در حالی که کردهای عراق در آستانۀ برگزاری رفراندوم بحث برانگیز استقلال در روز 25 سپتامبر می باشند، اختلاف در جامعۀ ترکمن ها، که مانند کردها ادعای کنترل شهر نفت خیز کرکوک را دارند، بسیار زیاد است.

سیاست رسمی ترکیه کرکوک را «شهری ترکمن» می داند و عموما بسیاری از ترک ها فکر می کنند که همه ترکمن ها دیدگاهی یکسان دارند. اما واقعیت موجود متفاوت است. برای نمونه رویکرد ترکمن های اربیل و کرکوک نسبت به استقلال کردها متفاوت است. برخی از ترکمن ها بر تمامیت ارضی عراق تاکید می کنند، اما استدلال برخی دیگر این است که همزیستی با کردها آسانتر است. جبهه ترکمن عراق (ITF) که بزرگترین حزب ترکمن هاست مخالف همه پرسی است، در حالی که حزب توسعه ترکمن، که بوسیله برخی از اعضای سابق جبهه ترکمن عراق تشکیل شد، از رفراندوم حمایت می کند. استدلال حزب توسعه ترکمن این است که کردستان هم اکنون عملا یک کشور است که مستقیما با کشورهای خارجی رابطه دارد.

سیاست های ترکیه و ایران یکی دیگر از عوامل تغییر دهنده مواضع ترکمن هاست. ترکیه مدت ها است به ترکمن ها توصیه می کند که رابطه خوبی با کردها داشته باشند؛ این امر باعث ایجاد مواضع گوناگون در میان ترکمن ها شده است. در همین حال، از زمان حملۀ دولت اسلامی (داعش) در سال 2014، گرایش ترکمن های شیعه به بغداد روز به روز بیشتر شده است.

بر اساس واکنش های آنها به همه پرسی، دو گرایش عمده در میان ترکمن ها قابل تمایز است. برای کسانی که در اربیل زندگی می کنند، پروژه کردها مشکلی جدی نیست. استدلال آنها این است که توانسته اند زبان و فرهنگ خود را در کردستان حفظ کنند، در حالی که ترکمن های سایر نقاط عراق معدوم شده اند. در همین حال، ترکمن های کرکوک نگران هستند که تشکیل یک کردستان مستقل باعث پراکندگی مناطق ترکمن شود؛ چرا که در صورت استقلال کردستان شهر کرکوک احتمالا به کردستان ملحق شده و شهرهایی مانند تازه خورماتو، تلعفر، طوز خورماتو، امرلی، قره تپه و جلولا در عراق می مانند. روی دادن این اتفاق به معنای پایان بخشیدن به رویای وجود یک سرزمین ترکمنی است که در مناطقی که ساکنان آن ملی گرا هستند قابل اجرا است.

ایدین معروف، عضو جبهه ترکمن عراق و یکی از پنج نماینده ترکمن در پارلمان کردستان، برای جامعه ای که توسط تقسیمات قومی و فرقه ای مورد هدف قرار گرفته و برای حفاظت از خود به قدرت های مختلف تکیه می کند چشم اندازی دشواری را ترسیم می کند.

معروف به «المانیتور» گفت که «سیاست های فرقه ای بغداد» کردها را وادار کرده است تا به دنبال استقلال باشند و استدلال می کند که اقلیم کردستان عراق هم از نظر سیاسی و هم دموکراتیک پیشرفت کرده است. وی گفت: «برگزاری رفراندوم حقی است که کردها، اعراب و ترکمن ها می توانند آن را انجام دهند.»

معروف گفت که این رفراندوم مشکلاتی را، غالبا در کرکوک و موصل، ایجاد کرده است. او گفت: «در مناطق مورد مناقشه، نه ترکمن ها و نه عرب ها همه پرسی را قبول ندارند و 70% درصد ترکمن ها در نواحی مورد مناقشه زندگی می کنند.» و تاکید کرد که کردها باید پیش از انجام این اقدام با سایر گروه های قومی، از جمله ترکمن ها، گفتگو می کردند.

به گقته وی بر اساس قانون اساسی عراق، کرکوک، طوز خورماتو، تازه خورماتو و تلعفر به منطقه کردستان تعلق ندارند. وی گفت: «وضعیت آنها (این مناطق) باید در چارچوب قانون اساسی حل شود. به همین دلیل است که جبهه ترکمن عراق برگزاری رفراندوم در مناطق مورد مناقشه را نمی پذیرد.»

معروف گفت: «ما هرگز با حقوق کردها مخالف نبوده ایم. ما با هم زندگی می کنیم. هنگامی که رژیم بعث در سال 1991 [به اقلیم حمله کرد]، بمب ها بر سر همه ما بارایدند. سرنوشت ما یکی است. اگر کشوری [کردی] وجود داشته باشد، ما در آن کشور خواهیم بود و اگر جنگ درگیرد، ما نیز در آن جنگ حضور خواهیم داشت. من اینجا در مورد اربیل صحبت می کنم. وضعیت برای کسانی که در کرکوک و موصل زندگی می کنند متفاوت است. اگر عراق از هم بپاشد، آیا فقط کردستان جدا خواهد شد؟ ممکن است اعراب سنی نیز جدا شوند. پس چه بر سر ترکمن های موصل و تلعفر خواهد آمد؟»

در حالی که برخی از ترکمن ها ادعا می کنند که کردها در تلاش برای به کرد کردن کرکوک هستند و قابل اعتماد نیستند، کردها استدلال می کنند که کردستان بهترین تضمین حقوق ترکمن ها است. به گفته مسعود عبدالخالق، مفسر برجسته کرد، در صورتی که ترکمن های کرکوک در کردستان باشند وضعیت بهتری خواهند داشت. وی در اربیل به المانیتور گفت: «ترکمن ها در تمامی استان ها و مناطق عراق حضور داشتند. اکنون فقط در کردستان حضور دارند و این به این معنی است که آنها با کردها بهتر کنار می آیند تا با اعراب. اینجا هیچکس آنها را نمی آزارد. آنها اصرار دارند که باید کرکوک همچنان وابسته به بغداد باشد، اما اگر چنین اتفاقی رخ دهد، همانند سایر مناطقی که در آنجا زندگی می کردند در کرکوک نیز از بین خواهند رفت.»

حزب حاکم دموکرات کردستان اتهامات مبنی بر اینکه ترکمن ها در معرض پاکسازی قومی قرار گرفته و از دولت کنار گذاشته شده اند را رد می کند.

محمد خورشید، رئیس حزب دموکرات کردستان در کرکوک، طی مصاحبه ای با «المانیتور»، وجود یک سنت تنوع فرهنگی شامل کردها، ترکمن ها، یهودیان و مسیحیان را توصیف کرد. او گفت به همین دلیل است که به بومی های کرکوک «چهار زبانه ها» می گویند.

خورشید ادامه داد: «پس از سال 1930، عرب های بدوی در حویجه و تا جنوب کرکوک مستقر شدند. در سال 1963، اعراب حویجه به کردها حمله کردند و 300 روستا را به آتش کشیدند. حویجه همواره تهدیدی برای کرکوک بوده است. آنها همچنین به روستاهای ترکمن نشین حمله کردند. اعراب حویجه سرزمین های ترکمن ها را تصرف کردند. پروژه [تعریب کردن] پس از سال 1974 تحت رهبری صدام حسین شدت گرفت. در سال 1988 تمامی روستاهای کردنشین کرکوک سوزانده شده و نابود شدند. در مجموع 758 روستا یا از بین رفته یا اعراب در آنجا اسکان یافتند. مردم تبعید شده از کرکوک در دهوک و اربیل سکنی داده شدند.»

خورشید هرگونه سیاست تعمدی کردها برای بیرون راندن ترکمن ها از کرکوک را رد کرد. او گفت: «من نمی گویم که هیچ گونه ترور و انفجاری وجود ندارد، اما هیچ گروه کردی سیاست انکار ترکمن ها را دنبال نمی کند. پیش از سال 2003 حتی یک مدرسه ترکمن هم در این شهر وجود نداشت. به لطف دولت کردستان ترکمن ها چندین مدرسه را افتتاح کرده اند. آنها حتی از الفبای لاتین استفاده می کنند. دولت عراق این را قبول ندارد، اما ما آن را می پذیریم. خورشید این وضعیت را با اربیل مقایسه کرد و گفت که ترکمن ها قبل از سال 2003 در (اربیل) مدرسه داشته اند. او استدلال کرد که کردها از این ایده که ترکمن ها بایستی پست های مدیریتی ارشد را در اختیار داشته باشند حمایت کرده اند.

وضعیت کردهایی که از مناطق روستایی کرکوک بیرون رانده شده اند، یک مشکل است. خورشید گفت که دولت عراق نتوانست از احیای روستاهای قدیمی حمایت کند. وی گفت: «در نتیجه مردم نه در روستاها بلکه در شهرها ساکن شدند. ترکمن ها هم اکنون از اینکه کردها در مراکز شهری ساکن شده اند شکایت دارند. کردها به زمین های که دولت آنها را مشخص کرده بود منتقل شدند نه به خانه های مردم دیگر.» وی افزود که جلال طالبانی، سیاستمدار کردی که چندین سال رئیس جمهور عراق بود، در شهر بشیر در نزدیکی کرکوک 1.000 خانه ساخت و آنها را به ترکمن های بازگشته واگذار کرد.

خورشید گفت: «به نظر ما کرکوک متعلق به همه ماست. این شهری متشکل از همه ملیت ها و مذاهب است.» وی همچنین به پیشنهادی اشاره کرد که وی به توصیه رهبران کرد آن مطرح کرده بود که بر اساس آن کرکوک شرایطی خاص در درون کردستان خواهد داشت. این پیشنهاد که روز 30 ژوئیه به نمایندگان گروه های دیگر ارائه شد، یک فرمول تقسیم- قدرت را مشخص می کند که بر اساس آن جناحی در انتخابات بیشترین آراء را کسب کند پست استاندار را در دست خواهد داشت، جناح دوم سخنگوی شورای استانی، جناح سوم معاون استاندار، و پست معاونت سخنگو به جناح چهارم خواهد رسید. خورشید گفت که با توجه به ساختار جمعیتی (کرکوک)، احتمالا کردها پست استاندار را در اختیار خواهند داشت، پست سخنگو به اعراب تعلق می گیرد، و معاون استاندار در اختیار ترکمن ها و مسیحیان پست معاون سخنگو را تعیین خواهند کرد.» وی افزود: «با این وجود، ترکمن ها می خواهند جناح سوم هر دو سمت معاون معاون استاندار و معاون سخنگو را در اختیار داشته باشد. ما این درخواست را رد می کنیم چرا که مسیحیان هیچ سمتی را در اختیار نخواهند داشت.»

فراتر از این اختلاف ها، یک عامل مهم دیگر دیدگاه های ترکمن را تغییر داده است. از آنجایی که ترکمن ها ترکیه را مدافع و حامی خود می بینند، می گفتند نیازی به مسلح کردن خود ندارند. با این وجود، از زمان تشکیل نیروی واحدهای بسیج مردمی (PMU) در سال 2014 برای مقابله با داعش، حداقل 12.000 ترکمن به این نیرو ملحق شده اند و اکنون بسیاری معتقدند که در صورت نیاز PMU برای ترکمن ها مبارزه خواهد کرد.

نگرانی درگیری مسلحانه با PMU در میان کردها زیاد است.. عبدالخالق با یادآوری درگیری سال 2015 بین نیروهای پیشمرگه کرد و PMUدر طوز خورماتو گفت: «در موصل [PMU] کنترل12 منطقه مورد مناقشه از 16 منطقه مورد مناقشه را در اختیار دارد، و کنترل چهار منطقه دیگر در دست نیروهای پیشمرگه است. خطر درگیری در طوز خورماتو و به شمت جنوب کرکوک جدی تر است.»

آسو کریم، نماینده سابق حزب دموکرات کردستان، به ارتباطات ایران و PMUاشاره کرد. وی گفت:« [PMU] در حال قدرت گرفتن است و ممکن است برای بازپس گیری مناطق مورد مناقشه اقدام کند. ایران در اینجا داری نفوذ است.

جلال جوهر، یکی از اعضای ارشد جنبش تغییر (گوران) در مصاحبه ای در سلیمانیه، ابراز نگرانی کرد که مخالفان کردستان می توانند درگیری های را در مناطق مورد مناقشه اغاز کنند.

ممکن است همه پرسی حق طبیعی کردها باشد، اما ابهامات بیشماری در روز پس از آن وجود خواهد داشت. کردها در صورت پیروی از سیاست های فراگیرتر، انعطاف پذیرتر و محتاطانه تر، احتمالا خواهند توانست مانع روی دادن سناریوهای فاجعه بار شوند.

*فهیم تاشتکین یک روزنامه نگار ترکیه ای و مقاله نویس ترکیه ای است که سابقا برای روزنامه رادیکال و حریت می نوشت. او همچنین میزبان برنامه هفتگی «sinirsiz» در تلویزیون IMC TV بوده است. به عنوان یک تحلیلگر، وی در سیاست خارجی ترکیه و قفقاز، خاورمیانه و اتحادیه اروپا تخصص دارد.

منبع: المانیتور