان های گذشته تاکنون پیرامون دریاها و رودخانه‌ها ازجمله مناطقی بوده‌اند که جوامع انسانی حول محورآن ها شکل گرفته و گاهی منجر به ایجاد تمدن‌های بزرگ در این مناطق شده است؛ بنابراین گستره های آبی اعم از طبیعی یا مصنوعی همواره ظرفیت و فرصتی جهت جذب انسان ها بوده اند.

شهرستان سردشت در استان آذربایجان غربی مشرف به رودخانه زاب و با نام محلی« که لوی» است. کاوش های باستانشناسی در دهه های اخیر حاکی از آن است که در طول مسیر این رودخانه، شهر و سکونت گاههای با قدمت تمدنی چند هزارساله وجود داشته اند و آثار و نشانه های از این تمدن هنوزهم پار برجا هستند و بعضی هم در زیر آب دفن شده اند.

سد سردشت که بر روی رودخانه زاب بنا نهاده شده است، وعده چندین دهه ی مسئولان بود که سرانجام در دهه 90 به بهره برداری رسید. سدسازی، یک فناوری است و مانند هر فناوری دیگری به طور طبیعی دارای مزایا و معایب ویژه خود است. بنابراین تصمیم‌گیری در مورد طراحی و ساخت یک سد باید با لحاظ‌ میزان مزایا نسبت به معایب آن سد در هرمنطقه به طور مجزا صورت بگیرد.

سدسازی به طور کلی در بسیاری از مناطق باعث اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی شده است و با ذخیره و تنظیم آب‌ها، موجبات رشد و توسعه جوامع محلی را فراهم کرده است؛ امّا با این وجود، سدها آثار زیست‌محیطی مثبت و منفی خودشان را نیز برجای گذاشته اند.

شهرستان سردشت به دلیل موقعیت جغرافیای، کوهستانی بودن و پوشش جنگلی منطقه، به نسبت شهرهای اطراف خودش شاید زمین حاصل خیز و مسطح، برای تولید محصولات کشاورزی به ویژه کشت آبی کم تری در اختیار داشته باشد.

احداث سد بر روی رودخانه زاب و فراهم سازی بسترهای این سد گذشته از پیامدهای تخریب زیست محیطی و بخشی از پوشش جنگلی حتی زیر آب رفتن مناظری از آثار دارای قدمت زیست تاریخی، بخش عظیمی از باغ ها و زمین های حاصل خیز و مسطح مناسب کشاورزی واقع در پیرامون رودخانه نیز زیر آب رفتند.

هرچند مطابق قانون در احداث هر پروژه ای آن هم در مقیاس ملی باید پیوست های فرهنگی، اجتماعی به ویژه رعایت استانداردها و ملزومات مسئولیت اجتماعی لحاظ گردد؛ امّا متأسفانه تاکنون آثار تحقق دستاوردهای عینی و ملموس سد مذکور در این زمینه برای مردم منطقه چندان چشم گیر و قابل ذکر نبوده است. بیش از موارد ذکر شده نگرانی های کم آبی ناشی از احداث کانال های انتقال آب در بالا دست سد و حوضه آبریز آن به ویژه در صورت ادامه مدت زمان خشکسالی ها همواره مطرح بوده است.

اگرچه طبق گفته مسئولان از میزان سرریزهای آب دریاچه، برای تأمین حجم انتقال مقرر پیش بینی شده است. به هرحال حق آبه مشخص قانونی برای مردمان پایین دست به ویژه کشاورزان در این حوزه تاکنون چندان روشن نیست تا در صورت مواجه با کم آبی حقوق مسلم آن ها ضایع نگردد.

گذشته از پیامدهای اشاره شده، سدها دارای ظرفیت های ایجابی مناسبی هم هستند به شرطی که برنامه ریزی و مدیریت مدرن و همه جانبه نگر برای استفاده بهینه از پتانسیل های موجود آن ها انجام گیرد. سدها دارای دسته بندی ها مختلفی هستند، فلسفه و اهداف تأسیس آن ها هم می توانند کاربردهای گوناگونی داشته باشد. مهار سیلاب‌ها و ذخیره آب‌های سطحی جهت تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت، تولید برق و در دهه های اخیر توسعه گردشگری نیز از جمله این کارکردها است.

سد سردشت اگر چه اوایل بیشتر بر روی کاربری تولید برق آن تأکید می شد امّا خوشبختانه طبق گفته مسئولان مرتبط، کاربری کشاورزی و گردشگری هم به کارکرد قبلی آن نیز افزوده شده است. در چند سال اخیر بخشی از زمین های کشاورزی پایین دست شهر ربط و پیرامون سد زیر پوشش آبیاری تحت فشار با منبع تأمین آب دریاچه سردشت قرار گرفته اند که این خود جلوه و رونق خاصی به بخش کشاورزی منطقه بخشیده است.

طبق اعلام مسئولان و با پیگیرهای صورت گرفته مجوز برای زیر پوشش قرار دادن میزان 7800هکتار زمین جهت آبیاری تحت فشار گرفته شده است. اجرای شدن این میزان بدون تردید پیامدهای مثبتی در حوزه کشاورزی در بر خواهد داشت.

بنابر موارد گفته شده ضروری است بسترهای بیشتری به ویژه برای پوشش دادن زمین های پیرامون سد به طرف شهر سردشت تا منطقه باسک کولسه را نیز در بربگیرد. در این راستا از بخش خصوصی و همیاری خود کشاورزان ذینفع هم می توان بهره گرفت چرا که به طور قطعی هزینه ها و پیامدهای مادی و معنوی حفر چاه های عمیق متعدد که به صورت انفرادی صورت می گیرد ازهزینه های انتقال آب و اجرایی سیستم تحت فشار بیشتر و آسیب زاتر هست.

حوزه گردشگری هم یکی از کارکردهای بهره وری از سدهاست که در کشورهای توسعه یافته اهمیت فراوانی پیدا کرده است. اگر چه پرداختن به این حوزه در ایران جدید است ولی یکی از آیتم هایست که در برخی مناطق به مرحله اجرای رسیده است.

اطراف سد سردشت به طوری طبیعی با توجه به پوشش جنگلی و مناظر زیبایی آن چشم انداز خاصی درست نموده است. بنابراین در صورتی که اقدامات زیرساختی و سرمایه گذاری بخش دولتی و تسهیل گری واقع بینانه برای مشارکت بخش خصوصی انجام گردد.

طرح های مطالعه شده از لحاظ اقتصادی و سایر جنبه های مرتبط از طرف نهادهای ذی ربط به بخش خصوصی پیشنهاد گردد، می توان به ترسیم چشم انداز مثبت و رونق بخش در این حیطه امیداور بود. در این جا جهت پرهیز از اطاله مطلب از ورود به جزئیات پیشنهادها و راهکارهای احتمالی خودداری می گردد؛ زیراکه کارشناسان متخصص و سرمایه گذاران این حوزه بهتر و بیشتر می توانند به بررسی زمینه ها و فرصت های موجود بپردازند.