این مقاله بر تاثیرات بین المللی رفراندوم 25 سپتامبر اقلیم کردستان عراق و بویژه بر روابط اقلیم کردستان با آمریکا و روسیه بعد از برگزاری رفراندوم تمرکز دارد. می توان گفت که واکنش آمریکا به رفراندوم نمایانگر چالش اقلیم کردستان در عراق است و بنا بر سه دلیل این چالش جدید نیست. اول این که ریاست جمهوری جدید آمریکا که درگیر یک سری مخالفت ها بوده و فقط از حمایت های چالش برانگیز داخلی بهره برده، از اساس اجرای شکننده سیاست منسجم خارجی آمریکا در ارتباط با خاورمیانه و بویژه عراق را پیچیده تر کرده است. دوم این که، این مسئله به خاطر روند معمول سیاست خارجی آمریکا در بروکراسی کنگره، وزارت خارجه و یا وزارت دفاع آمریکا که مواضع متفاوتی در مورد یک موضع در پیش می گیرند بدتر شده است. این مسئله در مورد مسائل کردی نیز قابل مشاهده است. به همین دلیل، رفراندوم بیشتر بر روابط استراتژیک میان کردها و آمریکا تاثیر نگذاشته بلکه تاثیر آن بیشتر بر جامعه کردی و سیستم سیاسی آن بوده است. سوم، آمریکا نگران احتمال ایجاد بی ثباتی در عراق بر پایه اصول رهنمونی « توازن قدرت است» که آمریکا امروز آن را دیکته می کند و این اصول همانی است که کالین پاول، وزیر خارجه پیشین آمریکا در سال های 1991 و 2003 اعلام کرد. بر اساس آن، آمریکا «طرفدار حفظ یکپارچگی عراق است که در آن کردها، شیعه و سنی بتوانند راهی برای همزیستی پیدا کنند». به همین دلیل اگر به دهه 1980 هم بازگردیم، علیرغم مخالفت آمریکا با اقدامات ارتش عراق علیه غیرنظامیان و تخریب صدها روستای کردستان عراق، هرگز از 60 سال شورش کردی حمایت نکرد و حتی خود را با آن بی ارتباط دانسته است.

پیامد رفراندوم تغییر جدی در روابط میان آمریکا و کردهای عراق ایجاد نکرد. می توان پیامد رفراندوم را با توجه به این که دولت اقلیم کردستان بر سیاستی که مخالف منافع آمریکا بود یک وقفه در نظر گرفت. برت مک گورک، نماینده ویژه رییس جمهور آمریکا در ائتلاف ضدداعش از 13 جولای 2017 به بعد اعلام می کرد که «اکنون زمان مناسبی برای برگزاری رفراندوم نیست». با این حال، این وقفه کوتاه در همپیمانی کردها به منافع عراقی- آمریکایی و ادامه روابط استراتژیک میان آمریکا و اقلیم کردستان تاثیر نگذاشته است. پایه های اصلی این روابط فارغ از منافع اقتصادی و ژئوپلتیک آمریکا در اقلیم کردستان، دفاعی و امنیتی (بر اساس اولویت های آمریکا در منطقه) و نقشی است که کردها در این بافت می توانند بازی کنند. بر اساس گفته های ژنرال نجات علی صالح ( در مصاحبه ای با یک پژوهشگر در اربیل در 3 دسامبر 2017)، « برنامه آموزش و اصلاحات از سوی نیروهای ائتلاف و با همکاری وزارت پیشمرگ اقلیم کردستان دوباره آغاز شده است». بر اساس گفته های کریم سنجاری، وزیر پیشمرگ، نهادینه کردن ارتش کردی از سوی کمیته ای متشکل از نیروهای انگلیس، آمریکا و آلمان و بر اساس یادداشت تفاهمی که در 12 جولای 2012 میان وزارت پیشمرگ و وزارت دفاع آمریکا امضا شده به اجرا در می آید. متحد کردن نیروهای کردی تحت نظارت ناتو همراه با اختصاص 365 میلیون دلار در کنگره برای نیروهای پیشمرگ در لایحه دفاعی 2018 آمریکا و تاسیس 5 پایگاه نظامی آمریکا در اقلیم کردستان شامل: یک پایگاه در اتروش، دو پایگاه در حریر و دو پایگاه بزرگ در اربیل و دهوک بیانگر چنین رویکردی است. گفتمان آمریکا در حمایت از اقلیم کردستان عراق و لزوم تقویت روابط تجاری و اقتصادی و با توجه به اظهارات کن گراس، سر کنسول آمریکا در اربیل همچنان قدرتمند است. وی گفت:« رها کردن کردها و یا دولت اقلیم کردستان عراق جزء سیاست آمریکا نیست.»

با توجه به وضعیت اقلیم کردستان به عنوان یک منطقه مستقل غیررسمی، تقویت روابط میان روسیه و اقلیم کردستان عراق از 2 ژوئن 2017 و واکنش روسیه به برگزاری رفراندوم خیره کننده است. بر خلاف رابطه چندوجهی ایالات متحده آمریکا با اقلیم کردستان عراق، روسیه منافعی اقتصادی در اقلیم کردستان دارد که مسکو به طور روشن از آنها دفاع می کند. جالب است روسیه قبل از برگزاری رفراندوم و از طرف سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه حمایت سیاسی خود را از استقلال اقلیم کردستان از عراق اعلام کرد. بدون شک، این موضع روسیه نسبت به موضع آمریکا حمایت بیشتر این کشور را از کردها نشان می دهد. با این حال، بعد از برگزاری رفراندوم، مسکو عمدتا تعهد خود را نسبت به روابط اقتصادی خود با اقلیم کردستان اعلام کرد. به دنبال توافق شرکت روس نفت روسیه با اقیم کردستان، آلکساندر نوواک وزیر انرژی این کشور تاکید کرد که «هیچ مانعی بر سر توسعه روابط روسیه با اقلیم کردستان وجود ندارد. ما به انجام آن اقدام خواهیم کرد». مسکو تا به آنجا تعهد خود به همکاری با اقلیم کردستان را اعلام کرد که گفت: « ما خط لوله انتقال نفت و گاز اقلیم کردستان را به دریای سیاه احداث خواهیم کرد.» این موضع در تقابل شدید با موضع دونال ترامپ رییس جمهور آمریکا بعد از حوادث 16 اکتبر مناطق مورد مناقشه عراق و درگیر شدن نیروهای کرد با نیروهای عراقی قرار دارد. ترامپ در آن موقع گفت: « ما طرف هیچ کدام را نخواهیم گرفت». موضع رییس جمهور آمریکا در تضاد با مصوبه 534 کنگره آمریکا قرار دارد که بر اساس آن، مردم اقلیم کردستان عراق حق تعیین سرنوشت خود به عنوان یک کشور دارای حاکمیت را دارند.

بنابر این، اقلیم کردستان عراق پس از برگزاری رفراندوم، از طریق همکاری با دولت عراق و بازگشت به پروسه مشترک با بغداد روابط اقتصادی خود با روسیه را حفظ کرد و از طریق تلاش های مشترک بیشتر با آمریکا در راستای نهادینه کردن بخش امنیتی، همپیمانی استراتژیک خود با آمریکا را نیز حفظ کرد. در کل، اقلیم کردستان عراق در سطح دیپلماتیک، در حال حاضر هم با آمریکا و هم با روسیه وارد تعامل شده اما به سبب این که آمریکا بازیگر اصلی در عراق است سطح این تعامل بیشتر است.

با وجود چالش های پیش آمده به دنبال برگزاری رفراندوم و با توجه به تغییرات مداوم منطقه ای، اربیل به صورتی موفقیت آمیز در روابط خود با این دو ابرقدرت توازن ایجاد کرده است. با این وجود، باید دید که این دو ابرقدرت رقیب، چه نقشی در تسهیل سیاست های اقلیم کردستان ایفا می کنند.

منبع: مدرسه اقتصاد لندن

ترجمه: خبرگزاری کردپرس- سرویس جهان

کد خبرنگار: 40101