کردپرس: می توان گفت 16 اکتبر 2017 و روزهای پس از آن که ارتش و دیگر نیروهای نظامی دولت عراق و نیروهای پیشمرگ به روی هم اسلحه کشیدند، جدی ترین زنگ خطر برای امنیت ملی این کشور پس از سال 2003 و سقوط رژیم بعث بود. وضعیت جدید در حالی بود که در جنگ با داعش، این دو نیرو در یک سنگر از خاک کشور دفاع کردند. در پیش گرفتن برخی سیاست ها از سوی اربیل و بغداد از عوامل اصلی ایجاد تنش در روابط فی مابین بود. در این میان، قطع روابط نیروی پیشمرگ و ارتش عراق که در نهایت به تقابل نظامی میان طرفین انجامید و هم اکنون نیز به حالت عادی بازنگشته است، مسئله ای سرنوشت ساز محسوب می شود که ادامه آن می تواند پیامدهای خطرناکی را برای امنیت ملی عراق داشته باشد. خبرگزاری کردپرس برای تشریح چگونگی مشارکت طیف های مختلف قومی و مذهبی در ارتش و نیروهای امنیتی عراق، وضعیت کنونی و دلایل تغییرات به وجود آمده، مصاحبه ای تفصیلی با ارتشبد بابکر زیباری رئیس پیشین ستاد کل ارتش عراق انجام داد که در ادامه می خوانید:

کردپرس: به‌ عنوان شخصیتی که‌ 11 سال منصب ریاست ستاد کل ارتش عراق را در اختیار داشتید؛ مشارکت کردها در ارتش و دیگر نیروهای نظامی و امنیتی عراق پس از سال 2003 چه‌ میزان بوده‌ است و این مشارکت تا این مقطع چه‌ تغییراتی به‌ خود دیده‌ است؟

بابکر زیباری: در آغاز و پس از روی کار آمدن حکومت جدید در عراق پس از سال 2003 بدون وجود قانون اساسی و بر اساس مشارکت واقعی و توازن و توافق، همه طیف ها به نسبت جمعیتی در ارتش و نیروهای امنیتی مشارکت داشتند، اما هم اکنون شاهدیم که این وضعیت و توافق و مشارکت واقعی در ارتش و نیروهای امنیتی بر هم خورده و از میان رفته. در آغاز، سهم کُردها در مشارکت در نیروهای نظامی و امنیتی عراق 20 درصد تعیین شده بود و برای اهل سنت 25 درصد و 50 درصد برای شیعیان و 5 درصد هم برای دیگر اقلیت های قومی و مذهبی تعیین شده بود. در آن هنگام شاهد مشارکت گسترده همه طیف ها و استقبال از این امر بودیم. نیروهای زیادی از پیشمرگ در ارتش عراق حاضر و در آن سازماندهی شدند. لشکر 3 در تلعفر و شنگال و لشکر 2 در موصل و کرکوک و لشکر 12 در صلاح الدین و لشکر 5 در دیالی اکثریت از کردها تشکیل شده بودند. این درصد از مشارکت بسیار مناسب بود. اگر چه به 20 درصد هم نمی رسید، اما 15 درصد هم برای مشارکت کردها در ارتش و نیروهای امنیتی عراق بسیار مناسب بود. پس از جنگ با داعش و رویدادهای اخیر میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق تقریبا می توان گفت که هم اکنون نیروی چندانی از کردها در ارتش و نیروهای امنیتی عراق باقی نمانده اند و احتمالا به 1 تا 2 درصد رسیده باشند.

کردپرس: توافقاتی که شما در خصوص تعیین درصد مشارکت هر یک از طیف های قومی و مذهبی عراق در نهادهای نظامی و امنیتی این کشور به آن ها اشاره فرمودید، در چه مقطع و میان چه کسانی منعقد شد؟

بابکر زیباری: 50 درصد برای شیعیان، 25 درصد اهل سنت و 20 درصد برای کردها و 5 درصد برای دیگر اقلیت های قومی و مذهبی در وزارت دفاع عراق و هنگام تدون قانون اساسی عراق تعیین شد و با توافق با دولت وقت عراق «مجلس الحکم» شورای حکومت انتقالی عراق تعیین شد. در آن زمان و به منظور حفظ توازن میان همه طیف ها برای مشارکت در نیروهای نظامی و امنیتی این توافق صورت گرفت و هر گاه دوره آموزشی آغاز می شد به صورت تقریبی مشخص می شد از طیف های مختلف شامل شیعیان، اهل سنت و کردها چند درصد و چه تعدادی در دوره ها مشارکت کنند و تا حد امکان این تناسب در نظر گرفته می شد.

کردپرس: شما به کاهش چشمگیر حضور و مشارکت کردها در نیروهای نظامی و امنیتی عراق اشاره فرمودید، این روند از چه زمانی و چرا آغاز شد؟

بابکر زیباری: تا آغاز جنگ با داعش در سال 2014 مشارکت همه طیف ها بر اساس سهمیه بندی که اشاره کرد و روند اجرایی کردن آن به خوبی پیش می رفت، اما با آغاز این جنگ و نابودی لشکر های ارتش عراق در شمال؛ در موصل و تلعفر و کرکوک که چهار لشکر بودند، نیروهای نظامی کرد نیز به کردستان بازگشتند و نیروهای عرب نیز به مرکز و جنوب بازگشتند و برخی نیز از ارتش منفصل شدند و در سال های جنگ با داعش روند کاهش نیروهای کرد در ارتش عراق، بیش از پیش شدت یافت تا به وضعیت کنونی رسیدیم.

کردپرس: آیا پس از مقطع جنگ با داعش که اشاره فرمودید تفاهم و توافقی میان طیف های مختلف به ویژه اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق در این باره منعقد نشد؟

بابکر زیباری: خیر، هیچ گفتگو و توافقی صورت نگرفت و من هم که 11 سال رئیس ستاد کل ارتش عراق بودم، در این منصب نماندم و به کردستان بازگشتم و دیگر مناصبی که در وزارت دفاع عراق نزد کردها بود و خالی مانده بود، دیگر توسط کردها پر نشدند.

کردپرس: فرماندهان و مقامات نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان این نیرو را بخشی از منظومه دفاعی عراق می دانند، اما در روابط سازمانی این نیرو با ارتش و وزارت دفاع و فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق ابهاماتی وجود دارد و می توان گفت هیچ ارتباطی دیده نمی شود. دلیل وضعیت موجود و ناهماهنگی ها چیست و تکلیف فرماندهی این نیرو چیست؟

بابکر زیباری: بر اساس توافقی که اشاره شد این نیرو بخشی از منظومه دفاعی عراق می باشد. همچنین در توافق مشخص شده است که در صورت نیاز به اعزام نیروی پیشمرگ به مرکز و جنوب عراق، نیروی پیشمرگ با موافقت رئیس اقلیم کردستان به این مناطق اعزام شوند و مدت زمان مستقر شدن نیروها در مناطق مرکزی و جنوب عراق نمی بایست بیش از سه ماە به طول انجامد و در چنین حالتی باید ریاست اقلیم کردستان باید با تمدید آن موافقت نماید. در طرف مقابل نیز در صورت نیاز به اعزام نیروهای عراقی به اقلیم کردستان، باید با موافقت نخست وزیر عراق و رئیس اقلیم کردستان صورت گیرد. بر سر این موارد و موارد لازم دیگر توافق حاصل شده بود. اما هم اکنون شرایط پیچیدە است و هیچ کس به این توافق ها پایبند نیست.

کردپرس: پیش تر ریاست اقلیم کردستان، ریاست کل نیروهای مسلح اقلیم کردستان را نیز بر عهده داشت، هم اکنون که اختیارات این منصب میان سه نهاد حاکمیتی، یعنی نخست وزیری، پارلمان و قوه قضاییه تقسیم شده است، چه کسی فرماندهی نیروهای پیشمرگ و دیگر نیروهای نظامی و امنیتی اقلیم کردستان را بر عهده دارد؟

بابکر زیباری: بر اساس تقسیم اختیارات منصب ریاست اقلیم کردستان که اشاره کردید هم اکنون اختیارات این منصب در حوزه نظامی و امنیتی و فرماندهی کل نیروهای مسلح اقلیم کردستان در اختیار نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان می باشد. در حوزه های قانون گذاری و قضایی نیز اختیارات منصب ریاست اقلیم کردستان به دو نهاد مربوطه واگذار شده است.

کردپرس: شما 11 سال رئیس ستاد کل ارتش عراق بودید، با توجه به مواردی که اشاره فرمودید، به عقیده شما کاهش نیروهای کرد در ارتش و دیگر نیروهای نظامی و امنیتی عراق و قطع روابط و هماهنگی میان نیروی پیشمرگ اقلیم کردستان و ارتش عراق چه تبعات منفی به دنبال خواهد داشت؟

بابکر زیباری: هم اکنون نیروی نظامی کُرد در ارتش عراق باقی نمانده است و توافقی نیز باقی نمانده است. کُرد بخشی از منظومه دفاعی عراق می باشد و باید در این ارتش حضور داشته باشد. در صورت مشارکت واقعی نیروهای پیشمرگ در ارتش عراق و وجود زمینه و فرصت برای این مهم و تحقق واقعی آن، باید نیروهای پیشمرگ تحت امر و فرمان فرمانده کل نیروهای مسلح عراق باشند، نه اقلیم کردستان. زیرا به عنوان بخشی از نیروهای نظامی کشور عراق محسوب می شوند و هم اکنون من به عنوان یک فرمانده پیشمرگ باید تابع فرامین فرمانده کل نیروهای مسلح عراق باشم نه رئیس اقلیم کردستان.

کردپرس: تداوم وضعیت موجود و عدم حضور کردها در نیروهای ارتش عراق و نبود ارتباط میان نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان و نیروهای نظامی و امنیتی عراقی چه تاثیری بر امنیت ملی عراق خواهد داشت؟

بابکر زیباری: هیچ شکی در این نیست که عدم حضور کردها در ارتش و نیروهای نظامی عراق و بر هم خوردن توزان در این موضوع، بسیار خطرناک است و هم اکنون هم شاهد بر هم خوردن این توازن هستیم. تعیین سهم هر یک از طیف ها از جمله شیعیان، اهل سنت و کردها و دیگر اقلیت ها در ارتش و نیروهای امنیتی عراق بر اساس توافق برای حفظ توازن و وجود نیرویی ملی و وطنی با مشارکت همه طیف ها بود. به گونه ای که همه شهروندان از هر طیفی، این نیروی ملی را متعلق به وخود دانسته و به آن تعلق خاطر داشته باشند و نیرویی نباشد که به هیچ عنوان روی شهروندان خود از هر طیفی که باشد اسلحه بکشد. این نیرو نباید به مرزهای هیچ یک از کشورهای همسایه نزدیک شود زیرا حفظ مرزها باید در دست نیروهای مرزبانی باشد. مگر این که جنگی به وقوع بپیوندد و با تصویب پارلمان و موافقت نخست وزیر، چنین اقدامی صورت گیرد. نیروهای مرزبانی مسئولیت حفاظت مرزها و مبارزه با قاچاق و مسائل مربوطه را بر عهده دارد. اما شاهدیم که هم اکنون ارتش عراق خواستار کنترل مرزها است و به روی دیگر طیف ها نیز اسلحه می کشد و می جنگد. همان گونه که شاهد بودیم ارتش عراق به صورت خشونت آمیز با ما کردها جنگید.

کردپرس: هم اکنون میزان مشارکت اهل سنت در ارتش عراق چقدر است؟

قرار بر 25 درصد مشارکت اهل سنت در ارتش عراق بود اما هم اکنون شاید 10 تا 15 درصد باشد. در مشارکت آن ها هم موانع جدی وجود دارد. در آغاز بر خلاف کردها که خواستار مشارکت در ارتش عراق بودند و دست به این اقدام هم زدند اهل سنت میلی به انجام این کار نداشتند و همگی مخالف سرسخت حاکمیت جدید بودند که شیعیان در راس آن قرار داشتند و مناطق آن ها هم در شرایطی بود که بعثی ها و القاعده نفوذ و جایگاه مستحکمی داشتند و مشارکت در ارتش برای جوانان آن ها کاری بس دشوار و نزدیک به محال بود.

* مصاحبه و ترجمه: حسن صالحی سرویس عراق و اقلیم کردستان خبرگزاری کردپرس