به گزارش کردپرس، در بخش شمالی خیابان طالقانی شهر سنندج، روبه روی قبرستان تایله، نرسیده به میدان کارگر با دپو وسیعی از البسه، کفش، عینک‌های طبی و آفتابی، اجناس آرایشی و بهداشتی و حتی لوازم صوتی و تصویری و البته انسان‌ها مواجه می‌شویم، تصویری که افق دید آن از کپرها شروع شده و به مجرای غرفه‌های تو در تو بازار روز معروف به «تاناکورا سنندج» کشیده می‌شود. بازاری با تنوع محصولات دست دوم و نو که به اعتراف برخی مشتریانش «چند روز کامل برای گشتن در این بازار مکاره زمان لازم است». آنچه که در این مکان به سان آپاندیس در کنار بافت تاناکورا به حیات خود ادامه می‌دهد، حضور مدرسه ابتدایی علم و دین و دبیرستان پسرانه شهدا است که با یار دور افتاده خود دبیرستان نمونه امام محمد غزالی که آن‌ سوتر عرض‌ اندام می‌کنند. مدارسی که دیوار به دیوار بازار خوش نشسته و مکانی برای تعلیم و تربیت آینده سازانی قلمداد می‌شوند که هر روز گذرشان به مسیر داخل بازار تاناکورا می‌افتد. و این بدان دلیل است که بازار تاناکورا بخش اعظمی از حریم پیاده‌ رو ،خیابان،کوچه جنب و پشت محوطه و البته دیوار مدارسی که شانه به شانه بازار جا خوش کرده‌اند را تسخیر کرده و فضایی متفاوت از آنچه که تصور ما از محیط آموزشی وجود دارد را حول و حوش مدارس محصور شده در خود ایجاد کرده است.

«کمال‌الدین ذوالفقاری» کارشناس ارشد شهرسازی با ابزار تأسف از همسایگی ناخوشایند مدارس با بازار تاناکورا، به کردپرس می‎گوید: فضا یک مفهوم کلیدی برای درک این موضوع است که افراد از طریق آن، جهان اجتماعی‌شان را فهم کنند، لذا نباید اجازه داد که این دو فضا یعنی فضای آموزشی و فضای تاناکورا به هم‌پوشانی برسند زیرا این دو فضا، کاربری‌های کاملاً متفاوتی داشته و باز خوردهای منفی تاناکورا در طولانی مدت ممکن است آسیب‌های جدی را برای مدارس واقع در آن به دنبال داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه یکی از موضوعات جذاب و مهم در مطالعات شهری و هم‌چنین علوم مختلف مفهوم فضاست، افزود: فضای شهری زمینه‌ساز بستری کالبدی برای تعاملات اجتماعی، گذراندن اوقات فراغت و فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی، دینی و ... است که علاوه بر ویژگی‌های معمارانه که در احیاء ارتباط بصری و حرکتی ساکنین آن نقش دارد، از امکانات ویژه دیگری در راستای تسهیل روابط انسانی با یکدیگر و محیط نیز برخوردار است.

ذوالفقاری فضا را جزء لاینفک و جدایی‌ ناپذیر شهر می داند و می‎گوید: فضای شهری، ظرف کنش‌ها و فعالیت‌های عمومی زندگی شهری است که به کنش‌های انسانی شکل می‌بخشد.

فضاهای شهری، بسترکالبدی_فضایی اعتلای جامعه هستند

ذوالفقاری با اشاره به اینکه شهر بزرگترین بستر سکونت و فعالیت جمعی بشر بوده و ماهیتا تجمع و تعامل اجتماعی جهت رسیدن به اهدا فعالیت بشر است،می افزاید: شهر برای بقای خود نیازمند «وحدت اجتماعی» بوده و در راستای اعتلای وجودیش نیازمند انسجام تعاملات اجتماعی وحس تعلق به مکان شهروندانش است.

وی تصریح کرد: در این راستا فضاهای شهری به عنوان بستر کالبدی_فضایی تعاملات اجتماعی و خاطره‌سازی، نقش تعیین کننده‌ای در شاخص‌های انسجام اجتماعی داشته و می‌توانند باتوجه به چشم ‌انداز و ارزش‌های جامعه در فعالیت‌های جمعی که منجر به وحدت، هویت، نشاط و شادی، تعاملات، هم افزایی و...خواهند شد، نقش خود را ایفا کنند.

به اعتقاد این کارشناس ارشد شهرسازی مثمرثمر خواهد بود اگردوباره فضاهای شهری به عنوان مکان‌های انعطاف ‌پذیر جمعی احیاء شده و به عنوان یکی از مهم‌ترین بسترهای اعتلای اجتماع‌ها، دربرنامه‌ریزی و طراحی‌های سکونتگاه‌ها، بازارهایی همچون تاناکورا و مراکز آموزشی جدید ارزش و جایگاه خودرا باز یابند

وی با تأکید بر کارکردهای اجتماعی فضای شهری و توجه به ارزشمندی فضا در کیفیت و سطح کارکرد اجتماعی آن، می‎ گوید: دو کارکرد عام و خاص برای فضا تعریف می‌شود که در تعریف خاص بر خصایص کالبدی و فیزیکی و در تعریف عام به کارکردهای اجتماعی و هویت‌بخشی فضا تمرکز می‌شود.

فضا و جرم رابطه نزدیک با هم دارند

همان‌گونه که این کارشناس ارشد شهرسازی معتقد است که فضا یک منبع هویتی است که به گروه‌هایی که در آن حضور دارند، هویت می‌بخشد، «مینا جعفری‌نژاد» جامعه شناس، نیز اعتقاد دارد: فضا تعیین کننده روابط و محتوای اجتماعی است.

جعفری‌نژاد با اذعان به اینکه فضا و جرم رابطه نزدیک با هم دارند، می‏ گوید: مسائل و مشکلات کالبدی و فیزیکی با توجه به کارکردهای اجتماعی مورد توجه جامعه‌شناسان قرار می‌گیرد.

این جامعه شناس با بیان اینکه عدم وجود نظارت، بیگانگی و در دسترس بودن راه فرار، سه فاکتور مهم در افزایش جرم در فضاهایی هم‌ چون تاناکورا سنندج است، می گوید: تاناکورا با فراهم کردن فضایی بدون دفاع، فاقد متولی خاص، فضاهای فاقد دید، کنج‌ها، ساختمان و مکان‌های نیمه کاره، خالی از سکنه و متروک، فرو رفتگی و عقب‌نشینی‌ها و یا فضاهای رها شده، زمینه اختفای کالای قاچاق، مواد مخدر، سرقت، خشونت، دزدی و تجمع معتادین و بزهکاران را به راحتی فراهم می‌سازد.

او می افزاید: این امر به دلایلی همانند اینکه این فضا به کس خاصی تعلق ندارد و کسی از آن حفاظت و مراقبت نمی‌کند، از دید عموم پنهان است، حضور غریبه‌ها و مسافرین در آن بسیار قابل توجه و زیاد است به فضایی دنج و مطمئن برای گسترش تومور بزه بدل می‌شود.

این جامعه شناس با تأکید بر اینکه مدارس مستقر در این حوزه به عنوان قلمروهای آسیب‌پذیر و فضای بی‌دفاع مورد تهدید هستند،معتقد است: فضای تاناکورا به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و موقعیت خاصی که ایجاد کرده است نسبت به سایر موارد تأثیرگذار شهری، ظرفیت بیشتری برای وقوع رفتارهای هنجارگریز و انحرافی دارا است.

وی با اشاره به اینکه مسأله «فرهنگ تاناکورا» در شهر سنندج، صرفاً مسأله‌ای فیزیکی و کالبدی نیست، بلکه این مهم، مسئله‌ای ساختاری است که در اثر نابرابری‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سطح منطقه ایجاد شده است، می گوید: متأسفانه قرار گرفتن مدارس در جوار تاناکورا با توجه به آشفتگی‌های محیطی که این فضا ایجاد کرده، موجب برای حضور و آشنایی دانش آموزان با برخی ناهنجارها و بزه‌ها شده است.

جعفری‌نژاد با اشاره به اینکه آلودگی‌های محیطی که تاناکورا ایجاد می‌کند در پنج بعد بصری، فیزیکی، صوتی، آلودگی نور و آلودگی نمادی خود را نمایان می‌سازد، توضیح می دهد : وجود آلودگی‌های محیطی ناشی از فضای تاناکورا این باور را قوت می‌بخشد که در این مکان هنجارهای رفتاری نادیده گرفته می‌شود، هویت جمعی ناقص مانده و دگرگونی هنجاری و سرسام‌آور به وجود آمده است. بدیهی است که به تبع آن به خطر افتادن سلامت روانی دانش‌آموزان ناشی از آلودگی‌های‌های محیطی بالاخص آلودگی صوتی و ازدحام ناشی از حضور جمعیت خریداران و به هم ریختگی و آشفتگی بصری دور از انتظار نخواهد بود.

مدرسه باید در محیطی با هویت مکانی قرار گیرد

استاد «محمدتقی جعفری» در کتاب خود به نام زیبایی هنر از دیدگاه اسلام می‌گوید: دلپذیری و جذابیت هر پدیده، نتیجه فرآیندی بین معیارهای وجودی فرد با عینیت واقع در محیط که حاصل آن ایجاد تمایل و احساس دلبستگی به پدیده است، خواهد بود؛ امری که «ریحانه پورحیدری» روانشناس نیز بر آن صحه گذاشته و با بیان اینکه انسان بیشتر از آنچه که بر فضا تأثیرگذار باشد، از آن تأثیر می‌پذیرد، اظهار می‌کند: محیط به عنوان یک عامل زنده، پویا و مستقل نقش کلیدی را در کیفیت فعالیت‌های آموزشی و تربیتی ایفا می‌کند.

این روانشناس با ذکر این نکته که مدرسه به عنوان یکی از نهادهای اصلی تکوین شخصیت آدمی مطرح است، می گوید: باید در جانمایی؛ ساخت و ادامه حیات مدارس، «هویت مکانی» لحاظ شود.

وی در پاسخ به اینکه چرا موقعیت مکانی مدرسه حائز اهمیت است، توضیح می دهد: نقش فضا در بسترسازی، کاهش یا تشدید جرایم بسیار مهم است، به همین خاطر فضای مدرسه باید به گونه‌ای استقرار یابد که امکان ارائه تصویر شایسته از محیط را برای تثبیت احساس امنیت، احساس احترام، تجربه زندگی اجتماعی، احساس افتخار و همچنین تعلق خاطر به محیط در دانش‌ آموزان را ایجاد کند.

کودکان و نوجوانان سرمایه‌های معنوی هستند

از گفته‌های پورحیدری می‌توان نتیجه گرفت که از سرمایه اجتماعی به عنوان منبعی برای کنش جمعی یاد می‌شود، امری که «جعفری‌نژاد» نیز آن را تأیید کرده و در تکمیل آن از کودکان و نوجوانان به عنوان سرمایه معنوی اجتماع یاد می‌کند و می‌گوید: کودکان و نوجوانان سرمایه معنوی هستند که به عنوان آینده سازان ممکلت باید توجه ویژه‌ای به سلامت روح، روان و جسم آنان داشت.

وی با تأکید بر اینکه پیشگیری اجتماعی کاربردی‌ترین بعد پیشگیری از بزهکاری است، می افزاید: بزه و جرم یک شبه به وقوع نمی‌پیوندد، لذا باید مسیر و حرکت این واقعه دردناک و آسیب‌زا را رصد، آسیب شناسی و اصلاح کرد.

دانش آموزان مدارس جنب تاناکورا را دریابیم

پورحیدری بخش پایانی سخنان خود با بیان اینکه کودکان در سنین ابتدایی در دوره خاموش یا نهفتگی به سر می‌برند، می گوید: کودکان در این دوره به درک مسائل اطراف و محیط می‌پردازند و در تلاش برای کسب مهارت‌های لازم برای فهم و سازگاری با محیط هستند.

وی با اشاره به اینکه به طور طبیعی ذهن انسان، جستجوگر و کنجکاو است که همواره در تلاش برای کنکاش و کشف بوده، ادامه می‌دهد: کودکان مقلدان خوبی هستند، قدرت الگوبرداری آنان به حدی فعال است که نسبت به هر موضوع جدیدی با دقت و جدیت بیشتری نسبت به بزرگسالان واکنش نشان می‌دهد.

این روانشناس با تأکید بر اینکه حضور مدارس و دانش‌آموزان در محیط تاناکورا و مأنوس شدن با هنجارهای خاص این محیط می‌تواند به شکل‌گیری هویتی تاناکورایی به جای هویت واقعی در آنان منتهی شود، خاطرنشان می کند: بودن در محیط شلوغ، نامرتب و فاقد استانداردهای آموزشی تاناکورا علاوه بر خستگی، کاهش انگیزه و دل‌زدگی دانش‌آموزان و معلمین منجر به کاهش کیفی سطح آموزش می‌شود.

با توجه به رشد سریع، خودرو، بی‌برنامه و فاقد نظارت صحیح تاناکورا در کنار ضعف زیرساخت‌ها و خدمات زیستی و آسیب‌های بالقوه این مکان برای مدارس ابتدایی و دبیرستان مستقر در این محدوده، به خوبی مبرهن است که ساکنین این حوزه فضا شهری از سطح نازلی از کیفیت زندگی اجتماعی برخوردارند، لذا با تأسی از اینکه آسیب‌های اجتماعی در مقایسه با آسیب‌های فردی در دوره نوجوانی بیشتر نمود پیدا می‌کند و همچنین توجه به این نکته کلیدی که آرامش یکی از ضروریات تعلیم و تربیت است که با فضای مشوش و ناهمگون تاناکورا از بین رفته و اضطراب و حواس‌پرتی را برای دانش ‌آموزان به دنبال خواهد داشت، باید گفت با توجه به اینکه وجود سد معبر به عنوان یک عامل مزاحم درشهرها و به ویژه درکلان‌شهرها، ازمصادیق بند 20 ماده 55 اصلاحی قانون شهرداری‌هاست، می‌توان از مسئولین و متولیان ذیصلاح درخواست کرد تا نسبت به این معضل اجتماعی که به صورت مویرگی در تاروپور البسه تاناکورا گم شده است خواست تا هوشیاری لازم را لحاظ کرده و نسبت به اخذ تدابیر لازم و کاربردی هرچه سریعتر راهکارهای کاربردی و مهندسی شده برای آن را اندیشیده و اجرایی سازند.

گزارش از جمیله معظمی