درگیری سریع و کوتاه در شمال عراق یک حقیقت تلخ را برای آمریکا آشکار ساخت؛ رویای این کشور برای ایجاد یک عراق متحد، فدرال و دموکراتیک از بین رفته است. نکته اینجاست که این رویا درست در زمانی نابود می شود که آمریکا و متحدان آن پیروزی های بزرگی علیه داعش در عراق و سوریه کسب کرده اند. رقه پایتخت داعش در سوریه به دست یک گروه متحد آمریکا متشکل از اعراب و کردها افتاده است در همین حال نیروهای عراقی تحت حمایت آمریکا شهر حویجه از بزرگترین پایگاه های داعش را در عراق آزاد کرده اند. اما همان طور که درگیریها در عراق نشان داد و نشانه های آن نیز در سوریه پیداست، واشنگتن هرگز برنامه ای سیاسی برای تعامل با کشمکش های فرقه ای برسر تصاحب قدرت که منشا پدید آمدن داعش هم بوده، نداشته است.

من به عنوان یک مقام ارشد سیاسی در سفارت آمریکا در بغداد از سال 2004 تا 2006، شاهد نشانه های اولیه تنش آمیز اخیر در عراق بودم. مقطع سختی در عراق بود؛ شورشیان در غرب، مرکز و شمال عراق مدام به نیروهای آمریکایی و متحدان آنها که برای ایجاد ثبات تلاش داشتند حمله می کردند. نمایندگان منتخب عراق در بهار 2005 اقدام به تهیه پیش نویس قانون اساسی عراق کردند که آمریکا نقش قابله را در آن داشت.ما خواستار یک دولت دائمی و جدید بودیم که توانایی برقراری سریع ثبات راداشته باشد تا ما بتوانیم نیروهای خود را از عراق خارج کنیم.

کردها از همان آغاز مذاکره بر سر نوشتن قانون اساسی نگران بودند. اقلیم کردستان از زمان اعمال منطقه پرواز ممنوع در سال 1992 و در زمان صدارت صدام حسین دولت خود را داشت که نیروهای پیشمرگ وظیفه دفاع از این دولت را بر عهده داشتند. مسعود بارزانی در سال 2005 به ما تاکید می کرد که اقلیم کردستان باید قادر باشد استقلال را برگزیند با این وجود، به جمهوری عراق جدید خواهد پیوست. در مقدمه قانون اساسی عراق با اصرار کردها آمده است مردم عراق می توانند آزادانه انتخاب کنند به عراق متحد بپیوندند. کردها در مذاکرات بر گنجاندن واژه « آزادانه» تاکید کردند که به این معنی است آنها آزادانه به عراق پیوستند و می توانند آزادانه خارج شوند.

بارزانی در سال 2005 و سال های بعد تاکید کرد که کردستان عراق فقط در صورت پایبندی کامل عراق به مفاد قانون اساسی در چارچوب جمهوری عراق خواهد ماند. این خواسته ها شامل ماده 140 قانون اسای عراق عراق می شود که خواستار مشخص شدن آینده شهر مورد مناقشه کرکوک و سایر مناطق مورد مناقشه ای است که در طول محدوه ای قرار گرفته که مرز اقلیم کردستان را با سایر مناطق عراق جدا می کند. کردها ادعا می کنند این مناطق تا زمانی که صدام حسین اقدام به اخراج کردها از این مناطق و جایگزین کردن آنها با اعراب کشاورز از جنوب عراق کرد جزء کردستان بودند. ما که مشتاق برگزاری انتخابات جدید و ایجاد دولت پایدار بودیم به کردها اطمینان دادیم مفاد قانون اساسی به صورت دقیق مورد احترام قرار گیرد.

البته ما نتوانستیم به این قول خود وفا کنیم شاید هرگز نمی توانستیم این کار را بکنیم. ما در دوران چهار و نیم سال خدمت خود در سفارت توانستیم با ایجاد رضایت میان سیاستمداران مشاجره جو، آرام کردن پیشمرگ های بارزانی و ارتش عراق و وارد کردن اعراب سنی در ترکیب دولت ملی زمینه ای آرام برای برگزاری انتخابات را فراهم کنیم. در کنار همه این ها با یورش های عمده و فعالیت های تروریستی مواجه بودیم.

ما می دانستیم که شکست ما در حل مسئله مناطق مورد مناقشه و تقابلات کردی- عربی بر سر مناطقی مانند کرکوک خطرناک است. وقتی دوباره در سال 2008 تا 2010 در عراق خدمت می کردم رایان کروکر سفیر آمریکا در جلسه کارکنان ارشد پیش بینی کرد که رها کردن کرکوک بدون حل مناقشه بر سر آن «عراق را نابود خواهد کرد.» ما که از همه این بحران های موجود غافل ماندیم نتوانستیم تلاشی پیگیر و قطعی برای نزدیک کردن اربیل و بغداد جهت حل مشکل مناطق مورد مناقشه که مثل آتش زیر خاکستر بود انجام دهیم.

حوادث اخیر در مناطق مورد مناقشه می تواند نمونه کوچکی از این مسئله باشد که عراقیها چگونه مناقشات سیاسی خود را مدیریت می کنند. اقلیم کردستان در سال 2014 از ضعف ارتش بغداد در برابر حمله برق آسای داعش برای اعزام نیروهای پیشمرگ به منظور تصرف کرکوک و میدان های نفتی استفاده کرد. هیچ مباحثه سیاسی و یا مذاکره میان کردها و دولت ضعیف عراق وجود نداشت؛ کردها فقط از زور بازو استفاده می کردند. باید منصف بود اگر کردها این کار را نمی کردند داعش این مناطق و میدان های نفتی آن را تصرف می کرد. این اقدام یک پیشروی جدی از سوی کردها بود. اما تصرف میدان های نفتی و حکم رانی بر شهر چند ملیتی کرکوک رابطه میان کردها و بسیاری را در بغداد مسموم تر کرد. آمریکاییها هیچ نگفتند و به جای آن اصرار کردند عراقی ها اختلافات قدیمی را به خاطر مبارزه با داعش کنار بگذارند.

اما بغداد آنچه را که کردها گرفته بودند از یاد نبرده بود. یک گروه شبه نظامی عراقی در سال 2016 با اعلام این که بعد از داعش، کردها بزرگترین مشکل برای عراق هستند سوگند خورد که آنچه را که کردها تصرف کرده بودند بازپس گیرد. سپس پارلمان خشمگین عراق بعد از برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان در 25 سپتامبر 2017 از حیدر العبادی خواست با استفاده از نیروی نظامی کرکوک را بازپس بگیرد. با این وجود،سلیم جبوری ارشد ترین مقام عرب سنی در حکومت عراق از خواسته کردها برای کنار نهادن سلاح و آغاز مذاکره حمایت کرد.

اما عبادی و دولت عراق با حمایت آمریکا و ایران به قدرتی دور از تصور دست یافته با رد درخواستها و تهدید به استفاده از زور از هیچ کدام از خواسته کردها استقبال نکرده است. نیروهای کرد که از نظر تعداد بسیار کمتر از عراقیها بودند در 19 اکتبر بدون درگیری کرکوک و میدان های نفتی آن را با ناخشنودی واگذار کردند. عبادی که بار دیگر خواسته کردها برای مذاکره را رد کرد از اربیل خواست نتیجه رفراندوم را ملغی کرده و کنترل فرودگاه ها و گذرگاههای مرکزی را در اختیار دولت مرکزی عراق قرار دهد. نیروهای عراقی و حشد شعبی همچنین به طرف دیگر مناطق مورد مناقشه و محل تلاقی مرزهای ترکیه, عراق و سوریه حرکت کردند. نیروهای عراقی و پیشمرگ بالاخره در 28 اکتبر به طور موقت آتش بس اعلام کردند اما هنوز راه حلی برای مشکل مناطق مورد مناقشه و آینده کردهای عراق متصور نیست.

در حالی که عبادی و دیگران در بغداد رفراندوم برگزار شده و غیرالزام آور توسط کردها را غیرقانونی می دانند، در قانون اساسی عراق صریحا اشاره نشده که چنین رفراندوم غیر الزام آوری قدغن است.علاوه بر آن، نتیجه آن فقط تایید کنده این امر است که در عراق همه به آن واقف هستند؛ کردها نمی خواهند در داخل عراق حداقل برای مدتی طولانی بمانند.

این مسئله پرسشی را بر می انگیرد که چگونه عراق می تواند دموکراتیک باشد در حالی که چنین جمعیت بزرگی می خواهد از آن جدا شود. منابع نفتی می تواند به پیوند میان جوامع کردها و اعراب در عراق کمک کند. اما این جوامع از نظر سیاسی و اجتماعی بسیار از هم دور هستند. برای این که عراق ثبات پیدا کند، دستیابی به یک راه حل سیاسی به منظور داخل کردن کردها در یک عراق گسترده تر اجتناب ناپذیر است.

آمریکا همیشه امید داشت کردها و اعراب قدرت را در دولت مرکزی با هم تقسیم کنند. اما این امر تحقق نیافته است. با این که مقام تشریفاتی ریاست جمهوری عراق به کردها واگذار شد قدرت واقعی در دست اسلام گراهای شیعه به رهبری نخست وزیر عراق است. از همه مهم تر، در جامعه ای شکننده مانند عراق، کنترل نیروهای امنیتی - و نه پستی در کابینه مانند پست وزارت فرهنگ که در دست کردها است- اهمیت حیاتی دارد. در حالی که قانون اساسی بر تقسیم قدرت حکم داده است اما اینجا هم پست های فرماندهی ارشد در دست شیعیان است. یکی از ژنرال های سابق پیشمرگ پست ریاست ستاد نیروهای مسلح عراق را بر عهده داشت اما وی با بیان این که کردها فقط یک و نیم درصد نیروهای ارتش عراق را تشکیل می دهند در سال 2015 استعفا کرد. وی همچنین از این که بغداد در نجام وظایف وی دخالت کرده شکایت داشت.

امید به تقسیم قدرت به طور قابل توجه ای در سپتامبر 2016 و زمانی که پارلمان تحت کنترل شیعیان وزیر دارایی کُرد عراق را برکنار کرد، رخت بر بست. اکنون پس از گذشت یک سال، نمی توان تصور کرد که تقسیم قدرت در عراق متحد اعراب سنی و کردها را قادر سازد کنترل سطوح کلیدی را در دولت در دست بگیرند. برای مثال، شبه نظامیان حشد شعبی در بغداد هرگز از دستور آنها پیروی نخواهند کرد.

بنابر این،تعجب آور نخواهد بود که جوانان کرد از بغداد برای وفادار بودن راهنمایی نخواهند. بسیاری از جوانان کرد حتی زبان عربی را مطالعه نمی کنند و به جای آن بر کردی و انگلیسی تمرکز کرده اند. رفراندوم اقلیم کردستان که با رای مثبت 93 درصدی همراه بود نشان داد که کردها نمی خواهند برای همیشه به عنوان بخشی از عراق در داخل این کشور بمانند.

در ضمن آمریکا برای ایجاد عراق متحد و دموکراتیک که مردم آن علیرغم چشم داشت اربیل و بغداد به آینده پس از داعش با هم علیه داعش متحد شده بودند کاری انجام نداد. به نظر می رسد برنامه واشنگتن ستیزهای جدیدی در عراق به دنبال داشته باشد.

رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا در جریان سفر خود به بغداد در 24 اکتبر بر به خانه رفتن شبه نظامیان تاکید کرد. این اظهارات نابجا راجع به ناسیونالیزم عراقی ها خشم عبادی را به دنبال داشت زیرا او تاکید کرد که جنگجویان شبه نظامی میهن پرست بوده و آمریکا نباید در این باره دخالت کند. تیلرسون دو روز بعد دوباره از عراقیها خواستار مقاومت در برابر فشار ایران شد زیرا به گفته او عراقی ها عرب هستند. این اظهارنظر قطعا کردها و دیگر اقلیت های عراق را ناراحت کرد. کردها در بحبوحه مذاکرات برای نوشت قانون اساسی عراق در سال 2005 با گنجاندن متنی که عراق را کشوری عربی می خواند مخالفت کردند. قانون اساسی عراق حاوی چنین محتوایی نیست.

واشنگتن بعد از همه اینها به نظر می رسد هنوز مسئله را درک نکرده است. عراقیها پیش از هر چیز درگیر کشمکش های داخلی بوده اند و نه دخالت از طرف ایران یا دیگر کشورهای خارجی. البته برخی عراقیها از کمک های خارجی در مسئله رقابت های داخلی استقبال می کنند. برخی در جریانات سیاست خارجه آمریکا خواستار مداخله این کشور در اختلافات میان اربیل و بغداد هستند. به هر حال، آمریکا برای حل این مسئله باید از سردرگم شدن بپرهیزد. این کشور به کمی حساسیت و آگاهی از تکامل کشور عراق نیاز دارد.

*رابرت فورد از سفرای پیشین آمریکا در سوریه و مقامات ارشد این کشور در عراق بود

منبع: مجله آتلانتیک

ترجمه: خبرگزاری کردپرس- سرویس جهان

کد خبرنگار: 40101