به گزارش خبرنگار کردپرس،عبدالرحمان شرفکندی،(زاده ۲۵ فروردین ۱۳۰۰ در مهاباد و درگذشته ۲ اسفند ۱۳۶۹ در کرج)، متخلص به "هژار" ، شاعر، نویسنده، مترجم، فرهنگ‌نویس، واژه‌شناس، محقق، اسلام‌شناس، مفسر، فرهنگ‌نویس و عکاس کرد بود. شخصیت ادبی استاد هژار به نحوی است که می‌طلبد در بخش‌های مختلف و از زاویه‌های دید متنوع به بررسی و مطالعه آثار او پرداخته شود، برای نمونه می توان گاهی تنها از هژار نویسنده، هژار مترجم، هژار مفسر و یا هژار تاریخ نویس و یا هژار شاعر نام برد.

به گفته اکثر ادیبان، دیگر ادب کردی نمونه ایی اینچنین به خود نخواهد دید. او چنان با تار و پود ادبیات کردی در هم آمیخته است که نامش از نام ادبیات کردی سوا نیست.

ماموستا «هه ژار»، گلی در جهنم

«رسول کریمی» شاعر مهابادی متخلص به (سووتاو)، ماموستا هژار را ستاره درخشانی ادب کردی می داند و کردپرس می گوید: «استاد «هژار موکریانی»، گلی در جهنم بود».

او با اشاره به شرایط زندگی، دشواری ها و سختی هایی که این استاد گرانقدر دیده بودند می گوید: «عنوان گلی در جهنم برازنده ایشان است چرا که با آن همه سختی و دشواری ها توانستند همچنان گلی زیبا، در ادب کردی نمایان شوند. امیدواریم ادب کردی در آینده نیز نمونه ماموستا هژار را به خود ببیند هرچند که بسیار مشکل است».

تا کنون مترجمی نتوانسته با ماموستا «هه ژار» رقابت کند

مرحوم «اسماعیل پاکزاد» متخلص به (سمکۆ) از هنرمندان پیشکسوت مهابادی هم در این خصوص با ماموستا سووتاو هم نظر است و به کردپرس گفته بود: «استاد هه ژار موکریانی شاعر و مترجم زبردست کرد بود که در سده ی گذشته مانند او دیده نشده است و تا کنون نیز مترجمی نتوانسته با ماموستا هه ژار به رقابت بپردازد».

به گفته مرحوم پاکزاد؛ «استاد «هه ژار موکریانی»، را به حق می توان شاعر، مترجم، محقق، فرهنگ نویس، مورخ، نویسنده و ادیب برجسته کرد دانست که تالیفات گهرباری در عرصه ی شعر و ترجمه و ... به قلم توانای ایشان به ادب کردی افزوده شده است».

ماموستا «هه ژار» راوی به حق کردها بود

رحیم سلطانی (هەژین کوردستانی) شاعر و مدیرمسئول انستیتو زبان کردی سوما، نیز در گفت و گو با کردپرس می گوید: «از دیدگاه بنده هیچ مترجمی نمی تواند مانند هژار باشد، زیرا آثار و سبک و سیاق ایشان با هر مترجمی متفاوت است، لیکن هستند و یادشان گرامی باد بزرگ مترجمین دیگری که خدمات ارزنده ای به زبان و ادبیات کردی تقدیم نموده اند همانند استاد ماموستا شکور مصطفی که آثار یاشار کمال را از ترکی به کردی ترجمه نموده اند ویا استادان ابراهیم یونسی و محمد قاضی و .... که زحمات همه قابل تقدیر است».

مدرس زبان کردی اشاره می کند: «بی شک سبک زندگی هر انسانی خواسته و ناخواسته در آثار آن شخصیت متبلور است، وضعیت کنونی کردستان و کردها در هریک از نقاط مختلف خاورمیانه و جهان، سیاست های زمانی و مکانی کلی دول حاکم بر سرنوشت کردها، تاثیر مستقیم بر شیوه سبک و سیاق زندگی و آثار ایشان می گذارد، هژار شاعر و نویسنده و مترجم و محقق راوی به حق کردها بوده و قلمش آیینه خواسته های مرز و بومش است».

ماموستا هه ژار؛ کاشف رمز قلم ابوعلی سینا

برگ زرین دیگر ماموستا هژار در امر ترجمه، ترجمه کتاب قانون در طب، از ابوعلی سینا از عربی به فارسی است و همانگونه که خودشان می فرمایند: «رمز قلم این نویسنده را کشف کردم».

اهمیت ترجمه این کتاب در این است که در طول هزاران سال هیچ فارسی زبان مسلط به زبان عربی جرات ترجمه این کتاب را دست ندادند، اما ماموستا هژار ترجمه ایی بسیار دقیق این کتاب را در 9 جلد کتاب به زبان فارسی به سرانجام رساندند و این کتاب به عنوان یکی از برجسته ترین آثار ترجمه ی ایران مطرح است.

سلطانی مدیرمسئول انستیتو زبان کردی سوما، نیز در وصف ترجمه این کتاب توسط ماموستا هژار می گوید: «ترجمه قانون در طب ابوعلی سینا، در شرایطی صورت پذیرفت که قبل از وی چندین استاد مطرح و برجسته فارس زبان دانشگاهی از ترجمه آن وامانده بودند؛ در این ترجمه تسلط کامل استاد بر زبان عربی و لهجه های متفاوت عربی و همچنین لهجه های متعدد زبان کردی و فارسی همانند برج و باروویی عظیم میزان خودنمایی مردی خاکی ولی در دانش بی بدیل را به عرصه ادبیات تقدیم نمودند.»

مدرس زبان کردی، زبان ترجمه استاد هژار را از نظر تکنیکی تکیه بر اصالت زبان و اصالت محتوی می داند و ادامه می دهد؛ «ایشان در آثارشان با زبانی اصیل و ریشه دار می نویسند و در نوشتار هر زبانی حق واژگان آن زبان را رعایت می کنند، تا جایی که خواندن آثار استاد همانند حضور در کلاسهای آموزش دایره لغات آن زبان است، باتوجه به آوارگی های تبعیدگونه اما ایشان بر زبان های کردی و فارسی و عربی و ترکی و روسی و ارمنی وتاحدودی انگلیسی با تمام لهجه های این زبانها تسلط داشتند، متن را می فهمید و با دانایی ترجمه می نمودند. همچنین حفظ امانتداری و احترام به محتوا از شالوده کارهای استاد بود به نحوی که یکی از نصایحش به شاگردانش حفظ امانتداری و بها نهادن به متن بود. از کلامهای آشکار ایشان این بود که اگر نمی توانیم متنی را زیباتر از خود متن اصلی ترجمه کنیم، نباید حق نویسنده را پایمال کنیم و نباید ترجمه ای ضعیف ارائه نمائیم»

ادیبی برای تمام فصول ادب کردی

از دیگر آثار این استاد گرنقدر کُرد، می توان به شاهکار زیبای رباعیات خیام که با عنوان «چوارینه کانی خه یام» ترجمه ایی بسیار دقیق و بی نظیر به زبان کردی از استاد «هژار موکریانی» است که در حق آن گفته می شود این کتاب تنها یک ترجمه از رباعیات خیام نیست بلکه در نوع خود می تواند کتابی مستقل و سوا از منبع اصلی هم محسوب شود.

ترجمه «شرفنامه ی بدلیسی» که حاصل 6 ماه تلاش مستمر ماموستا هژار برای ترجمه آن به کردی سورانی است. کتابی که منبع بسیار برجسته ایی برای مستشرقانی به شمار می رود که درباره ی کردها و تاریخ آنها مطالعه می کنند، دیگر شاهکار اوست.

سایر تالیفات و ترجمه های ماموستا هژار شامل؛ ترجمه قرآن کریم به زبان کردی، ترجمه «مم و زین» احمد خانی از کرمانجی به موکریانی، ترجمه «فرهنگ عمید» به کردی، ترجمه «پنج انگشت یک مشت است» اثر بریژید، «شرح و تفسیر دیوان ملای جزیری»، «تالیف تاریخ اردلان»، «تاریخ سلیمانیە» (میژووی سلیمانی)، «روابط فرھنگی ایران و مصر» ترجمه از عربی، «البلاد و اخبارالعباد» زکریا قزوینی از عربی به فارسی، «ھوزی لە بیرکراوی گاوان»، نوشته دکتر مصطفی جواد از عربی به کردی، «به یتی سه ره مه ر» و کتاب های دیگری همچون «ئالە کوک»، زندگینامه «چیشتی مجیور»، دیوان شعری «بو کوردستان»، دیوانی «ھه ژار»، جمع آوری و چاپ اشعار شاعرانی چون شامی کرماشانی و ... از گنجینه ارزشمند ایشان به شمار می روند.

کردهای غیر مکریانی بیشتر به شناخت ماموستا «هه ژار» نیاز دارند

این ادیب کرد، یادگار گرانبهای دیگری هم در عرصه فرهنگ نویسی به ادبیات کردی تقدیم کرده است. کتاب «هه نبانه بورینه» که حاصل سال ها تلاش ماموستا هژار برای جمع آوری لغات کردی است و اکنون به عنوان یک کتاب فرهنگ لغات کردی در دسترس است.

به گفته «سید قاسم ارژنگ» شاعر و پژوهشگر صحنه ای، ماموستا هژار در میان "کردهای خوارین" به عنوان شاعر و فرهنگ نویس بیشتر شناخته شده است و کتاب "هه نبانه بورینه" در بسیاری از خانه ها وجود دارد.

ارژنگ در گفت و گو با کردپرس تاکید می کند: «استاد هژار به عنوان یک پایه و اساس ادب علمی کُرد، باید به همه کرد زبانان با لهجه ها و گویش های مختلف معرفی شود و قطعا کردها غیر مکریانی بیشتر به شناخت استاد هژار و آثار زندگی ایشان نیاز دارند»

اندوخته های علمی فراوان، سفرها و گنجینه پربار ماموستا «هه ژار»

شهباز محسنی، مدرس دانشگاه آزاد مهاباد نیز در وصف استاد عبدالرحمان شرفکندی می نویسد: «هژار بی شک یکی از مبارزان و نخبگان اثرگذار در کردستان است. دیوان شعر (بو کوردستان) و ترجمه بسیار موفق رباعیات حکیم خیام نیشابوری به زبان کردی از وی چهره ای ادبی و موفق ساخت که اشعارش زمزمه مردم و نقل محافل بود. اتوبیوگرافیش تحت عنوان(چیشتی مجیور) بسیار خواندنی است و به نوعی تاریخ معاصر کردستان نیز به حساب می آید. ترجمه اش از قرآن کریم به زبان کردی دارای نثری موزون و آهنگین است و بسیار مورد استقبال قرار گرفت. همچنین ترجمه کتاب مشهور القانون فی الطب ابن سینا به فارسی، توان بالای علمی و تسلط وی را در عربی دانی و فن ترجمه به محافل علمی و دانشگاهی سراسر ایران شناساند».

به گفته محسنی؛ «این کتاب که ابن سینا هزار سال قبل به عربی نگاشته بود به زبانهای اروپایی هم ترجمه و تا قرن نوزدهم میلادی در دانشگاههای اروپا به عنوان منبع درسی در رشته پزشکی تدریس می شد. وی همچنین شرفنامه شرفخان بدلیسی را به زبان کردی برگرداند. از وی کارهای دیگری نیز به ثمر نشسته است. کارنامه هژار مکریانی پربرگ و پربار است و همچنین متنوع. وی هم شعر می گفت و هم ترجمه می کرد و هم اهل تحقیق و نوشتن بود بویژه در عرصه فرهنگ نویسی. در شعر هم موفق بود گرچه ماموستا هیمن از وی شاعرتر بود. البته از هژار آثار شعری بسیار موفق و ماندگاری مانند مثنوی طولانی (به ره و موکریان) که شعری است نوستالژیک و سرشار از نکته های تاریخی و فرهنگی که در نوع خود شاهکار است»

مدرس دانشگاهی با اشاره به دغدغه های فکری و سیاسی و شرایط بعدی زندگی ماموستا هه ژار ادامه می دهد: «اقامت بیست و پنج ساله آخر عمرش در کرج و یافتن ارتباط با شخصیت های دانشگاهی به کارهایش تنوع بخشید. اندوخته های علمی فراوان که در اثر تجربه و زندگی در موکریان و عراق و سوریه و لبنان و ارتباطات زیاد، از وی سرمایه و گنجینه ای پربار ساخت. تألیف فرهنگ گران سنگ (هه نبانه بۆرینه) نشان دهنده وسعت دایره واژگانی اوست و در نوع خود کم نظیر».

اجحاف در حق زبردست ترین مترجم و نویسنده کردستانی

به گزارش کردپرس، آبان ماه سال 97 در دومین همایش منطقه ایی استاد هژار در مهاباد، از پوستر تمبر استاد به طراحی "مهرداد رامدینیا" رونمایی شد و این شاید کمترین کاری بود که در حق این استاد برجسته کرد، انجام گرفته باشد.

بی شک در عرصه ادبیات زبان کردی، استاد «هژار موکریانی»، زبردست ترین مترجم و نویسنده بوده است و همانند کیمیاگری از خاک، طلا می ساخت.

اما روزگار با این عالم ادبیات کردی، چندان مهربان نبود او پس از سالها دور بودن از خانه و زندگی در بخشهای مختلف کردنشین ایران و عراق و سوریه در نهایت پس از سالها تلاش و زحمت در عرصه ادبی پس از بازگشت به ایران و اقامت در کرج باز هم مورد بی مهری واقع شد.

وزارت علوم به مترجم «شرفنامه و قانون بوعلی سینا»، بدون توجه به کارنامه درخشانش در امر تالیف و ترجمه و آشنایی با زبان های مختلف، مدرک تحصیلی برابر با فوق لیسانس را برای این استاد مسلم زبان کردی در نظر گرفتند در حالی که بسیاری معتقدند در یکسان سازی مدرک تحصیلی در حق این استاد برجسته اجحاف شد.

گزارش/ تانیا شعفی