به گزارش خبرنگار کردپرس، 353 سال است که پا برجاست. اولین بنایی است که بعد از سیل مهاباد در سال ۱۰۸۹ هجری قمری در مهاباد احداث شد و نامش را (مزگه‌وتی سوور) یا همان مسجد سوور مهاباد نهادند.

محمدحسن‌خان صنیع‌الدوله در کتاب مرآت‌البلدان درباره مسجد جامع ساوجبلاغ چنین نوشته است؛ «مسجد جامع ساوجبلاغ از بناهای بداق سلطان‌بن‌ شیرخان‌بن‌ شیخ‌حیدرخان‌ مکری است که حکومت مکری و ساوجبلاغ و غیرها این مسجد را مشارالیه در سنه 1089 بنا کرده و بعضی موقوفات را بر آن قرار داده است».

مسجد جامع مهاباد در دو بخش احداث شده است که شامل مسجد و مدرسه است، از این مجموعه یک کتیبه بسیار زیبا بر سردر آن باقی است که هم کارکرد مجموعه و هم تاریخ بنای آن را نشان می‌دهد. فرم طاق‌های به‌کار رفته در معماری مسجد از نوع جناغی و پوشش حجرات چشمه طاقی است.

مسجد در کنار رودخانه مهاباد با مصالحی چون سنگ، چوب، آجر، گل و گچ در زمینی با زیربنای ۳۰۰ متر و به پهنای ۱۵۰ متر و توسط ۱۰ ستون سنگی و ۱۸ گنبد آجری بنا شده است. پلان اولیه مسجد جامع مهاباد با الگوی مساجد شبستانی با پوشش گنبدی با حجمی بسته طراحی شده است. مسجد در زمینی به مساحت ۱۵۹۳ متر مربع و با زیربنای ۱۳۶۳ متر مربع ساخته شده و شبستان مسجد تقلیدی از مسجد وکیل شیراز است.

این مسجد در تاریخ سال 1348 شمسی به شماره 882 در فهرست آثار ملی توسط میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

گنبد های ایزوبام شده «مسجد سوور» عصر صفویه در مهاباد و سکوت مسئولان!

اما این بنای تاریخی و این اثر ثبت شده ملی امروز روزگار خوبی ندارند و مرمت بنا توسط افراد غیر متخصص، به این اثر تاریخی ضربات جبران ناپذیری وارد کرده است. البته این مورد تنها مختص مسجد سوور مهاباد نیست و سایر آثار تاریخی این شهرستان هم که دارای گنبد هستند به همان شیوه غیر کارشناسانه مرمت شده اند و داد از نهان کارشناسان میراث فرهنگی بلند کرده اند.

یکی از مشکلات آثار تاریخی مهاباد مرمت آنها توسط افرادی است که متخصص امر مرمت اینگونه آثار نبوده و با استفاده از مصالح غیراستاندارد و شیوه های نامتناسب بجای آنکه ابنیه را ترمیم کنند، از عمر آن می‌کاهند.

برجسته ترین آن ها ایزوبام کردن سقف آثار تاریخی است که به کلی چهره تاریخی بنا را از بین برده و باعث نابودی اثر هم شده است. اثری همچون مسجد جامع مهاباد که در دوران صفویان ساخته شده و تاکنون کوچکترین خللی در آن شکل نگرفته با اینکه سال ها در معرض باد و باران و برف بوده است اما کارشناسان غیر متخصص در زمانه ما تشخیص داده اند که با ایزوبام کردن سقف این بنای تاریخی به حفظ و مرمت آن کمک می کنند!

بنایی که سالها به همت معماران اولیه خود بر پا بودند امروز با کارشکنی افرادی غیر متخصص در عرض چند سال به نابودی کشیده می شوند!

«حمام تاریخی لج» دیگر قربانی مرمت غیر تخصصی کارشناسان غیر متخصص!

علاوه بر مسجد جامع مهاباد، حمام تاریخی لج نیز از این قاعده مستثنا نیست و سقف گنبدی آن هم ایزوبام شده است!

حمام تاریخی لج در فاصله بیست و یک کیلومتری شهر مهاباد، واقع شده است. این اثر تاریخی نیز مربوط به دوره صفوی است و در ۷ مهر سال ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۱۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قدمت این اثر تاریخی به دوران شاه سلیمان صفوی و شاید اندکی قبل از وی و زمان حکمرانی صارم بیگ مکری و نواده او بداق سلطان یعنی سال ۱۰۵۰ تا ۱۱۰۰ ه.ق می رسد.

محوطه زیر گنبد ورودی به صورت چهار طاقی و فواصل زیر دو پایه طاق دار چهار متر است. قسمت فوقانی بنا، که آجرهای قرمز رنگ دارد، با نوعی گچ کاری همراه با پودر سنگ ویژه ای پوشانده شده که حکایت از کهنگی صدها ساله دارد.

مجموعاً فضای عمومی حمام به صورت مستطیل و عرض آن در جنوب و شمال ۱۳ و طول آن در غرب و شرق ۲۰ متر و دارای دو گنبد آجری است که محیط گنبد ورودی ۴۰/۱۴ متر و پیرامون گنبد حمام اصلی ۱۴ متر است. شش گنبد کوچک تر آجری نیز اندازه های متفاوت دارد.این اثر همانند بسیاری دیگر از آثار تاریخی در استان 17 سال بعد از ثبت ملی هنوز تعیین حریم نشده است.

گنبد های آجری این اثر ثبت شده ملی نیز ایزوبام شده و منظر کلی نما تخریب شده است. علاوه بر ایزوبام کردن و مرمت های غیر تخصصی با مشکلات حقوقی و عدم تعیین حریم هم دست و پنجه نرم می کند. حدود 400 سال قدمت دارد اما اکنون به هر چیزی شبیه است غیر از یک اثر تاریخی.

بناهای گنبدی تاریخی مهاباد در شرف نابودی

در این خصوص "رحمت نادری" باستان شناس به کردپرس می گوید: از اوایل دهه 80 رویه‌ای در این شهرستان ایجاد شده که بناهای تاریخی دارای گنبد را سبک سازی کرده و سپس گنبد را با ایزوبام عایق می‌کنند که این کارها طی چند سال گذشته تحت نظر میراث فرهنگی شهرستان هم انجام شده است.

او ادامه می دهد: بناهای تاریخی (گنبدی) مهاباد امروز به خاطر مرمت نادرست در شرف نابودی هستند و در واقع ایزوبام برای بناهای تاریخی با سقف گنبدی به مانند سم است و تنفس ساختمان را از بین می‌برد.

نادری می گوید: از سویی دیگر ایزوبام به دلیل بازتاب نوری که دارد، سیما و منظر بنا را از بین می‌برد و رطوبتی که زیر بنا مانده قادر به تبخیر نبوده و آزاد نمی‌شود ازاین‌رو ایزوبام، بنا را در دراز مدت فرسوده می‌کند و به همین دلیل برای بنا مضر است.

او با اشاره به تهدید جدی گنبدهای مسجد سوور مهاباد می گوید: احتمال خراب شدن گنبدها وجود دارد زیرا ایزوبام گنبد اجازه تنفس بنا را می‌گیرد به تدریج بنا تخریب می‌شود.

نادری تصریح می کند: علیرغم انتقادات متعدد اما باز هم این روند ادامه داشته و اکنون باید در سریعترین زمان ممکن و قبل از تخریب بنا مرمت اصولی انجام بگیرد و احتمال اینکه با کندن ایزوبام ها بنا آسیب ببیند وجود دارد لذا باید کارشناسان متخصص در این زمینه اقدام کنند.

او با انتقاد از مرمت‌های غیرکارشناسی آثار اضافه می کند: این کار نه تنها کمکی به احیای بنا نمی‌کند بلکه آن را بیشتر تخریب کرده در حالیکه نمونه های مشابه این آثار در سطح استان آذربایجان غربی وجود دارند و به شیوه ایی اصولی مرمت شده اند اما در مهاباد روند غیر اصولی در پیش گرفته شده است.

باستان شناس مهابادی تاکید می کند: در مرمت آثار تاریخی نباید سلیقه‌ای عمل شده و کار ترمیم و مرمت آثار تاریخی و بناهای باستانی به افراد متخصص واگذار شود. از این رو از مسوولان میراث فرهنگی و فعالان عرصه آثار تاریخی مهاباد درخواست می کنیم روند ایزوبام کردن سقف‌های گنبدی بناهای تاریخی این شهرستان را متوقف کنند و به جای آن مرمت را به صورت اصولی و با استفاده از نظر متخصصان این امر انجام دهند.

روزگار تلخ حوضخانه های تاریخی مهاباد

حوضخانه های تاریخی مهاباد شامل سه حوضخانه (شاه درویش، رستم بیگ و عباس آقا) هستند و به عنوان نماد مذهبی مهاباد ثبت ملی شده‌اند. اما این آثار هم از این قاعده نامیون مستثنا نیستند و استفاده از ایزوبام به عنوان عایق رطوبتی دامنگیر آنها نیز شده است!

هدف جلوگیری از تخریب بیشتر حوض خانه ها بر اثر بارش برف و باران صورت گرفته است اما در واقع این اقدام تجاوز به آثار ملی قلمداد می شود.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مهاباد هم این اقدامات را منوط به مدیریت ادوار قبلی دانسته و می گوید: «در صورت تامین اعتبار احیا و مرمت آثار انجام می‌شود».

به گفته عبید سرخابی؛ «از سال گذشته در ردیف بودجه‌ای، اعتباری برای مرمت آثار تاریخی در این شهرستان تخصیص یافته است اما تاکنون تحقق نیافته و به همین دلیل مرمت آثار تاریخی به‌ویژه حوض‌خانه‌ها متوقف شده است».

در حالی که سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مهاباد مرمت این آثار در شرف نابودی را منوط به تامین و تخصیص اعتبار می داند، روز به روز این آثار با مرمت غیر تخصصی فعلی شان تهدید می شوند!

انکار وضعیت حوضخانه های تاریخی مهاباد از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان

اما با این اوصاف مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی چندی پیش به ایسنا گفته بود: «هیچ مشکل و تخریبی در بناهای اصلی حوضخانه های مهاباد وجود ندارد و این بنیه ها تحت نظارت کامل میراث فرهنگی استان قرار دارند».

جلیل جباری افزود: «کارهای حفاظتی و مرمتی ضروری این حوضخانه ها طی سال های گذشته با اعتباری بالغ بر ۶۰ میلیون تومان شامل سبک‌سازی، عایق کاری انجام شده است، ساماندهی فضای پیرامونی این حوضخانه ها شامل محوطه سازی فضای بیرونی، اصلاح حصارکشی و دیوارهای پیرامونی نیازمند تامین اعتبار است در صورتی که اعتبار مربوطه تامین شود به عنوان نمادهای مذهبی مهاباد ساماندهی می‌شوند».

او میزان برآورد برای ساماندهی فضاهای پیرامونی این سه حوضخانه در حدود ۲۰۰ میلیون تومان دانست و گفته بود: «طی سال‌های قبل برخی متولیان این حوضخانه ها اقدام به انجام برخی تعمیرات غیر اصولی و بدون هماهنگی با میراث فرهنگی کرده بودند که بلافاصله اداره کل وارد عمل شد و از این اقدام جلوگیری کرد».

اما مشخص نیست زمانی که برخی متولیان با تعمیرات غیر تخصصی شان (مسجد جامع مهاباد و حمام لج ) را به سوی نابودی می کشاندند چرا دستور توقف این اقدامات غیر کارشناسی از سوی مدیر کل میراث فرهنگی استان صادر نشده است؟!

ایشان که ادعا می کند اداره کل به مرمت غیر اصولی حوضخانه ها ورود کرده و از تعمیرات غیر تخصصی جلوگیری کرده اند در زمان مرمت غیر کارشناسانه سایر آثار تاریخی مهاباد کجا بودند؟!

هم اینک حال و روز حوضخانه ها تعریفی ندارد اما مدیر کل اصرار دارند که هیچ مشکل و تخریبی در بناهای اصلی حوضخانه های مهاباد وجود ندارد! پس چرا ردیف بودجه برای تعمیر آنها درخواست شده است؟

آنهم بودجه ایی که هر سال به سال دیگر موکول می شود و روز شمار مرگ آثار تاریخی مهاباد هم در سایه بلاتکلیفی ها و نامدیریتی ها رقم می خورد!

روز شمار مرگ آثار تاریخی و قانون بی اثر!

بر اساس ماده ۹۸ قانون برنامه ششم توسعه، اماکن و ابنیه‌های تاریخی که در اختیار دستگاه‌های دولتی هستند باید با اعتبار و بودجه همان دستگاه و البته با نظارت و هماهنگی و یا مشارکت اداره میراث فرهنگی صورت پذیرد. مالکیت مسجد سوور( جامع) مهاباد در اختیار اداره اوقاف است و درحال حاضر مرمت این ابنیه تاریخی نیز طبق دستورالعمل باید توسط اداره اوقاف صورت بگیرد. اما اداره اوقاف سال ها است که از این مسئولیت شانه خالی کرده و اداره میراث فرهنگی هم تنها به ذکر این گفته بسنده کرده است.

در حالی که طبق همان ماده 98 قانون برنامه ششم توسعه که می گوید؛ مالکان بناهای تاریخی باید برای حفاظت از این بناها از محل اعتبارات خود بودجه‌ای را در نظر بگیرند، این نکته هم ذکر شده که «در صورت بی‌توجهی به این وظیفه اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی می‌تواند از طریق دادستانی مالکان بناهای تاریخی را به خاطر این کوتاهی محکوم کند».

اما این قوانین تنها روی کاغذ جا خوش کرده اند و بناهای تاریخی که شناسنامه و هویت فرهنگی و تاریخی مردمان هر دیار محسوب می شوند، در اهمال کاری و ترک فعل ها، به کام مرگ کشانده می شوند./

گزارش/ تانیا شعفی